El sənəti: Əcəmi seyrangahında bir emalatxana var

Layihənin istiqaməti: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

Qədim rəqs və musiqi mədəniyyəti ilə sıx bağlı olan, vaxtilə geniş yayılmış qədim çalğı alətlərimizin də bu gün geniş təbliğinə və gənc nəslə, eləcə də beynəlxalq ictimaiyyətə tanıdılmasına ciddi ehtiyac var. Cəng, ud, təbil, tənbur, qanun, qopuz, rübab, tulum, kərənay, ney, zurna, balaban kimi çalğı alətlərimizin adlarına musiqi tarixinə dair mənbələrdə, Kitabi-Dədə Qorqud, Koroğlu dastanlarında, eləcə də klassik şairlərimizin əsərlərində rast gəlinir. Qədim çalğı alətlərinin bir çoxu bərpa olunmuş və yenidən musiqi alətlərinin sırasına daxil olmuşdur.

Vasif Talıbov

Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri

Xalqın təxəyyülündən bulaq suyu kimi süzülüb gələn zəngin Azərbaycan musiqisi öz dərin rişələri üzərində qidalanaraq həyatımızda özünəməxsus yer tutmuşdur. O çətin gündə bizim təsəllimiz, şad gündə arzu və istəklərimizin boy atmasında köməkçimiz olmuşdur. Musiqi insanda sözlə izhar olunmayan elə bir emosiya yaradır ki, onu izah etmək çətindir. Qəlbimizin dərinliyinə qədər işləyir, pünhan xəyallarımızı dilə gətirir. Bəli, musiqi gözlə görünməyən, sözlə deyilməyən, rənglərlə vəsf olunmayan sehrli bir aləmdir. Bu aləmdə yaşayanlarsa xoşbəxt insanlardır.

Belə xoşbəxt insanlardan biri də sazını köksünə sıxıb "Naxçıvani" havasının qanadları üzərində bizi yaxın-uzaq keçmişə aparan Naxçıvan musiqi kollecinin müəllimi, qədim musiqi alətləri emalatxanasında çalışan İxtiyar Seyidovdur. İxtiyar Seyidov uzun müddətdir ki, qədim musiqi alətlərinin istehsalı və təmiri ilə məşğul olur, xalq sənətkarlığı nümunələrinin yaşadılmasına öz töhfəsini verir.

Onunla çalışdığı emalatxanada görüşdük. Radionun ətrafa yaydığı həzin bir melodiyanın sehrinə düşüb alətlərə yeni həyat verirdi. Bir əlində karandaş, o biri əlində yenicə eskizini hazırladığı rud alətinin maketi var idi. Gəlişimizin məqsədini biləndə həmişəki kimi gülümsünüb söhbətə başladı. Milli musiqi alətlərimizin hazırlanması olduqca maraqlı və şərəflidir. Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazanandan sonra milli mənəvi dəyərlərimizin yaşadılması, qədim musiqi alətlərimizin qorunub saxlanılmasına ciddi fikir verilir. Mən də sənətin yaşadılması üçün səylə çalışıram. Bilirsinizmi, Azərbaycan təbiəti rəngarəng olduğu kimi onun incəsənəti də dolğun və zəngindir. Bu sənətlə məşğul olmağımda isə atamın böyük rolu olub. O, dünyaya göz açdığım Şahbuz rayonunun Kükü kənd tam orta məktəbində müəllim işləyirdi. "Elm və həyat" jurnalı alırdı. Orada milli musiqi alətlərimiz haqqında musiqişünas alim Səadət Abdullayevanın elmi məqalələri dərc olunurdu. Mən həmin məqalələri gizlicə kəsib özümdə saxlayır, alətlərin şəklini çəkirdim. Düşünürdüm ki, Azərbaycan xalqının zəngin yaradıcılıq çeşməsində ən mühüm yerlərdən birini onun həyat və məişəti, gündəlik güzəranı ilə bağlı olan xalq sənətləri tutur. Bu sənəti yaşatmaq üçün Zaqatala tənburunun şəklinə baxıb həmin aləti düzəltdim. Sonra yeni alətlərin düzəldilmısi bir növ hobbimə çevrildi. Elə təhsilimi də musiqi ixtisası üzrə aldım. Sonra Naxçıvan musiqi kollecində dərs dediyim müddətdə bir sinif otağını emalatxana elədim. Həmin emalatxanada tələbələrimlə birlikdə kollecdə istifadə olunan musiqi alətlərini yenidən bərpa etdik. 1998-ci ildə Bakı şəhərində "xalq yaradıcılığı milli sərvətimizdir" devizi altında keçirilmiş xalq sənətkarlarının əl işlərinə birinci Respublika baxış musabiqəsinin qalibi olmuşam. Milli-mənəvi sərvətin yaşadılmasına olan sonsuz məhəbbətim məni 2005-ci ildə Naxçıvan Musiqi Kollecində qədim xalq çalğı alətləri ansamblını yaratmağa sövq etmişdir. Tərkibi qopuz, rübab, tənbur, dilruba, cağanə, ud, ney, balaban, tütək, qanun, tar, kamança, cürə saz, qaval və digər Azərbaycan qədim musiqi alətləri xalqımızın zəngin folklor inciləridir. Həmin alətlərin əksəriyyətini özüm hazırlamışam.

Milli musiqi alətlərinin hazırlanması işində təşəbbüskarlıq göstərmişəm. Burda elə bir usta olmayıb ki, bu sənətin sirlərini ondan öyrənim. Özüm marağında olduğuma görə məlumatları kitablardan, vaxtilə sənətkar yanına gedib-gələn insanlardan soruşmuşam.

Elə musiqi alətləri var ki, onları düzəltmək lazım olur. Bu cür musiqi alətlərini düzəltməksə sənətkardan böyük ustalıq tələb edir. Müasir musiqi alətlərinə yeniliklər, dəyişikliklər edirik. Ansambl şəklində düzgün ifa etmək mümkün olsun deyə. Alətlərin tellərində əvvəllər ipək saplardan, heyvan bağırsaqlarından istifadə etmişlər. Ancaq onda səs az olur. İndi süni kəndirlər var ki, onlardan bağırsaq əvəzi istifadə edirik. Çalışırıq ki, alətlər qədimliyini itirməsin. Alətlərin hazırlanmasında istifadə olunan materiallar düzgün seçilməlidir. Məsələn, saz alətini tut ağacından gərək düzəldəsən, ud alətinin sinəsi şam ağacından olmalıdır və yaxud tut və qoz ağacı da ola bilər. Ancaq qolu qoz, aşıqları isə armud ağacından olmalıdır. İfa vaxtı alətlərdə yeyilmə olur. Bərk material olanda isə onun qarşısını alır. Alətlərə boya vurmaq olmaz. Əvvəllər boyadan istifadə olunmayıb. Ancaq müasir dövrdə hədiyəlik suvenirlərə boya vurulur ki, yaxşı görünsün. Boya nəmişlik yaradır və aləti tez sıradan çıxardır. Alətlərin üzərinə çəkilən dəri də bir müddətdən sonra öz keyfiyyətini itirir. Məcbur olursan ki, onu dəyişəsən. Tarın üzərinə mal ürəyinin pərdəsi çəkilir, kamançaya balıq dərisi, tulumda isə keçi dərisindən istifadə olunur. Rübab alətinə keçi dərisi çəkilir. Hazırda rud aləti üzərində işləyirəm. Onun yarıya qədərinə keçi dərisindən üz çəkilməlidir.

(ardı gələn sayımızda)

Adilə Səfərova

Əməkdar mədəniyyət işçisi

Ədalət 2017.- 9 iyun.- S.3.