ADAM KİMİ SEVMƏK...

Yeddi il öncənin yaddaş yazısı

Şəhərin Qurd qapısı tərəfindən olan guşələrindən birində əyləşmişik. Söhbətimiz heç də təzə deyil. Yəni biz nə vaxt qarşılaşırıqsa, nə vaxt baş-başa qalırıqsa, onda mütləq həmin mövzunu yenidən ortaya gətirirk. Əslində bu mövzu nə bizim aramızdan, nə də içimizdən heç vaxt uzaqda olmur. Həmişə bizimlədi və biz də onun yarasının sağalmasına imkan vermirik. Və bu bizim özümüzün özümüzə bəlkə də ən böyük təzyiqimiz, ən böyük zülmlərimizdən biridi. Çünki bu mövzu az qala 30 ilə yaxındı ki, istənilən səviyyədə, istənilən yerdə bu və ya digər formada danışılır, çözülür, buna münasibətlər bildirilir. Amma...

Amma əslində bu mövzu təkcə danışmaq üçün deyil... bu mövzu heç da bir araya gəlmək üçün, bir-birimizin iç dünyasına işıq salmaq üçün, üz tutub getmək üçün deyil. Əslində elə bu mövzu bizim özümüzdü, həyatımızdı, işimizdi, gücümüzdü. Daha çox da biz elə həm də bu mövzunun özüyük. Bax, bu qəribə, bəlkə də anlaşılmaz və yaxud qəbuledilməz bir təqdimatın içərisində oturub özünü yox, mövzusunu hər dəfə təzələyən və hər dəfə də mövzusu ilə birlikdə özü qocalan, ahıllaşan bizlər yenə baş-başayıq və yenə də həmin mövzudu süfrəmizin şəkəri də, noğulu da, istiotu da, duzu da. ümumiyyətlə bütün nemətlər bu mövzunun içərsindədi və bu mövzunun da adı Vətəndi - Qarabağdı, Xocavəndi, Füzulidi, Şuşadı, Ağdamdı, Laçındı, Zəngilandı, Qubadlıdı, Kəlbəcərdi, Xocalıdı... bütövlükdə bizi göynədən torpaqdı. Bizi həm var edən, həm də varlığımızı əlimizdən alan yurd nisgilidi...

Mənə elə gəlir ki, bu söhbətin, bu mövzunun ətrafında özlərini unudan üç kişinin yaşı o qədər də çox deyil. Çünki onlar daha çox 1988-ci ildən bu günə qədər olan zamanı çözürlər, hadisələri xatırlayırlar, bu zaman kəsiyinin içərisində olurlar... bu zaman kəsiyinə anbaan, saatbasaat qiymət verirlər... anbaan, saatbasaat o zamanın içində doğulurlar, yaşayırlar və hətta bəzən də ölürlər. Özü də ruhən tərk edirlər bu dünyanı...

Bax, bu təsvir etməyə çalışdığım həmin o guşənin içindəki donan zaman əslində o üç kişinin də yaddaşında işığa çevrilir, buz əridir, ruh təzələyir, ümid ocağı yandırır. Kənardan bu süfrəni, onun ətrafındakı insanları seyr etmək və burada gedən söhbətləri dinləmək bəlkə də bu günün adamlarına, bu günün uşaqlarına gülünc görünə bilər. Hətta ironik bir şəkildə bir-birlərinə pıçıldaya bilərlər:

- Yenə həmin adamlar, yenə həmin məkan, yenə torpaq, yenə Qarabağ.... Bu adamların deyəsən başqa bir işi, başqa bir mövzusu yoxdu. Yəqin yaşlaşıblar. Ona görə də belə sakit yerdə şənlənmək əvəzinə xatirələrini çözüb keçmişi bu günə calamağa çalışır və əslində də heç nə edə bilmirlər...

Bəli, üç nəfər əyləşmişik və üçümüzün də mövzusu elə həmin o köhnə dərdimiz, köhnə yaramız və bir də o köhnə dərdə, köhnə yaraya tapmaq istədiyimiz yeni yanaşma, yeni dərman, yeni müalicə üsulu...bir sözlə, köhnəyə yeni nəfəs gətirmək arzusu. Amma neyləyək ki, bu arzu hələ ki, heç nəyi dəyişmək gücündə deyil.

Hər dəfə o, istər dövlət səviyyəsində, istər özəl imkanları daxilində torpaqla, Qarabağla bağlı görülən işləri, çəkilən filmləri, yayımlanan verilişləri nöqtəbənöqtə şərh edir, ona münasibət bildirir, onu hadisələrin içində olan bir şəxs kimi oddan, alovdan qorxmadan, mövqeyinin zərbə altına düşəcəyini gözə önünə gətirmədən çılpaq bir gerçəklik kimi ortaya qoyur. Özü də elə şövqlə, elə ehtirasla, elə coşquyla xırdalayır, açıqlayır ki, razılaşmaya bilmirsən. Çünki onun məntiqi o qədər güclüdür ki, o səni öz təsiri altında saxlaya bilir. Təbii ki, şəxsiyyəti ilə məntiqi rahatca bir-biri ilə anlaşan dostumuz öz dostlarının da, öz tərəf müqabillərinin də yaradıcılığını, fəaliyyətini ən azı işgüzarlığını qiymətləndirməyi bacarır və onları da özünün dinləmək bacarığı ilə yanında saxlayır, özünə dəstək kimi, anlayışlı birisi kimi görür. Kəsəsi o, yerində olan adamdı və hər şeyi də idarə etməyi bacarır. Məhz həmin gün də onun təşəbbüsü ilə şəhərimzin Qurd qapısı tərəifndə olan güşəsində oturub bizim əbədi və əzəli mövzumuzu şərh edirdik... yenə Qarabağdan danışırdıq... yenə torpaqdan danışırdıq... yenə Xocavənddən danışırdıq. Və mən də bütün bunların içərisində hər şeyin gec-tez yaxşı olacağına inana-inana duyğularımı könül vərəqimə köçürürəm.

yenə yorğun, kədərli

yenə gözü yaşlıyam...

bu əhvalı da gərək

gün uzunu daşıyam-

özümlə...

yenə məqam üzücü,

yenə çevrəm darısqal...

istəsəm də dilucu

deyə bilmirəm gəl, qal!-

özümlə...

yenə günahlarımı

didirəm, darıyıram...

bilmirəm ki, bu anlar

nəyəsə yarıyıram?-

sözümlə...

yenə həsrət güc gəlib

qəmi qəmə hörmüşəm...

sənsiz necə kövrəlib

mən - özümü görmüşəm!-

gözümlə...

***

Bəli, biz Qarabağdan danışırıq... artıq işğalından 20 il ötmüş Şuşadan danışırıq... 20 il həsrətini içimizdə daşıdığımız Xocavənddən danışırıq. Və yadımıza düşür ki, qarşıdan növbəti 20 illik gəlir - Ağdamın işğalının 20 illiyi, Füzulinin işğalının 20 illiyi, Cəbrayılın işğalının 20 illiyi... Eh, çox qəribə xalqıq. Dərdimizin, kədərimizin yaşını hesablayırıq. Qələbəmiz barəsində ancaq xəyal qururuq. O da ilğıma bənzəyən bir xəyal. Nə vaxt gerçəkləşəcək? Bu sual zamana möhtacdır, yəni onu zaman bilir. Daha doğrusu, o qələbə gününün tarixi yalnız tanrıya bəllidi. Biz isə itirdiyimiz yerlərin itən gününü yaddaşımızda saxlamışıq, onu təqvimə yazmışıq və o itən günü anımlarla qeyd edib, bir az dərdimizdən danışıb, bir az nisgilimizdən kövrəlib boynubükük qərənfilləri Şəhidlər Xiyabanında, bizi ittiham edən baş daşları qarşısında belimizi büküb düzməklə sanki dərddən bir az uzaqlaşırıq. Sanki həmin günün vəzifəsini yerinə yetirmiş oluruq. Maraqlıdı, elə deyil? Ayın, daha doğrusu, ilin tək bircə günü həmin o itən gün üçün bir araya gəlirik. Amma onda da hamımız gəlmirik. Çünki hamımızın ayrı-ayrılıqda yetərincə problemlərimiz, yetərincə itirdiklərimiz, yetərincə arzusunda olduqlarımız var. Və biz də o itən günə həmin o yetərincə olanların içərisindən qopub gələ bilmirik. Buna gücümüzmü çatmır?- bilmirəm, buna təşəbbüskarlığımız yoxdu?- deyə bilmirəm, Ümumiyyətlə bu nədisə sanki elə bizim üçündü, elə bizim boyumuza biçilib. Biz də həmin o itən günün acısını ellikcə yox, el üçün yox, olsa-olsa özümüz üçün kədər, nisgil hopmuş ürəyimizlə, gözlərimizlə yada salıb yola veririk.

Bu günlərdə rəsmi bir tədbirdə qəribə bir söz eşitdim. Rəsim gündə, rəsmi adamın dilindən eşitdiyim bu söz, açıq etiraf edim ki, rəsmi bir şəkildə mənə təsir etdi, yaxamdan tutub silkələdi. Heç gözləmədiyim halda rəsmi bir gündə, rəsmi bir dildə deyildi ki, hardadı Qarabağın ziyalıları? Hardadı Qarabağdan seçilmiş millət vəkilləri? Niyə onları Qarabağla bağlı tədbirlərin önündə, özü də hamısını bir yerdə görə bilmirik? Axı bu insanlar seçilmişlərdi, ziyalısı da, millət vəkili də!!! Onlar seçənlərin önündə, yanında olmalıdılar, onlar münasibət bildirməlidilər. Təəssüf...

Doğrudan da rəsmi bir dildən eşitdiyim bu sözlər çılpaq bir gerçəklik idi. Və neyləmək olar ki, biz beləyik və bizim belə olduğumuzu təkcə biz özümüz yox, elə hamı bilir ki, biz beləyik. Bax elə biz üç dost da, üç kişi də, üç qarabağl da müzakirə etdiyimiz mövzunun içində o qədər suallar gördük, o qədər suallarla qarşılaşdıq ki, az qala fikirlərimiz yüz yerə şaxələndi. Əslində isə biz şaxələnən fikrin bir kəsişmə nöqtəsini, bir ortaq məxrəcini tapmağa çalışırdıq, amma alınmadı. Çünki mövzu o qədər böyük və geniş, münasibətlər o qədər fərqli və pərakəndə idi ki, onun hər birini ayrı-ayrılıqda götürüb çözsək belə, yenə parçalanma baş verəcəkdi. Ona görə də biz bu günlərdə Mətbuat Şurasında təqdimatı keçirilən "Ruhum Qarabağlıdı!" filminin işıqlı tərəfini daha çox qabartmağa və o işığa qoşulub daha böyük işıqlara doğru getməyə üstünlük veririk. Çünki bir yerdə dayananda süstlük yaranır. Süstlük də özü özlüyündə insanı içindən çökdürür. Nə yazıqlar olsun ki, bu məmləkətdə süstləşmiş, laqeydləşmiş bəndələr də az deyil. Hətta süstləşmiş kürsülər də var. Bu bir gerçəklik...

Bəli, telekanalların yayımlarında, daha doğrusu, təqdimatında Azərbaycanın istənilən guşəsi göz oxşayır, könül açır. Ancaq bu gözümüzü, könlümüzü sevindirən gözəlliyin yarımçıqlığı, bütöv olmaması təkcə bütövlük arzusunda olanları deyil, o bütövlüyün parçalandığı gündən onun acısını yaşayanları daha çox mütəəssir edir. Ona görə ki, yayın bu od püskürən havası nələri, haraları itirdiyimizi bizə bir daha xatırladır və biz yenidən xatirə danışmağa, yenidən bulaq başlarını, ormanları, şəlalələri, dağ çaylarını sadalamağa başlayırıq.... Təsəllidi!.. Gücümüz buna çatır. Mən isə şeir yazıram:

batan gəmi kimiyəm

gözün nəmi kimiyəm

Allah, qəmin kimiyəm?-

bilmirəm...

günüm günə calanmır

ruhum yanmır, qalanmır

niyə dönmür, qalammır-

bilmirəm...

selbələnmiş ağacam

yoluna hey baxacam

qəmdən necə çıxacam?-

bilmirəm...

***

Deyəsən dolaşıq fikirlərlə, təzələnən dərdlərlə, qaysağını qopardığım yaralarla yordum sizi. Havanın istisi bir yandan, səhərin bürküsü o biri tərəfdən, üstəlik də mənim kədər hopmuş fikirlərim əhvalı bir az da korlayır, durumu bir az da ağırlaşdırır. Bunu özüm də hiss edirəm. Ona görə də onsuz da sıxıcı olan durumdan çıxmaq üçün hərə bir cür təşəbbüs göstərir. Mən də bu təşəbbüslərdən birinə əl uzadıram. İstəiyrmə ki, indii yazacaqlarım bizi bir az nostalgiyadan qoparıb ayırsın, bir az özümüzə, daha doğrusu, özəl sevgimizə qayıdaq. Çünki müdriklərin dediyi "dünyanı gözəllik xilas edəcək" oforizminin içərisində gözəlliyn əksi olan sevgi də var. Deməli, dünyanı həm də sevgi xilas edəcək. Təbii ki, biz Adam kimi, biz Məcnun kimi, biz Kərəm kimi, biz özümüz kim sevə bilsək. Amma neynəmək olar ki, bu gün Adam kimi, Məcnun kimi, Kərəm kimi sevənlər yaman azalıb. Lakin şükr etməli bir məqam qalıb. Bir az çılpaq desəm, and içməyə bir yer qalıb. Bu and yerimiz də elə bizim kimi, yəni özümüz kimi sevməyimizdi.

Təəccüblənməyin, əgər təəccüblənirsinizsə, onda mən adam kimi sizin qarşınızda etiraf edə bilərəm ki, mən özüm kimi, özüm bacardığım kimi sevirəm. Bu sizi razı salsa da, salmasa da. Və düşünürəm ki, lap elə bu günün özündə, bu dəqiqələrin içərisidə mən adam kimi öz sevgimi ifadə edə bilirəmsə, düşünə bilirəmsə, deməli, bu sevgi var!!! Bir az da xırdalasam, mən varamsa, mənim sevgim də var. Özü də real sevgi! Nağıl sevgisi, kitab sevgisi yox, konkret həyat sevgisi. Hətta bu günlərdə ağlıma gəldi və yazdım:

məndən bir az uzaq dayan

uzaqdan sevmək öyrənim...

qar-qışın oğlan çağında-

sazaqdan sevmək öyrənim...

kipriyində bz bağlayım

kiprik çaldıqca ağlayım

səni yaz kimi saxlayım-

bu yazdan sevmək öyrənim...

yanağı xalı lalə tək

məndən hər cürə halə çək

lap sinəmi şumlayıb ək-

bu nazdan sevmək öyrənim...

gör sözü başladım hardan

bir dilək dilədim yardan

sən - sinəni əzən taradan-

mən sazdan sevmək öyrənim!

Hə, gördünüz də bütün dərdlərin bir dərmanı var - o da sevgidi!!! Bu mənada yurd acısını da. torpaq itgisini də sevgi ilə müalicə etmək, sevgiilə qaytarmaq, sevgi ilə xilas etmək mümkündü. Qarabağ uğrunda şəhidliyi sevə-sevə qəbul etmək, qazilik yolunu sevə-sevə qəğul etmək yeganə xilasımızdı. Bax, mən də, süfrələri başında əyləşdiyim dostlarım Eyvazla, Bəxtiyarla bütün söhbətimizin mayasında daxili yanmanın, içdən gələn istəyi əsas görürük, əsas götürürük. Bizim üçün hər şeydə gerçəkçi olmaq, içdən gələni reallaşdırmaq yolunda çəkinməmək, usanmamaq əas şərtdi. Biz belə yaşayırıq, belə də sevirik- Adam kimi, Məcnun kimi, Kərəm kimi, özümüz kimi!

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.- 2019.- 19-20 iyul.- S.8.