Ömür də bir kitabdır...

Yazıçı-publisist Mustafa Çəmənlinin "Ürəyimdən kimlər keçdi" xatirələr kitabı barədə düşüncələr

(əvvəli ötən saylarımızda)

Sizi sizsiz ananlar

Kitabın "Ürəyimdən kimlər keçdi" adlı ikinci bölməsində müəllifin ayrı-ayrı illərdə qələmə aldığı esselər, xatirələr toplanmışdır. Onların bir qismi tarixi şəxsiyyətlərimiz, digər qismi isə görkəmli ədəbi simalarımız haqqındadır. Oxucu burada XII əsr Azərbaycan Atabəylər dövlətinin yaradıcısı Şəmsəddin Eldəniz, oğlu Cahan Pəhləvan, Qarabağ xanlığının əsasını qoymuş Pənahəli xan Cavanşir, sonralar bu xanlığı sərasər 46 il idarə etmiş İbrahimxəlil xan, onun qızı - məlum hadisələrlə əlaqədar qürbətdə acı tale yaşamağa məhkum olmuş Ağabəyim ağa, sonuncu Qarabağ hökmdarı Mehdiqulu xanın qızı - Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti tarixində xüsusi yeri, xidmətləri olmuş Xurşudbanu Natəvan haqqında tarixi faktlara əsaslanmaqla publisistik səpkidə qələmə alınmış maraqlı yazıları oxuya bilərlər.

Müəllif, tarixi keçmişimizə olduğu kimi, çağdaş dövrümüzün ədəbi-mədəni həyatına da işıq salır, xalqımıza söz və qələm vasitəsilə xidmət göstərmiş sənətkarları yad edir. Xalq şairi Mirvarid Dilbazi, xalq şairi Zəlimxan Yaqub, böyük ruh şairi Şahmar Əkbərzadə ilə şəxsi görüşlərindən söz açan M.Çəmənli onların şəxsiyyəti, həyat və yaradıcılıq yolu barədə epizodik də olsa nümunələr gətirməklə oxucuların gözü qarşısında, bir növ, bədii portretlərini yaradır...

Tanrı hər insanı bir missiya ilə həyata gətirir - böyük, ya kiçik. Kim bu missiyanı sona qədər şərəflə, ləyaqətlə yerinə yetirərsə, deməli özündən sonra adı qalacaq, həmişə minnətdarlıqla xatırlanacaq. Yetər ki, yolu aydın, niyyəti saf, əməlləri xeyirli olsun. Şərt deyil ki, böyük hünərlər sahibi olasan. Adidən-adi, sadədən-sadə həyat yolunla da insanlar üçün dəyərli örnək ola, ətrafındakılar üçün gərəkli işlər görə bilərsən. Əgər belədirsə, onda həmişə yerin gürünəcək. Bir gün bu dunyada olmayanda da...

Mən bu yerdə adlarını bir az əvvəl yalnız çəkməklə kifayətləndiyim çox dəyərli söz-sənət sahiblərimizin ruhu qarçısında üzrxahlıq diləyərək, bir neçə müasirimiz barədə bir qədər ətraflı danışmaq istəyirəm: Ağamalı Sadiq Əfəndi və Tehran Vəliyev haqqında. Onların hər ikisi ilə tələbə yoldaşı olmuş, universitetdə birgə oxumuşuq. Hətta sonralar bir müddət eyni qurumda - kitab nəşri sahəsində çalışmışıq. Çox təəssüf ki, hər ikisi həyatdan vaxtsız gedib.

"Ürək yanmasa" yazısı Ağamalı Sadiq haqqındadır. O, Mustafa Çəmənlinin ən yaxın dostlarından idi. Hətta tələbəlik vaxtı beş il eyni masa arxasında oturmuşdular. Həmyaş olardılar, taleləri də oxşar idi: hər ikisi tələbəliyə zəhmətdən, həyatdan gəlmişdi. Universitetə də bir neçə dəfə müsabiqəyə düşəndən sonra qəbul olunmuşdular. A. Sadiq yüksək zövqə, gözəl təbə malik istedadlı şair, cəsarətli publisist, alovlu vətənpərvər idi. 1988-ci ildə Meydan hadisələri başlayandan hərəkatın mərkəzində idi. Millətçilik, vətənə sevgi canında-qanında idi. Müstəqillik, suverenlik, azadlıq duyğuları hələ sovet dövründən köksündə boy atıb güclənmişdi. Meydan hərəkatı ona yeni güc, enerji vermişdi. Qısa dövrdə bir çox dəyərli işlər görə bildi. Azərbaycanın müstəqilliyi naminə hər əzaba qatlaşmağa hazır idi. Amansız ölüm macal vermədi...

"Vəfa borcu" essesində mərhum dostumuz Tehran Vəliyevi yad edən müəllif yazır: "Dünyasını dəyişmiş elə əməl sahibləri var ki, hər an rəhmətlə yad etmək bizim mənəvi borcumuzdur. Mən istedadlı jurnalist, mahir tərcüməçi Tehran Vəliyevi yad edilməyə layiq dəyərli şəxslərdən biri kimi xatırlayıram". Çox düzgün deyilib. Onu tanıyanların hamısının ürəyindən keçən fikirdir.

... Tehran Vəliyev lap gənclik illərindən az danışan, sakit, həlim təbiətli bir oğlan idi. Vaxtını hədər işlərə sərf etməzdi. Daim qoltuğunda gəzdirdiyi kitablarla baş-başa olardı. İngilis dilini sərbəst öyrənməyə qərar vermişdi, məqsədinə də çatdı. Dünya ədəbiyyatının ən seçmə nümunələrini orijinaldan oxuyurdu. Bu maraq onu get-gedə tərcüməçiliyə bağladı. O vaxtadək ancaq ruscadan çevrilən U.Folknerin, F.Fitsceraldın, E.Heminqueyin, S. Hillin əsərlərini orijinaldan müvəffəqiyyətlə dilimizə çevirmişdi. Müasirləri C.Selencerin "Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan" romanını da məhz onun tərcüməsində oxumuşdular. Təsadüfi deyildir ki, yuxarıda adları çəkilən böyük yazıçıların "Seçilmiş əsərləri" Tehranın tərcüməsi ilə latın qrafikasında kütləvi tirajla nəşr olunmuşdur. Rusdilli M. İbrahimbəyovun "Hava məbədi", "Bütün yaxşılıqlara ölüm" povestlərinin ana dilimizə tərcüməsi də yüksək peşəkarlıq nümunələri sayılırdı.

Tehran Vəliyev bir çox idarələrdə, müxtəlif vəzifələrdə çalışmış, hər yerdə də kollektivin hörmətini qazanmışdı. Çünki cəfakeş idi, hər işə peşəkarcasına, yüksək məsuliyyət hissi ilə yanaşardı.

Həyatdan çox erkən gedən dostumuzun arxivində başa çatmamış tərcümələri hələ də qalmaqdadır...

Kitabda adı böyük ehtiramla xatırlanan bir insan isə, "Təhsil" nəşriyyatının direktoru Bəhruz Axundovdur. Bəhruz müəllim bu nəşriyyatı qurub-yaratmış, ölkənin ən qabaqcıl nəşriyyatları sırasına çıxarmışdır. Onu həssas qəlbli insan, daim yeniliyə can atan, yaradıcı alim-pedaqoq kimi xatırlayan müəllif həm də təcrübəli naşir kimi səciyyələndirir və gördüyü əvəzsiz işlərdən söz açaraq yazır: " Bəhruz Axundov Azərbaycan kitab nəşrini dünya kitab nəşri səviyyəsinə qaldırmaq istəyində olan, bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən fədakar bir naşir kimi tanınırdı. Çünki onda nəşriyyat işinə, kitab çapına şüurlu münasibət vardı... Onun naşiri olduğu bir çox kitablar, hətta Avropa ölkələri arasında keyfiyyətli kitab nəşrinə görə Qızıl medala, "Qızıl Delfin" mükafatına, "Qran-Pri"yə layiq görülmüşdü... Tam cəsarətlə deyirəm ki, Əməkdar mədəniyyət işçisi, dosent Bəhruz Axundov əvəzsiz, təkrarolunmaz naşir idi. Onun adı və gördüyü işlər kitab mədəniyyəti tarixində daim yaşayacaqdır".

Təcrübəli naşirin dəyərli insana, ustad naşirə verdiyi qiymət məhz belədir...

İmza günü

kitab evindəki tədbirə Mustafa Çəmənlinin həmkarları, qələm dostları, oxucular toplaşmışdılar. Çıxış edənlərdən şair Ramiz Məmmədzadə, Maşallah Məftun, yazıçı-dramaturq Əli Əmirli, publisist Rafiq Haciyev, tərcüməçi İlqar Əlfi, jurnalist Tahir Aydınoğlu, naşir Müşfiq Xan, kitab həvəskarlarından Əli Rzayev, Samir Ağayev və başqaları öz təəssüratlarını söyləmiş, maraqlı xatirələr üçün müəllifə minnətdarlıqlarını bildirərək ona gələcək yaradıcılığında uğurlar arzulamışlar.

Səfər Mahmudzadə

Ədalət 2018.- 3 aprel.- S.7.