Xudu Məmmədov dünyası...

Layihənin istiqaməti: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

İnsan ömrü əbədi və pozulmaz qanuna bağlıdır. Dədə Qorqud demişkən, bir ucu olumlu, bir ucu ölümlü Dünya! Yəni, üç gün yarpaq, bir gün torpaq. Xoşbəxt o insandır ki, qismətinə yazılmış ömür payını şərəflə yaşayır. Xudu Məmmədov kimi. Əbədi ayrılıq, əbədi hicran yanğısı ürəklərini göynədən yüzminlərin həsrət dolu baxışlarının son mənzilə yola saldığı Xudu Məmmədov kimi...

1988-ci ilin Xudu Məmmədovu Tanrı dərgahına qovuşduran 15 oktyabr günü. Həmin xəbəri eşidən də o zamanın yazı əlifbası ilə gündəliyimə yazmışam: "Xudu Məmmədovun ölümü doğma xalqını göyüm-göyüm göynətdi... Bütün elmi məclislərdə onun yeri hiss ediləcəkdir! O, bizim yurdun şöhrət tacı idi - buna təkcə alimliyi ilə yox, daha çox insanlığı ilə layiq idi. Mənə qalsa, xalqımın adından onun nurlu qəbrinə bu sözləri həkk edərdim: Onun şöhrətli olmağı üçün heç nə gərək deyildi, o, bizim şöhrətli olmağımız üçün gərək idi!

Çox keçmədən Xudu müəllimə (təəssüflər olsun ki, sağlığında yazmamışam) silsilə şeirlər, məqalələr yazmağa başladım. Bəzisini çap etdirsəm də, etdirmədiklərim daha çoxdur. Xudu müəllimin doğum günləri, anım günləri yazılırdı bu şeirlər, məqalələr, xatirə yazıları. Vəfatından ötən dövr ərzində Xudu müəllimin həyatını, anlaya bildiyim qədər elmi və bədii yaradıcılığını öyrənməyə başladım. Kitablarını oxudum. Xalq arasında, dostları, qohumları, keçmiş aspirantları və iş yoldaşları arasında yayılmış hikmətli kəlamları, əhvalatları (pritçaları) toplamağa başladım. Həmin hikmətli, müdrik kəlamlardan ibarət olan, "Xudu Məmmədovun hikmət dünyası" adlandırdığım və anadan olmasının 90 illiyi münasibətilə işıq üzü görməyə layiq bildiyim "Xudu Məmmədov: Mənalı ömrün səhifələri (Bioqrafik lövhələr)" adlı toplu yarandı. Həmçinin, 30 ilə yaxın bir dövr ərzində yazdığım silsilə şeirlər isə "Dərdimiz yetim qalsa..." portret-poema üçün əsas oldu...

İlk dəfə 90-cı illərdə qəzet səhifələrində çap olunan "Sevgisindən pay aldığım insan" xatirə yazım, 2014-cü ildə AMEA-nın nəşri olan və Xudu Məmmədova həsr olunmuş "Tükənməzlik"adlı kitabda yer aldı.

2017-ci ildə sadəliyi ən böyük böyüklük olan Xudu Məmmədovun anadan olmasının 90 illiyi tamam olur. Bu münasibətlə adına, şəxsiyyətinə hörmət və ehtiramımın ifadəsi olaraq mən də "Dərdimiz yetim qalsa..."nı hörmətli oxucuların ixtiyarına vermək qərarına gəldim. O insana ki, AMEA-nın prezidenti Akif Əlizadə 2012-ci ildə onun anım günündə dedi: "Xudu Məmmədov elmdə nəhəng idi, o bir sunami kimi gəldi və getdi... Amma elmi irsi hələ də əlçatmazdır!" O insanın ki, yaxın dostu, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə onu təvazökarlıq etalonu adlandırdı. O insanı ki, dünyasını dəyişəndə şair dostu Məmməd Aslan "Azərbaycan gəncləri" qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində onu zirvə qarı adlandırmışdı ki, zirvə qarı toz qonmayan, paklığa, təmizliyə malikdir. O insana ki, professor Rafiq Əliyev "Xudu müəllimi millətin bir nömrəli ziyalısı və özü üçün örnək sayırdı". O insana ki, siyasi əqidədaşı Oqtay Eldəgəz (1934-2002) vəfat edərkən Bəxtiyar Vahabzadə və Asif Mərziliyə vəsiyyət etmişdi ki, "Torpaqlarımız alınanda Xudu Məmmədovun evini ziyarət edib, mənim əvəzimə həyətindən su içərsiniz..."

"Dərdimiz yetim qalsa..." iki hissədən ibarətdir: "Xudu Məmmədov: Mənalı ömrün səhifələri (Bioqrafik lövhələr)" və "Dərdimiz yetim qalsa..."(portret-poema).

Kitabın birinci hissəsində Xudusevərlərin dilindən, müxtəlif yazılı mənbələrdən topladığım əhvalatlar (pritçalar), qısa, yığcam, olduqca mənalı, düşündürücü, tərbiyəvi söhbətlər yer almışdır.

Xudu Məmmədov bənzərsiz elmi təfəkkürə malik alim olmaqla bərabər, həm də özünəməxsus bədii söz yaradıcılığına malik insan idi.

Vəfatından xeyli zaman keçsə də Xudu müəllimdən onu tanıyanlar elə danışır ki, sanki hər gün ünsiyyətdə olduqları insandan söhbət gedir. Bəs, Xudu müəllimə bu sevginin səbəbi nədir? Bu xalq sevgisini yaşadan nədir? Xudu müəllimin adının rəhmət duaları ilə dildən-dilə salınmasının, yaşadılmasının başlıca səbəbi nədir? Sadə insanların, çoxluğun alim kimi Xudu müəllimin elmi yaradıcılığının nədən ibarət olmasından, axı heç xəbərləri də yoxdur.

Nəhayət, zaman göstərdi ki, sadə insanların, həmçinin, elm və mədəniyyət xadimlərinin dilində hər gün səslənən fikirlər, vaxt ötdükcə daha da şirinləşir həm də, təkcə Xudu Məmmədov haqqında olan xatirələr deyil, eyni zamanda bu xatirələrin bəzəyi olan, Xudu Məmmədovla hər bir görüşü ən şirin xatirəyə çevirən onun aforizmləri, bayatıları, məqamında hər hansı məsələyə, hadisəyə aid söylədiyi və bu gün folklorlaşmaqda olan müdrik kəlamlarıdır, hikmətli sözləridir, əhvalatlardır. Elə bir gün olmaz ki, ünsiyyətdə olduğum Xudusevərlərdən Xudu müəllimə məxsus olan hər hansısa bir deyimi, bir xatirəni, bir əhvalatı eşitməyim. Deməli, Xudu müəllimi hər an könüllərə ruh, beyinlərə nur olan sözləri, müdrik kəlamları gündəmdə saxlayır, yaşadır, qoruyur.

Bir vaxtlar Xudu müəllimə aid olan bu müdrik kəlamları, deyimləri, aforizmləşən söhbətləri eşitdikcə heyran qalardım. Sonralar Azərbaycanın müxtəlif guşələrində xalq arasında söylənilən, bəzən üç variantda eşitdiyim qiymətli kəlamların yaddaşlardan nə vaxtsa silinə biləcəyi və gələcək nəsllərin də bu mənəvi sərvətdən məhrum ola biləcəyi düşüncəsinin rahatsızlığı onları yazıya almaq həvəsimi keçilməz etdi. Və uzun illərdir ki, bu söz, fikir incilərini toplamaq mənim əsas işimə çevirilib. Elə beləcə də davam edir... Nəticə sizlərə təqdim olunan bu kitabdır. Bu maraqlı işi davam etdirmək isə gələcək illərin gələcək arzularıdır...

Harada, hansı məsələ və ya hadisə ilə bağlı olmasından asılı olmayaraq Xudu müəllimin hər bir müdrik kəlamı söyləndiyi vaxtda da, bu gündə də tərbiyədir, maarifçilikdir, nümunədir. Bəzən dediyi bir cümlə ilə Xudu müəllim filosof kimi dövrün, zamanın mahiyyətini açır. Özü də elmi məclislərdə olduğu kimi topladığım kəlamların əksəriyyətini sadə insanlarla adi söhbətləri zamanı dilə gətirirdi Xudu müəllim. Məsələn, bir dəfə zordan, zorakılıqdan danışılarkən dedi ki, zora vərdiş edən xalqlarda bu, sevgi həddinə çatır (Stalin dövrünün xarakteristikası deyilmi?). Yaxud, deyəndə ki, axı niyə Həvva nənəmiz cənnətdə qadağan olunan buğdaya tamah salmaqla (rəvayətin xristian variantında alma yeməklə) cənnətdən qovulur? Xudu müəllim burada da bir kəlmə ilə insan psixologiyasını aça bilən söz deyir: "Bu, o deməkdir ki, insan təminatının mütləq həddi yoxdur".

Bu kitabdakı hər bir kəlam, hər bir əhvalat Xudu müəllimlə bağlı ayrı-ayrı xatirələrin, uzun və ya qısa müddətli görüşlərin yadda qalan, unudulması mümkün olmayan yaddaşlarıdır. Həmçinin, bu əhvalatları kimin dilindən qeydə almışamsa və ya kiminlə bağlıdırsa, sanıram ki, bu əhvalatlar həmin insanların elə Xudu müəllim haqqında ən qiymətli xatirələridir.

(ardı gələn sayımızda)

Yusif Millətoğlu

AzƏrbaycan Respublikasının Prezidenti yanında kütlƏvi informasiya vasitƏlƏrinin inkişafına dövlƏt dƏstƏyi fondunun

maliyyƏ yardımı ilƏ

Ədalət 2017.- 19 iyul.- S.3.