HOLLDA A KAPELLA OXUNAN "SEGAH"

(hekayə)

Deyəsən, oturmaqdan yoruldu, əvvəlcə dikəlib düz oturdu, sonra ayağa qalxıb qəlyanını dişlərinin arasından sol əlinə aldı, sağ əliylə pencəyinin çiyinlərini çırpdı, heç "Palace" şadlıq sarayının parıltılı hollunda toz-torpaqdan əsər-əlamət yox idi. Əsəbi idi, bunu onun sir-sifətindən hiss etmək mümkün deyildi, təkcə ondan bilmək olurdu ki, qəlyanı tez-tez dodaqlarına aparıb tüstülədirdi. Saçlarını arxaya darayıb üzünü təzə qırxmışdı, ağ köynəyi, qalstuku, pencəyi köhnə olsa da, təzə görünürdü. Radio və televiziya dalğalarında tez-tez xalq mahnıları və təsnifləri ifa edən xanəndə Sabir Səlimovun yeganə görkəmi bu halda idi, sanki müğənni elə ömrünün sonuna kimi belə də qalmalıydı. Qarabağın təmiz havasından udan, buz bulaqlarının suyundan içən S.Səlimov ifa tərzi ilə çoxlarından seçilməsə də, yaşı qırx doqquza qədər gətirib çıxarmışdı, ancaq hələ heç bir fəxri ad ala bilməmişdi. Musiqişünasların əksəriyyəti, dinləyicilər ara-bərədə danışırdılar ki, müğənni Sabir Səlimovun özünəməxsus ifa tərzi var, muğamlarımızın gözəl ifaçılarından biridir, ona indiyəcən heç olmasa əməkdar artist fəxri adı vermək lazım idi. Başqaları necə, o da elə.

Məşhur muğam bilicisi, ustad Seyid Şuşinskinin sevimli tələbələrindən olan Sabir Səlimovun fəxri addan kənarda qalması təəccüb doğururdu. Vaxt var idi ki, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında onun konsertinə gələnlər hər ifasından sonra uzun sürən sürəkli alqışlarla ayaq üstündə alqışlayır, onu təkrar səhnəyə qaytarırdılar. Nəzakətlə əllərini sinəsinə qoyub tamaşaçılara baş əyən xanəndə alqışların sədaları daha da artır, məcbur olub yenidən tarçalanın sağında əyləşib qavalını əlinə alırdı, əslində imkanı olsaydı, bütün gecəni təkbaşına oxuyardı. İki gün öncə Filarmoniya bağındakı çayxanada oturub çay içəndə ona tanış olmayan nömrədən zəng gəldi, danışanın tanınmış iş adamının qardaşı olduğu aydın oldu, onu toya dəvət edirdi.

- Bilirsiniz də, bizim toylar muğamsız olmur, cavanlar bəyənməsələr də, muğam həvəskarları olacaqlar. Arada rəngarənglik də yaxşı şeydi.

Narazılıq eləmədi, heç aralarında pul söhbətinin adı tutulmadı, təkcə Sabir Səlimov adama dedi ki, tək gəlsin, yoxsa müşayiətçilərini də gətirsin?

- Restoran ansambllarının çoxunda tarzən olmur, o biri alətlərdə çalanlar isə yaxşı müşayiət edə bilmirlər. Narazı deyilsinizsə, bir tarçalan, bir dənə də kamançaçalan gətirim.

- Lazım deyil, məncə, qarmonnan, klarnetnən oxuya biləcəksiniz. Onun da bir gözəlliyi var. Elə deyilmi?

Əslində, elə deyildi, tar və kamançanın yeri tamam ayrı idi, ancaq Sabir Səlimov neyləyə bilərdi, bir halda ki, sifarişçi belə istəyirdi, razılaşdı. Evdə uşaqlara dedi ki, səhər toyda olacaq. Bu, onları o qədər də təəccübləndirmədi və heç soruşmadılar ki, toy kimin toyudur, hansı şadlıq sarayında olacaq. Arvadı otağında uzanıb yatırdı, tapşırmışdı ki, səs-küy salmasınlar, əməlli-başlı yorulub. O da əlinə kitab götürüb oxumağa başladı - Füzulinin "Qəzəllər"i idi, ancaq fikri qarışıq idi, sözlər daş kimi başına dəyib yerə düşürdü. Nə yaxşı yoldaşı varmış, yoxsa axırları nə olacaqdı? Qazancı çox az idi. Heç özünü ödəmirdi. Toylara az-az çağırır, az da pul verirdilər. Toyda xalq mahnısına qulaq asan vardı? Bir məclisdə yanında oturan (özü də xanımı ilə birlikdə) yekəqarın professor üç qədəh araq vurandan sonra əsəbləşib nə demişdi?

- Nə xalq, əəə? Xalq nədi? Xalq kimdi? Xalq var? Sən Allah, müğənnisən, xanəndəsən, hər nəsən, qoy, toya gəlmişik, istirahətimizi edək! Gül kimi çalıb oynayırlar. Sən də bax, ləzzət al!

Əvvəlcə istədi ki, yekəqarın professora cavab verməsin, çünki onun sir-sifətindən professorluq yox, heç palantikənlik də tökülmürdü, üstəlik xanımı da yanındaydı, ancaq içinə elə bil şeytan girdi, beynini oyub ağzını açdı.

- Sən bilmirsən xalq kimdi? Sən xalqını tanımırsan? Xalqın olub-olmadığını bu iri peysərinlə qanmırsan? Hə, ay xalqın professor oğlu? Sən professorsan? Nəyin professorusan? Lazım gələndə xalq sözü dilindən düşmür, elə ki, quyruğun qapının arasından çıxdı, xalqa arxa çevirirsən? Bərəkallah!

Qadını professorun ayağından basdı, o da yönünü çevirib özünü eşitməməzliyə vurdu. Az keçmiş Sabir Səlimov o məclisi tərk etdi.

Evdə uşaqları da (xanəndənin bir oğlu, bir qızı vardı) ona məsləhət görürdülər ki, ay ata, sənə oynaq, müasir mahnılar oxumaq lazımdı ki, xalqın sevimlisi olasan. Bu xalq mahnılarını, muğamatı gənclər qəbul etmirlər. "Qarabağ şikəstəsi"nə, "Laçın"a nə qədər qulaq asmaq olar? Hamı da eyni cür oxuyur. "Küçələrə su səpmişəm" var ey ha, o nə mahnıdı?

Onlara əvvəlcə izah edir, xalq mahnılarının, muğamatın incəliklərini xırdalayır, milli sərvətimizin əvəzsiz mənəvi dəyər olduğunu izah edir, nümunələr gətirir, ancaq bir nəticəyə nail olmurdu.

- Ay ata, filan müğənni toya neçəyə gedir?

- Bilmirəm, heç bilmək də istəmirəm.

- Görürsən, sən onu bəyənmirsən, ancaq o bir toya səkkiz min manata gedir. Xalq mahnısı da oxumur.

- Ona pul verənin ağlı yoxdu.

- Niyə elə deyirsən, ata? Heç kim pulunun əlindən dəli olmayıb. Muğamat oxuyan xalq artistini o qiymətin yarısına toya aparmırlar.

Qızı isə deyirdi ki, toyda hamı rəqs etmək, şənlənmək, əylənmək istəyir, o nədir ey, muğamat adamı kədərləndirir, düşündürür, bezdirir. İncimə, ata!

İndiki uşaqları başa salmaq nə çətinmiş! Başa sala bilmirdi. Ancaq, ömür-gün yoldaşı Səriyyə müəllimə onların dilini tapmışdı, riyaziyyat müəllimi idi, repetetorluq edir, dərsdən sonra, hətta istirahət günləri də onlarla məşğul olurdu. Hazırladığı uşaqların hamısı ali məktəbə qəbul olurdu və ona görə onun məşğələlərinə yazılanların sayı ildən-ilə artırdı. İş onda idi ki, onun işi çox çətin idi, axşam evə yorğun gəlir, bəzən şam yeməyi yeməmiş otağına keçib yatırdı...

İsti su gəlirdi, yuyunub qurulandı, toya yeddinin yarısında gəldi, toy sahibinin qardaşı ilə görüşüb tanış oldu.

- Buralarda olun, elə musiqiçilərlə oturun, ac qalmayın, arada oxuyarsınız.

- Bəlkə elə başlanğıcda oxuyum?

- Yox, nə danışırsan? Hər şey ssenari üzrə getməlidi. Hansı toy muğamatla başlayıb?

Keçib musiqiçilərlə yanaşı oturdu. Toyun masabəyisi xalq artisti Ağafaiq açılış edib bəynən gəlinə xoş arzularını bildirdi və popurri oxudu, rəqs meydançası başdan ayağa dolmuşdu. Əməkdar artist Aylin İsmayılova oxuyanda holla çıxıb qəlyanını tüstülədirdi, çayçının gətirdiyi çaydan iki qurtum aldı. Növbə türk müğənnisi Hadisəyə çatdı, Sabir Səlimov qolundakı "Pobeda" saatının əqrəblərinə baxdı, doqquza işləyirdi və o dəqiq bildi ki, türk müğənnisi azı yarım saat oxuyacaq, yerlə sürünən donunun kəsiklərindən uzun, ağ baldırlarını göstərəcək. Yaxşı ki, boş yer vardı, oturub qəlyanını odladı, çayçı oğlana kofe gətirməyi sifariş elədi. İçəridən çıxanların sifətləri spirtləşir, gözlərinə hərarət qonur, nəfəsləri tündləşir, danışıqları kobudlaşırdı. Ayaqyoluna üz tutan qadınların çılpaq kürəkləri, yarıçılpaq sinələri Ərəbistan səhralarını xatırladırdı.

- Bundan sonra oxumaq yerinə düşərdi.

Sabir Səlimov divardan asılmış televizordan bir-birinə qarışmış, nə oynadıqlarını bilməyən cavanları görəndə uşaqlarının dediklərini xatırladı, əgər onların dedikləri müasirlik bu idisə, onda vay halımıza. Keçəl, kök, lopabığ kişi əllərini sinəsində o yan-bu yana oynadıb, çox gözəl xanımının qabağında atlanıb-düşürdü. Cavan oğlan çevriləndə dirsəyi ilə qızın qarnına toxundu... İt yiyəsini tanımırdı və Sabir Səlimova birdən elə gəldi ki, o, bu məclisdə oxuya bilməyəcək, çünki bildiyi qəzəllər onun fikrindən silinib getmişdi.

Toy sahibinin qardaşı (Sabir Səlimov onun adını dəqiq bilmədiyi üçün sadəcə müəllim deyirdi) vəzifəli şəxslərdən ikisini yola salırdı, onları liftə qədər ötürdü, düyməni basıb onun gəlməsini gözlədi, vəzifəlilər minəndən və qapı bağlanandan sonra da yerində durdu. Birdən yaşına uyğun olmayan cəldliklə pilləkənləri qaçaraq düşməyə başladı. Sabir Səlimov kofenin şirin olmadığını görüb kağıza bükülü qənddən üçünü açıb stəkana atdı, qaşıqla qarışdırdı və gözlərini pilləkəndən çəkmədi.

- Görəsən müəllim aşağıya niyə qaçırdı?

Həm də ona görə ki, müəllimin yadına salsın ki, o da burdadı və növbəti dəfə oxuyub getsin. Müəllim liftdən çıxdı, dəsmalı ilə alnının tərini silib içəri keçmək istəyəndə ona çatdı.

- Müəllim, Hadisədən sonra muğamın əsl vaxtıdı.

- Qoy görək, sən də! Nə tələskən adamsan? Get otur müğənnilərin yanında. Sənə söz verəcəklər. Qoy qonaqları rahatlayaq, yola salaq. Görmürsən adımız yadımızdan çıxıb?

Yerinə qayıtdı, kofeni çox şirin eləmişdi, çayçıya dedi ki, stəkana bir azca su əlavə etsin. Narazı olsa da, heç nə deməyib stəkanı apardı və tez də gətirib qabağına qoydu. Onun hərəkətləri Sabir Səlimovun xoşuna gəlmədi, hiss etdi ki, səhərdən neçə stəkan çay verib, ona bir manatlıq hökmən verməlidi. Ora-bura çay daşıyan oğlanı gözləmədən çağırıb manatlığı ovcuna basdı. Çayçı pulu cibinə qoydu.

Toy imkanlı iş adamları ilə dolub-boşalırdı və özlərindən razı adamlar Sabir Səlimova heç fikir vermirdilər və bu onun xətrinə dəyirdi. Ən azından ona görə ki, Sabir Səlimov özünə hörmət eləyən tanınan bir adam idi, radio və televiziyada daim çıxış edirdi. İndi pul gücünə səsi olmayanlar bircə dəfə televiziyaya çıxıb bircə mahnı oxumaqla toylara yol tapırdılar və özlərini elə reklam edirdilər ki, gəl görəsən.

- Filan vaxtı televizorda məni görməmisən?

İndi o qədər televizorlar, o televizorların o qədər musiqi verilişləri var ki... Hamı da oxuyan olub - səsi olan da, olmayan da oxuyur. Sabir Səlimova deyəndə ki, axşam yarım saat "Xalq mahnıları və təsniflər"inə qulaq asdıq, çox gözəl oxuyurdun, utanır, tər tökür, "çox sağ olun"la kifayətlənir, özünü dartıb dağ başına qoymur, artıq-əskik danışmırdı. İndi kəlmə kəsməyə, danışıb vaxt keçirməyə bir tanış yox idi, tikinti işçiləri lovğa-lovğa hündürdən danışır, yerli-yersiz hırıldayır, papiros tüstülədirdilər. Zala keçib musiqiçilərin küncdəki stolunda əyləşdi. Sarışın rus qızı oturub "Badamlı" suyundan içirdi, qarşısındakı boşqabda kabab tikələrinin sümükləri vardı. Tanımadı, başı ilə salamlaşdı və o an, hansı ki, Hadisə ifasını sona yetirmişdi, yarım saat fasiləsiz rəqs edənlər yorulub yerilərinə qayıtmışdılar və soyumuş tikələrdən çox su içməyə başlamışdılar, düşündü ki, indi onun oxumağının əsl məqamıdır, hələ üzünü aparıcı xalq artistinə zillədi ki, bəlkə yadından çıxıb, görsə, sözü ona verər. O isə alçaq boyunu üst pilləkəndə gizlədə-gizlədə danışır və növbəti ifanı elan edir.

- İndi isə sizlər üçün oxuyur rus estradasının parlaq ulduzu Mariya Lisitsina! Alqışlarınızla!

Musiqiçilər bu himə bənd imiş kimi alətlərini stullarına qoyub ayağa durdular, kimisi holla papiros çəkməyə, kimisi isə onun yanına gəlib acgözlüklə yeməyə başladılar. Rusiyalı parlaq ulduz əlindəki balaca aləti oğlana verib mikrofonu aldı, bəylə gəlini təbrik edib oxumağa başladı. Səs şadlıq sarayının divarlarında əks olunub pərdələri külək kimi oynatdı.

- Sabir müəllim, niyə yemirsiniz? - Yanında oturan qarmonçalan idi, Sabir Səlimovun boşqabını paytaxt salatı, kabablarla doldurdu, stəkana içki süzüb onun qarşısına qoydu.

- Götürün!

- Mən içmirəm!

- Niyə, Sabir müəllim?

- Mən qavalı hələ sərxoş halda əlimə almamışam.

- Ay sağ ol, heç biz də sərxoş olanda çalmırıq. Yüz qramla sərxoş olmaq olar? Boğazınızı kompres edin ki, səs yaxşı çıxsın. Özü də bu araq ha deyil, viskidi. Məxsusi şeydi!

Əməkdar artist Səltənət Vəlvələçaylının gəlişi əhvallarını lap yüksəltdi. Hamı ilə, elə Sabir Səlimovla öpüşdü.

- Ə, viskini mənsiz içirsiniz?

- Məni istəyən Səltənət xanıma yüz qram südlü viski! - Qoşa nağaraçalan boş qədəhi ağzınacan doldurub ona uzatdı.

- Belə ola həmişə! - dedi, stəkanını Sabir Səlimovla, o birilərlə döyüşdürdü və birnəfəsə başına çəkdi. Sabirin stəkanı içməmiş stola qoyduğunu görüb üstünə şeşələndi.

- Sabir müəllim, cərimə olunacaqsınız, götürün için!

- Mən xəyanət eləyə bilmərəm.

- Xəyanət? Kimə? - Səltənət ucadan qəhqəhə çəkdi.

- Sənətə!

- Kim deyir ki, sən sənətə xəyanət edirsən? Stressini çıxarırsan. Sən gözəl xanəndəsən, gözəl insansan, bizim kimi flaşı ora taxıb yalandan atdanıb düşmürsən ki? Sən can qoyursan, boğaz yırtırsan. O boğazın dərmanı da budu. Ya Allah! Bu gedən yerə qada-bala getməsin.

Səltənət sanki Sabir Səlimovu ovsunladı, ağlını başından çıxartdı və o stəkanı götürüb son damlasına kimi başına çəkdi.

- Yemək, Sabir müəllim, o yağlı tikəni götür, dişinə çək, viski sən gördüyün "Xan" arağı deyil.

Səltənətin məsləhəti gec idi, səhərdən ağzına bir loxma almayan, çay stəkanlarını tütünün tüstüsü ilə yavanlıq edən Sabir Səlimovun beyni dumanlanmış, gözləri yaşarmışdı, ürəyinin möhkəm döyündüyünü hiss edirdi.

- Bu nəydi, ə, mənə verdiniz? Zəhrimar dadır.

Gülüşdülər.

- Elə bil, ay Sabir müəllim, ömründə birinci dəfədi içki içirsən? Ancaq, uşaqlar, görürsünüz, içki Sabir müəllimə düşür. Baxın, yanaqları qıpqırmızı olub.

Mariya rəqs edənlərin arasında itib-batmışdı, təkcə səsi eşidilirdi.

- Bir də fırla! - Səltənət qoşa nağara çalana üz tutdu. Özü də az-az süz, ağzına kimi doldurursan, heç dodaq yeri də qalmır.

- Mənə süzmə! Bəsdi. Daha yox!

- Ə, yekə oğlansan, adın-sanın var, o boyda xalqı təmsil edirsən. On qram mənim sağlığıma içməyəcəksən?

On qram Sabir Səlimovun əhədini kəsdi, hiss etdi ki, sərxoş olmağa yaxınlaşır, ayağa durub səndirlədi, sonra özünü ələ alıb addımlarını tarazladı.

- Hara, Sabir müəllim? Bir tikə yeyin də! Heç nə yemədiniz ki?

- Gəlirəm.

- Sabir müəllim, mənim ayrı toyum da var, mən oxuyum, siz sonra...

- Ssenaridə necədi?

- Nə ssenari? Ssenari də var?

- Əlbəttə, ssenarisiz də toy olar?

- Mən bilmirəm, o biri toya gecikirəm. - Səltənət Ağafaiq tərəfə addımladı, əli ilə yanına çağırdı.

- Ssenaridə kimlər var?

- Tamara Qurgenidze, Mahsum Qırmızıgül, "Kristal".

- Ağa, bundan sonra mənəm ha.

- Qoy aşı verək, baxarıq.

- Adə, aşa kimi var, mən getməliyəm...

Sabir Səlimov bunları eşitdi, bildi ki, ona ehtiyac olmayacaq, bu axşam mikrafonu əlinə alıb oxumaq qisməti olmayacaq, buna hətta sevindi, çünki o içdiyi viskidən meyxoş olmuşdu, oxumaq halı qalmamışdı, yeganə çəkinəcəyi uşaqlar idi. Oğlu da, qızı da üstünü kəsəcəkdilər ki, nooldu, ata, toya getmişdin, nə qazanmısansa, bir günlük məktəb və yol pulunu da sən ver. O, uşaqlarının yanında xəcalətli qalacaqdı, ona görə yox ki, pul qazana bilməmişdi, - uşaqlar buna adət etmişdilər və umacaqları da yox idi - ona görə ki, ömrünün qırx doqquzuncu ilində ilk dəfə evə sərxoş vəziyyətdə gəlirdi. Kibriti çıxarıb qəlyanına od vurdu və qəribə idi ki, elə birinci gilədən qəlyan tüstüləndi. Sabir Səlimov bir az ürəklənən kimi oldu, deməli o qədər də sərxoş deyilmiş. Hollda o yan-bu yana gəzib gözdən qıraq küncdə oturdu, çayçı oğlanı ucadan yanına çağırdı.

- Tünd çay!

İçəridən Səltənət Vəlvələçaylının fonoqramının səsi gəlirdi. Mariya Lisitsina yəqin müğənnilərin stolunda oturub "Badamlı" suyu, ya da viski içirdi. Qapının ağzında rəqqasə oğlan və qız dayanıb gözləyirdilər.

***

- Sabir? Bu sənsən? Nə xoş təsadüf?

Qarşısındakı adamı əvvəlcə kölgəli gördü, sonra orta məktəb yoldaşı Ələddin olduğunu ayırd edib yerindən dik atıldı, qucaqlaşıb görüşdülər.

- Sən hara, bura hara?

- Müəllimin şirkətində işləyirəm.

- Elə?

- Bir az gec gəldim. Sənin çıxışın yəqin olub qurtarıb.

Heç nə deməyib eşitməməzliyə vurdu.

- Yenə oxuyacaqsan?

- İmkan olsa.

- Ordan-burdan oxuyanları çox çağırıblar. Özümüzünkülər azdı.Biz beləyik də? Ona-buna xərcləməyi xoşlayırıq.

Danışdılar, xatirələri bir də çözələdilər, Sabir Səlimov o illərə qayıtdıqca viskinin təsiri yavaş-yavaş ötüb keçirdi.

- Yadındadı? - dedi Ələddin - Cıdır düzünə gedəndə oxuduğun "Segah"? Bizim yanımızda utandın, keçib ağacın arxasında oxudun. O zəngulələr hələ də qulağımızdan getməyib. Konsertlərinə qulaq asmışam, helə oxumağın təkrar olunmur.

Ələddinin yoldaşları ilə tanış oldu, çay içdilər.

- Ordakı kimi oxuya bilərsənmi?

Yadına saldı, sinif yoldaşları idi, bir də sinif rəhbəri İsmayıl müəllim. Dedilər ki, Cıdır düzünə gələsən, "Segah" oxumayasan.

Sabir "Seyah"ı gözəl oxuyur. Birdən Sabir Səlimov yerini rahatlayıb, nəfəsini təmizlədi, əlini qulağının dibinə aparıb aramla oxumağa başladı.

Hamı səssizcə qulaq asırdı. Holldakıların bəziləri də nəzərlərini Sabir Səlimova yönəltmişdilər. O, şövqlə, ürəklə oxuyur, oxuyurdu. Qəzəli tamamladı. Ona qulaq asanlar əl çaldılar, əvvəlcə Ələddin, sonra onun yoldaşları əllərini Sabir Səlimovun cibinə saldılar.

Ayrılıb liftə tərəf addımladı. İş adamının qardaşı iki nəfər qonağı yola salırdı.

- Narahat olma, indilərdə sənə də növbə çatacaq. Müğənnilərin yanında ol, buralarda hava qəbul elə, dincəl.

Sabir Səlimov qonaqlardan qabaq liftə minib mənfi bir düyməsini basdı.

- Buralarda olun, ayaqyoluna dəyim, indi əlimi yuyub gəlirəm.

İsmayılzadə, Müzahim.

Ədalət 2018.- 14 aprel - S.16.