SÖZÜN HAVASI

Mən sözün tozunu aldım,

Yenə təptəzə qaldı söz.

Hər kəs öz ifasında Ramiz Rövşən demişkən, yalnız "sözün tozunu alır". Köhnə söz, əbədi söz heç bir deformasiyaya, dəyişikliyə məruz qalmır - köhnə havada qalmaqda davam edir.

Tələbəliyimizin ilk pilləsindən - 1970-ci ildən tanıdığım Oqtay Abbasovla (və ya Oqtay Allahverənoğlu) həmişə münasibətlərim doğma olub. Düz 48 ildir ki, tələbə yoldaşlığımız dostluğa çevrilib, xeyrimiz-şərimiz birdi. Bu təmənnasız dostluqdan heç kəs nəsə ummayıb, sağlam köklər ailələrimizi bir-birinə yaxınlaşdırıb. Onun həyat yoldaşı Kifayət xanım bizim ocaqda, mənim ömür-gün sirdaşım Gülbahar dəfələrlə Oqtaygildə olub. Şənliklərdə, bayramlarda, ad günlərində və bir də insanın heç vaxt qaça bilmədiyi yas-hüzn mərasimlərində.

İndi çevrilib o günlərə baxırıq: "APİ Lenin" adlandırdığımız universitetdə keçirdiyimiz xoş anlar, dəqiqələr, saatlar gah gözümüzün qarşısında əriyib yox olur, gah da amansız zamanın dumanı arxasında təkrar-təkrar canlanır, görünməyə başlayır. Bakının mərkəzi küçələrindən biri Bakıxanov idi, Abbasqulu ağanın adını daşıyan ünvanda tələbə yataqxanası vardı. Və bizim pedaqoji fakültə orda yerləşirdi, ikinci mərtəbədə. Doğrusu, iki il öncə başqa yerdən ora köçürülmüşdü. Birinci kursda oxuyarkən dekan İsfəndiyar Vəlixanlı adlı bir pedaqoq-riyaziyyatçı idi. Olduqca sərt, tündxasiyyət kişiydi, yaxşı oxuyanların, kəm-kəsiri olmayanların isə dostu idi. Savadsızları görmək istəmirdi İsfəndiyar müəllim. Sonra eşitdik, dünyasını dəyişib. Oqtay birinci kursdan qəhrəmana çevrildi. O, texnikum qurtarıb qəbul olunduğundan təcrübəsi və hazırlığı hamıdan yuxarıydı. Üstəlik, Oqtay müəllim oğluydu, Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısıydı atası Allahverən Abbasov, Dəvəçidəki Çaraq kənd məktəbinin qabaqcıl pedaqoqlarından sayılırdı. Ona görə çətinlik çəkmədən bütün kursu "əla" qiymətlərlə bitirdi.

O, təkcə yaxşı oxumağı ilə diqqət cəlb eləmirdi, qeyri-adi dərəcədə ictimai işləri sevən fəal tələbəydi. Necə deyərlər, "harda aş var idi, Oqtay orda baş" idi. Yaxşı pedaqoq-müəllimlər həmişə bu sarışın, çalışqan gənci hamıya nümunə göstərirdilər. Professor Mərdan Muradxanov, Feyzulla Qasımzadə, Nəmidə Abbasova, İbad Fərəcov, Qəzənfər Ağayev, Xəlil Fətəliyev, Musa Həsənov, Zahid Xəlil, Cəfər Cəfərov kimi müqəddəs şəxsiyyətlər (təəssüf ki, onların əksəriyyəti indi həyatda yoxdur) yaxşı mənada Oqtay kimi zəkalı, talantlı tələbəyə qol-qanad verirdilər.

Şair Zahid Xəlil uşaq ədəbiyyatından dərs deyirdi. Bütün mühazirəni poeziya üstündə qururdu. Sözün havası hamını tutur, məst edirdi. Zahid müəllim haqlı surətdə bildirirdi ki, dərsi öyrənməyə hər tələbə borcludur. Ancaq haçansa əzbərlədiyiniz şeirlər səslənəndə hamının ovqatı təzələnir. Əsas güc bu zaman Oqtay Abbasovla bu sətirlərin müəllifinin üzərinə düşürdü. Biz çoxlu sayda şeirlər bilirdik, çıxıb intonasiya ilə deyirdik. Zahid müəllim bəzən təhlilə keçir, başa düşmədiyimiz sətirlərin, misraların izahına başlayardı. Heç kəs cınqırını çıxarmazdı, ta təhlil bitənəcən.

Ümumən kursumuzda qızların sayı oğlanların sayından qat-qat artıq idi. Oqtay bir qrupun nümayəndəsi seçilmişdi. O, hamıya kömək əlini uzadır və oğlanlı-qızlı hər kəsin hörmətini saxlayardı. Adlar yadıma düşür: Şirin Məmmədov, Tofiq Nəzərov, Bəxtiyar Həsənov, Kəmaləddin Alıyev, İltimas Nəzərov, Fəxrəddin Çopurov, İnşallah Mirzəyev, qızlardan Sevda, Xalidə, Aybəniz, Cahan, Sahibə, Natiqə, Elmira, Büllur, Pəri...

Yaddaqalan səfərlərimiz oldu: Türkmənistanın Xəzərsahili liman şəhərlərinin birinə, Qobustana, Razin dağına, Qubaya. Ən maraqlı aylarımızdan biri tələbə-inşaat dəstəsinin tərkibində işləmək idisə, digəri Ağcabədi rayonunun ən iri pambıqçılıq təsərrüfatı - Hacı Bədəlli kəndində kolxozçulara köməyə getməyimizdi. Xoşbəxt anlar yaşayırdıq: şeirli, mahnılı, nəğməli səhərlərimiz bitib-tükənmirdi. İndi o çağlar haqqında düşünürsən, görürsən, bir ömrə sığmır. Hərdənbir kimsə qara-qura xətlə yazılmış bir şeir dəftərimi oğurlayıb məni rüsvayi-cahan edir, sevgi dolu misralarımı yayırdı:

Səni görmək üçün sevən ürəyim,

Həsrətin odundan şan-şan olubdur.

Səni görmək üçün sinəm neçə yol

Qeybətcil sözlərə nişan olubdur.

Müdafiəmə ilk qalxan elə Oqtay olurdu. Hamıya təpinirdi ki, şeiri başa düşmürsünüz, hələ ona lağ da edirsiniz.

Bir gün qəribə bir hadisə baş verdi və onun xəcaləti xeyli müddət məni tərlətdi. İkinci kursa keçmişdik, dilimə spirtli içki dəyməmişdi, heç pivənin də nə olduğundan xəbərsiz idim. Oqtay, böyük qardaşı Süleyman (Allah qəni-qəni rəhmət eləsin. Çox işıqlı, istiqanlı insan idi - müəllif), tələbə yoldaşlarımızdan Şirin, Bəxtiyar, Tofiq, Kəmaləddin şəhərin ortabab kafelərinin birində günorta yeməyinə yığışdıq. Masanın üstündə doğranmış pendir, kolbasa, çörək, iki araq şüşəsi və o dövrdə dəbdə olan "Jiquli" pivəsi qoyulmuşdu. Daha sonra qaynanmış noxud da gətirdilər. Hamı bilirdi mən içkidən uzağam, ona görə qabağıma bir limonad şüşəsi qoydular. Heç demə, bunlar plan cızıbmışlar ki, mənim limonadıma araq qatsınlar. Spirtin iyi məni vuran kimi məsələni sezdim və dərhal stəkanın içindəki mayeni kənara boşaltdım. Onlar xeyli gülüşdülər, mən bir neçə noxud dənəsi götürüb ağzıma qoydum, dilimin acısı getsin.

Tələbə dostlarım zarafatla hər yana yaydılar, Ağacəfər limonadın üstündən noxud yedi. Doğrusu, bu söhbətdən inciyir, xəcalət çəkir, ətim ürpəşirdi. Ta o vaxtacan ki, bir dəfə cəsarətimi toplayıb hamının gözü qabağında xeyli pivə içdim. Beləliklə, o zarafata son qoyuldu. Ancaq hərdənbir o noxud-limonad məsələsini yenə çözələyir, məni cırnadırdılar. Yenə Oqtay qanımın arasına girirdi:

- Əşşi, nə istəyirsiniz bizim şairdən? O noxud-limonad məsələsi köçdü arxivə. Təzə nə bilirsiniz, ondan danışın...

Oqtay təəssübkeşliyi, qayğkeşliyi erkən yaşlarından bacarırdı. İncə yumoru da vardı, hər kəs sezə, anlaya bilmirdi. Zarafatın həddini başa düşdüyü üçün sərhədi aşmağa lüzum görmürdü. Hələ tələbə partası arxasında oturarkən elmi yaradıcılığa həvəs göstərir, məqalələr yazırdı. Sonra 2-3 il müəllim işlədi və o zaman üzdə olan pedaqoji-elmi mərkəzlərin birində - Bakıdakı Pedaqoji Elmlər İnstitutunda (o zaman mərhum Zahid Qaralov rəhbərlik edirdi - müəllif) fəaliyyətə başladı. Dişiylə-dırnağıyla mövzu götürüb pedaqogika sahəsində alimlik dərəcəsinə yüksəldi.

İndi dostum Oqtay Abbasov sanballı ali məktəblərin birində -Dillər Universitetinin pedaqogika kafedrasında müəllim işləyir. O da müəyyən qədər yaşa dolub, mən də. Özü də böyüyüb, sözü də. Aramızda isə heç vaxt soyuq yellər əsməyib, kiçik incikliklər istisna olmaq şərtilə. Umu-küsülər varsa da, ortaya yalnız möhkəmlik, bərklik, bağlılıq gətirib. Hərdən üç qardaş - qonşusu Tofiq Nurəli, Oqtay və mən bir neçə saat ailəmizdən və ömrümüzdən vaxt oğurlayıb balaca bir hücrədə, yəni çayxanada, kafe küncündə inzivaya çəkilib dərdləşəndə "axı, bu şəhərdə bizim özümüzdən başqa kimimiz var ki?" - deyirik. Əlbəttə, əhatə dairəmiz böyükdü, sonsuz sayda insanlar var ətrafımızda. Ancaq insan təbiəti qəribədir: hər kəsə ürək qızdırmır. Ürəkdən bağlandığın şəxslər köhnə dostlarındı, sayı barmaqlarının sayından az. Onları isə itirmək günahdı...

Oqtay müəllimdə yaxşı cəhətlər, ibrət götürüləsi keyfiyyətlər kifayət qədər var. Məsələn, o dostcanlıdır, onlardan umduğu odur ki, onu axtarsınlar, zəng edib hal-əhval tutsunlar. Bəzən həftə həftəyə calanır. Oqtayın özü demişkən, "namərd qardaşlar"dan səs-səmir çxımır, məsələyə şəxsən qarışır, ciddi səbəb olmayanda danlaqdan qurtulmursan. Biz dəfələrlə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində səfərlərdə olmuşuq. Ezamiyyətlərdə, istirahət ocaqlarında, ziyarətlərdə. Onunla səfərə getmək, yol yoldaşı olmaq, uzun gecələrdə dərdləşmək, ədəbi mövzularda diskussiya açmaq adamın könlünü açır. Ən kədərli, bədbin anlarda da üzündən təbəssüm əskik deyil. Tələbələrini çox sevir, elmə-sənətə laqeydliklərini isə qətiyyən bəyənmir.

Bir dəfə bərk hirslənmişdi, belə anlarda sifətini görmə. "Nə olub, Abbasov, gəmilərin dəryada qərq olub?" soruşdum. Gözlərini gözlərimə dikdi. Sakit, yumşaq tərzdə, bir az da qayğılı-qayğılı: "Ə, şair, iki saat öncə mühazirə demişəm üçüncü kurslara. Bu gün, sabah müəllim olacaqlar. Özü də humanitar elmləri tədris edəcəklər. 74 nəfərdən yalnız ikisi Füzulinin filan qəzəllərini əzbər deyə bildi, qalanları səslərini çıxartmadılar. Belə olmaz axı? Klassikaya da belə ötəri münasibət bəsləyərlər? Məgər sənə, mənə ədəbiyyatı zorla öyrədiblər? Bunlar bu minvalla hara gedir?" - söylədi. "Keçdiyin mövzunun Məhəmməd Füzulinin yaradıcılığı ilə nə bağlılığı vardı ki?" öyrənmək istədim. "Konkret əlaqəsi yox idi, sadəcə, söz sənətindən söhbət düşmüşdü, mən də sözün sehri barədə klassik şairimizin "Leyli və Məcnun" mənzum poemasından misallar çəkdim və pərt oldum" - bildirdi. "Eybi yoxdu, Abbasov, Füzulidən nə bilirsənsə, aç tök ortaya, tələbəsayağı mən dinləməyə hazıram. Bunun üçün qəm yemə" - deyən kimi bərkdən güldü. "Şair, mən ustada deyirsən, ustad dərsi keçim, yaraşmaz!" - deyə zarafatla vurğuladı və qırışığı açıldı, üzündəki bulud çəkilib getdi. Heç elə bil həminki Oqtay deyildi.

Dostum Oqtay Abbasov günlərin birində mənə xeyli qəzəl verdi və təvazökarlıqla "qardaş, bax, gör bunların içərisində bəyəniləsi varsa, qəzetlərin birinə ver, yoxdursa, qoy sandıq ədəbiyyatında saxlayım, gələcək araşdırıcılar üçün bir mənbə olaraq". Sonra nə fikirləşdisə, "Ağacəfər, mən deyəsən, axı bir dəfə sənə demişəm. Rəhmətlik atam təbli kişiydi. Azərbaycan ədəbiyyatından xeyli nümunə əzbər bilirdi, öz şeirləri də vardı. Nə illah elədiksə, üzə çıxartmadı, elə özü qəsdən yarısını cırıb atdı, yarısını da it-bata saldı" - söylədi. Mən Oqtay Allahverənoğlunun 2-3 qəzəlini oxuyan kimi, klassikadan qidalanan, kökdən bəhrələnən sözün ətri məni vurdu, diksindim. Əlbəttə, Nəsiminin, Füzulinin, Seyyid Əzimin, Əliağa Vahidin nəfəsi gəlirdi bu qəzəllərdən. Dərhal rəy verdim: "Mən bəyəndim, hamısı çapa layiqdi. Bunları nə vaxt yazmısan?" - soruşdum. "Hələ texnikumda oxuyan dövrlərdən qəzəl yazırdım. Bəlkə də onların sayı yüzəcəndi, yadımdan çıxıb. Birdən kiçik arxivimə baxdım, bunları gördüm" dedi. Üç gündən sonra həmin qəzəllərin təxminən onu "525-ci qəzet"in səhifələrində dərc olundu. Elə həmin gün köhnə dostlardan biri, dilçi-alim Vaqif Qurbanov mənə zəng elədi: "Qardaşımızın qəzəllərini oxudum. Ab-hava mənə ləzzət elədi, könlümü açdı. Lap Füzuliyanədi. Yığışıb, yuyaq".

Deyəsən, kələfin ucunu tapmışdı. Heç demə, Oqtayın mükəmməl heca və sərbəst şeirləri varmış. Çox təkidimdən və çək-çevirdən sonra həmin yazıların da bir hissəsini dostumdan alıb oxudum. Metaforalar, obrazlar yerində, deyim tərzi orijinal və özünəməxsus. Şeirlərin həm də qısa və konkret olmaları lap ürəyimdən xəbər verdi. Sonra dostumu xəbərdar elədim ki, bunları tezliklə nəşr etdirmək lazımdır. O, əlini yellədi. Mən israrla sözümün üstündə durdum və beləliklə, Oqtay Abbasın iki şeir kitabı ərsəyə gəldi. Kitablara ön söz yazdım, "Adiloğlu" mətbə evində çap etdirdim. Bir il sonra Oqtay müəllim Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul olundu. İndi on beş ildən artıqdır ki, bu mötəbər yaradıcı təşkilatın üzvüdür.

Hərdən Oqtay mənə zəng edir: "Şair, axı, sən Dəvəçinin (Şabranın) fəxri vətəndaşısan. Oralar sənin üçün darıxır. Sən məni Lerikə aparmırsan, gəl, sabah gedək Çarağa (Şabranın Çıraqqalanın üstündə yerləşən kəndidir - müəllif) orada qulluğunda dayanım". Mən az hallarda yaxın adamların sözünü yerə salıram. Oqtayın da ki, heç vaxt sözünün qabağında söz gətirmirəm, razılıq verirəm. Çarağa, Ağbaşa dəyib qayıdırıq. Mən bilirəm ki, hansısa sevgi-məhəbbət və ya nisgil dostumu dağlara çəkib aparır. Təzələnən kimi geri qayıdır.

Yurd sevgisi könlündən əskilməsin, köhnə dost!

Ədalət 2018.- 25 aprel.- S.6.