EL SƏNƏTİ NƏNƏLƏRİMİZİN BOXÇASINDA YAŞANAN GÖZƏLLİK

Layihənin istiqaməti: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

"Hər bir xalqın tarixində xalq yaradıcılığı, onun milli-mənəvi dəyərlərinin və dünyagörüşünün, təşəbbüskarlıq və novatorluğunun təzahür formalarından biridir. Tarixi-mədəni və bədii irsimizin daşıyıcısı olan Azərbaycan xalq yaradıcılığı əsrlər boyu formalaşaraq və inkişaf edərək günümüzədək gəlib çatmışdır".

Vasif Talıbov

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri

Azərbaycan xalqının qədim tarixə, yüksək mədəniyyətə, maddi və mənəvi dəyərlərə malik olduğunu təsdiqləyən etibarlı mənbələrdən biri də onun əsrdən-əsrə, nəsildən-nəslə yaşadılan müxtəlif sənətkarlıq ənənələridir. Onların arasında nənələrimizin təbiətin rəngləri ilə sehrlədiyi tikmə sənəti özünəməxsus səciyyəvi cəhətlərinə görə xüsusilə seçilir. Ürəyinin hərarəti, gözünün nuru zərif əllərinin sığalı ilə o sənətə rövnəq verən ipək xasiyyətli nənələrimiz tikmə işinə önəm vermiş, onu təxəyyüllərinə uyğun inkişaf etdirmişlər.

Xalq yaradıcılığının əsas növlərindən biri olan tikmə bu gün qadınların min bir əziyyətlə, həvəslə ərsəyə gətirdiyi bir sənətdir. Bu sənət sayəsində saya üzərində rəngli saplarla xəyali təsvirlər yaradılıb. Min bir çalarlı təbiət gözəlliyi əks etdirilib. Məhz buna görə də bir çox sənətşünaslar tikməni "lifli rəssamlıq" adlandırıb. Təsviri sənətdə olduğu kimi, tikmələr də müxtəlif növ və üsullara malikdir. Müxtəlif bədii vasitələrlə portret, mənzərə, natürmort və sair tablolar, sırf ornamental əsərlər yaradılıb. Tikmələr nənələrimizin sanki hikmət xəzinəsidir. Bu xəzinəni rəngləri duymayan insan oxuya bilməz, hər elementdə bir sirr gizlənir. Təsadüfi deyil ki, qədimdə ailələrindən uzaqda olan kişilər qadınlara bu sənət növü ilə fikirlərini çatdırırmışlar. Bu sənətin hikməti onun ecazkarlığında, açılmayan səhifələrindədir.

Bu günlərdə qonşuluqda yaşayan Fatma xalanı ziyarətə getmişdim. Axı bizə dayaq olan ata-anaya, qoca və kimsəsizlərə baş çəkmək əzəldən xeyirxahlıq hesab olunur. Fatma xala çay süfrəsi arxasına keçməyim üçün çox təkid elədi. Elə bu vaxt stolun üstünə salınmış süfrə nəzərimi çəkdi. Süfrənin naxış elementlərindəki qeyri-adi gözəllik ruhuma sığal çəkdi. Gözlərimi süfrədən ayıra bilmədim. Bunu görən Fatma xala əlinin arxası ilə illərin ağrı-acısını saçlarına hopduran xəyal dünyasına qapıldı. Dedi ki, nə çox baxırsan bala? Bu mənim rəhmətlik nənəmdən anama qalmışdır. Anam da heç kimə qıymadığı bu zərif naxışlı örtüyü mənə verdi ki, yadigar qalsın. Hə bala, bu örtüyü əziz qonağım gələndə işlədirəm. Adı tikmə sənətidir. Mən özüm də bu sənətin incəliklərini bilirəm. Hərdən illərin məndən aldığı gözəl günlərin heyfini çıxır, ara-sıra naxışlar tikirəm. Rəssam deyiləm, ancaq qəşəng quş şəkilləri, lalə, nərgiz kimi şəkillər çəkir, sonra da onu rəngli saplarla ətə-cana doldururam.

Doğrusu bu zərif əl işinə olan heyranlığım məni Culfa Rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsi Gülüstan kənd mədəniyyət evinin bədii rəhbəri Aidə İbrahimovanın çalışdığı mədəniyyət müəssisəsinə gətirdi. Eşitmişdim ki, bu sənətlə məşğul olan qadınlar arasında Aidə xanımın öz yeri var. Onunla görüşdük.

-Aidə xanım, hər bir sənətin öz dili var. Xalq yaradıcılığının məhsulu olan tikmə sənətində cəmiyyətin inkişaf mərhələləri xarakteri və tarixi necə əks olunub?

Azərbaycan məişətində güləbətin, saya, naxışlı bədii tikmə, təkəlduz, "quşgözü" texnikasında tikmə, metal-muncuqlu tikmə, pilək tikmə, çaxma pilək (buna zərənduz da deyirlər) doldurma tikmə növləri olub. Bu zərif əl işlərində xalqımızın tarixi, mədəniyyəti dolğun əksini tapıb.

Bu gün də Azərbaycanın bir çox şəhərlərində kökü qədim dövrlərə gedən bədii tikmə sənəti qorunub saxlanılır. Əsl sənətkarların əl işləri beynəlxalq sərgilərin və muzeylərin ekspozisiyasını bəzəyir.

Müsahibim daha sonra bildirdi ki, Azərbaycanda tikmə sənəti əsrlər boyu qadınların sevimli məşğuliyyəti olub. Təkəlduz tikmə ilə kişilər də məşğul olub. Bədii görünüşü, məişətyönümlüyü və milli xarakteri ilə yanaşı təkəlduz iqtisadi cəhətdən çox sərfəli olur.

Bu da onun istər-istəməz Vətənindən uzaqlara yayılması imkanını yaradıb. Bu sənət növünə Azərbaycan ailələrinin bir çoxunda rast gəlmək olur. Zamanında ən dəyərli sərvət sayılan bu gözəl nümunələr nəsildən-nəslə keçərək bu günümüzədək gəlib çıxmışdır. Zərif əl işləri bir zamanlar qadınların ən gözəl məşğuliyyəti sayılıb. Tikmə elə bir sənət növüdür ki, onunla həm sadə xalq içindən çıxmış insanlar, həm də zəngin təbəqəyə malik olan qadınlar məşğul olurdular.

İstər tikmə, istər xalçaçılıq sənəti olsun tətbiqi incəsənətin bütün növləri xalqın düşüncə tərzindən qidalanaraq bir bulaq suyu kimi axıb bu günümüzə gəlib. Bu sənət növündən çox danışmaq olar. Bədii tikmə sənətində zərgər dəqiqliyi tələb edən rəssamlıq, yüksək rəng duyumu olmalıdır. İşlənilən sap və materiallara ciddi fikir verilməlidir. Bu sənət növünə olan marağın artmasına səbəb dövlətimizin yaradıcı insanlara göstərdiyi diqqət və qayğıdır. Bunun üçün öz tariximizi, mədəniyyətimizi tablolarda, geyimlərdə, ev əşyalarında yaşatmağa çalışıram.

Bu sənətin texnikasını mükəmməl bilmək üçün daim axtarışda oluram. Bu zərif sənəti bütün qəlbimlə sevirəm. Zəngin bədii sənət növü olan tikmə olduqca maraqlı və zövq tələb edən işdir. Vaxtilə araqcında (Culfa rayonunda buna dınqa deyilir) güləbətin tikmədən istifadə olunub. Naxçıvanda güləbətin tikmə sənət növü geniş yayılıb. Naxçıvan həm də güləbətin tikmənin vətəni sayılır. Naxçıvanlı xanımların dünyagörüşü, estetik zövqünün yüksək olması bu sənətin daha mükəmməl işlənməsinə şərait yaradıb. Xanımların istifadə etdiyi küləcələrdə də güləbətin tikmələrdən istifadə olunur.

(ardı gələn sayımızda)

Adilə Səfərova

Naxçıvan Dövlət

Televiziyasının baş redaktoru

Ədalət.-2017.-17 may.-S.3.