"BU MƏNƏM..." KİTABI HAQQINDA MÜLAHİZƏLƏR

Antik yunan fəlsəfəsində iki fikir-"Özün özünü dərk et", "Özünə rəva görmədiyin şeyi başqasına da rəva görmə"-aparıcı yer tutur.

Sən kimsən Razim müəllim? -sualının cavabını oxucu, şair-pedaqoq Razim Göyçəlinin bu günlərdə işıq üzü görmüş "Bu mənəm..." kitabında ("Rəbunə" nəşri.2019) tapa bilər.

""Mən kiməm? Sualına müəllifin fikri: "Özünü tanımayan şəxs... nə cəmiyyətdə, nə də ictimaiyyət arasında nüfuz sahibi ola bilməz", Onu yaxından tanıyanların mülahizəsi.

Razim müəllim "daim kükrəyən, çağlayan, öz məcrasına sığmayan bir dağ çayıdır". (Təcnis Rəhim), "Ömrünü gənc nəslin təlim tərbiyəsi yollarında bir şam kimi əridən müəllim, yurd nisgilini ürəyində yaşada-yaşada muncuq kimi vərəqlərə düzən şair, xəmiri xeyirxahlıqla yoğrulan" (Aidə Hacıyeva), "Halalı-haramı, haqqı-nahaqqı, doğru-yalanı obyektiv qiymətləndirməyi sevən (Bahar Məmmədbəyli),yaxşılıq libasını geyinib üstündə gəzdirən" (Qətibə Məmmədova) adı böyük hərflə, yazılan bir şəxsiyyətdir.

Müəllifin heyrət bəslədiyi keyfiyyətlər:

Haram, qeybət, kin, paxıllıq, tamah,

kibi, riya, həsəd, ədavət, kələk-

(Xaqani Şirvani)

Tərcümeyi-halından: 1952-ci ildə Göyçənin Nərimanlı kəndində doğulub, "həyatın "ən şirin anlarını da, ağrılı-acılı məqamlarını da bu kənddə" tapıb, "ictimai həyat dərsini öz ailəsində alıb". 1973-cü ildə, KDPİ-nin (indi ki, Gəncə Pedaqoji Universiteti) filoloji fakültəsini bitirib təyinatla Kəlbəcərin Zəylik kəndinə göndərilib. Burada üç il müəllimlik edib. Sonra pedaqoji fəaliyyətini Göyçənin Sarıyaqub və doğma kəndində davam etdirib:

Bəzən sübhə kimi qalıram oyaq,

Sabaha soraqdır bu gün hər uşaq.

Bilik gül-çiçəkli bir bağıdır, bir bağ,

Bir müəllim ömrü yaşayıram mən.

1988-ci ilin qaçqınlıq dövrü:

Bu yerlər tala yeri,

Bürc yeri, qala yeri

Qiyamət o gün qopar,

El köçə, qala yeri.

Xatırlama, 1988-ci ilin noyabrında ətraf kəndlərin əhalisi də Nərimanlı kəndi yaxınlığına toplaşır. "Qarabağ bizimdir", "Göyçə tarixi türk torpağıdır" məzmunlu şüarlarla mitinq keçirilir. Moskvaya fasiləsiz teleqramlar göndərilir. Nəticəsi olmur. O dövr ki, Azərbaycan rəhbərindən də haray yox. Tək-tük qoşalülə tüfənglə kəndin kənarında post qurur, gecə-gündüz kəndin keşiyini çəkirlər. Digər kəndlər də elə. Yəni soydaşlarımız imkanları daxilində düşmənə müqavimət göstəriblər. Razim ailəsi ilə Yevlağın Aran qəsəbəsində yaşayan bacısı Nəzakətgilə sığınır, sonra Mingəçevirdə bir erməni evində məskunlaşır. Sapı özümüzdən olan baltalar ailəni buradan da perikdirir.

Son ümid qapısı acılı-şirinli tələbəlik xatirələri ilə dolu Gəncə olur:

İkisi də bir cüt görən gözümdür,

Göyçə də mənimdir, Gəncə də mənim.

Dilimdə bəslənən şirin sözümdür,

Göyçə də mənimdir, Gəncə də mənim.

Gəncədə xalq hərəkatına qoşulur, ermənilərin kütləvi köçürülməsində fəallıq göstərir, döyüş bölgələrində vuruşur, nəhayət, şəhərdəki 13 saylı orta məktəbdə təlim-tərbiyə üzrə direktor müavini kimi pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir.

Doğma yurd nisgili, Göyçə odu hələ də şairin sinəsindədir:

Könlümdən elə hey qəm-qəhər keçir,

O şehli çiçəklər, çəmənlər keçir.

Qəriblikdə ömrüm bir təhər keçir,

Sellər Qaraçayı yorurmu görən?

Müəllif bir tarixçi-etnoqraf kimi bizi doğulub boya-başa çatdığı Nərimanlı kəndinə səyahətə aparır.

Kitaba ön söz yazmış Ələsgər Əlioğlunun dediyi kimi: "Bir kəndin timsalında Göyçə mahalı ayrı-ayrı aspektdən işıqlandırılır və adət-ənənələri, təbiəti, flora və faunası, milli dəyərləri epik bir tərzdə araşdırılır."

"Göyçə mahalının akademiyası kimi tanınan" (Ə.Əlioğlu) Nərimanlı kəndindən 160 həkim, 250-ə yaxın müəllim yetişmişdir. 34 nəfər elmlər doktoru və elmlər namizədi bu kənd bulağından su içmişdir. Qurban Bayramov, Rasim Məmmədov, Səfiyar Musayev, Mübariz Quliyev, Nuru Bayramov, Vidadi Musayev, Şahin Bayramov kimi görkəmli elm adamları bu kənddən pərvazlanmışlar.

Kənd düşünən beyinlə yanaşı, vuran qollu igidləri ilə də fəxr edə bilər. Böyük Vətən müharibəsi illərində kənd 247 nəfəri cəbhəyə yola salmış onların əksəriyyəti qəhrəmanlıqla həlak olmuş, bəziləri şikəst olmuş yalnız az bir qismi geri dönə bilmişdir.

Milli Qəhrəmanımız mərhum Şövqiyar Abdullayev də bu kəndin yetirməsidir. Qarabağ uğrunda döyüşlərdə də kənd 18 şəhid vermişdir:

Seçmirəm gündüzü, nə də gecəni,

Raziməm, ümidlər yaşadır məni,

Gec-tez düşmənlərin əlindən səni,

Almağa ərənlər gələr Qarabağ.

Dağlar əhatəsində yerləşən kəndin münbit torpağı olmuş, nəticədə əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq inkişaf etmiş, çamaatın bazara o qədər də ehtiyacı olmamışdır. Kənddə toxumculuq işi də diqqətdən kənarda qalmamış, qadınların toxuduqları xalı-xalçalar hər evin bəzəyinə çevrilmişdi. Kənddə yeddi su dəyirməni fəaliyyət göstərmişdir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev demişdir: "Milli-mənəvi dəyərləri olmayan millət həqiqi millət, həqiqi xalq ola bilməz"

Nərimanlı kəndi milli-mənəvi dəyərləri həmişə uca tutmuşdur. Qadağalar dövründə də Novruz və Qurban bayramları yüksək səviyyədə qeyd edilirdi.

Novruz bayramına bir ay qalmış ev-eşikdə hazırlıq işləri aparılması, cavanların Novruzun axırıncı çərşənbəsi çay qırağına yumurta və qələm qoyub baxtlərini sınaması, lopa düzəldib atmaları, bəzən də bu lopaların kiminsə ot tayasına düşüb yanğın törətməsi, "günahkar" bağışlanması və s. insanda nastalji hisslər oaydır.

Qadın-kişi geyimlərində də millilik gözlənilirdi.

Müəllif kənddə toy mərasimlərinə də xüsusi səhifələr ayırır, aşıq Fətullahın toyları "sığortalamasını", sağdış-solduşun "vəziflərini", camaatın xeyirdə-şərdə bir-birilərinə yardımını nəzərə çatdırır: "Kəndimizin adamları həmişə yumruq kimi birləşir, bir olur, hər bir çətinliyə birgə sinə gərirlər", Kənddə islami dəyərlər də yüksək tutulub. XVII əsrin əvvələrindən kənddə məscid fəaliyyət göstərib.

Kənddə onlarla din xadimi yetişmişdi. Onların əksərinin adlarının əvvəlində hacı, kərbəlayı, məşədi titulları olub.

Sınaqlı şeyidlər-Seyid Bayram, Misgin Abdal, Seyid Mahmud, Seyid Abbasəli bu gün də göyçəlilərin and yeridir. Kənd qonaqpərvərliyi ilə də seçilib. Umumiyyətlə, Göyçə mahalının qonaqpərvərliyi dillərdə dastandır. Göyçə qarğışı: "Süfrən qonaq üzü görməsin" və alqışa: "Qonaqsız günün olmasın", Bir evə qonaq qədəm basanda o, bütün kəndin qonağı sayılardı, hamı istərdi ki, qonaq onların da Süfrəsi başında əyləşsin. "Kitabın avtobioqrafik etüdlər" hissəsini nəzərdən keçirən hər bir oxucu Göyçənin üzünü görməsə də, bu ulu-müqəddəs torpağı qiyabi "səyahətə" çıxır, hər daşı, hər qayası ilə maraqlanır və tarixi yaşantıları gözləri önündən keçirir (Ələsgər Əlioğlu)

Səhər tezdən oyanan kənd əhlinin hay-harayı, at kişnərtisi, qoyun-quzu mələşməsi, quşların cəh-cəhi, toyuqların qaqqıltısı, dağlardan exo verən vəhşi heyvan nəriltisi, dağların gülü-çiçəyi, dağ otlarından xəstələrin türkəçarə müalicəsi, yalçın qayaların əzəmətli duruşu, diş göynədən bulaqların zümzüməsi, təmiz saf havası, təndirə yapılan çörəyin xoş ətri, torpaq qoxusu bir an da olsun Razim müəllimin xəyalından silinmir, Qaraçayın, Bağdaçayın, Ağçayın şırıltısı bu gün də onun qulaqlarında səslənir.

Canlanır hər çığır, iz,

Doğma ev-eşiyimiz.

Həsrətim olur dəniz

Göyçə yada düşəndə.

Həzin bir xatirə.

Kəlbəcərlə Göyçə arasında bir dar dərə var, 1918-ci ilin şaxtalı, qarlı günlərindən birində erməni təcavüzünə məruz qalan soydaşlarımız bu dərəni keçə bilmir, həyatlarını itirirlər. Arxadan gələn cavanlardan biri əbədiyyətə qovuşmuş bir ananın qucağında uşaq qığıltısı eşidir. Sən demə, ana son nəfəsinədək öz paltarını çıxarıb körpəsinə bükübmüş. (Ağkilsə kəndindən olan həmin körpə uşaq 80 ildən artıq ömür sürmüşdür).

Bu faciəyə təbiət də qan ağlamış, camaatı don vuran günün axşamı güclü qar yağmış, qar nəşlərə yorğan olmuş, ölənlərin meyiti yalnız yazda-buzlar əriyəndə tapılmışdır. Bu faciəyə görə həmin yer Sümüktökülən dərəsi adlanıb.

Üstünə nə qədər dərd-qəm götürdün,

Adına təzədən bir ad gətirdin,

Gül-çiçək yerinə sümük bitirdin.

Sümüktökülən.

Razim müəllimin müsbət insani keyfiyyətləri soykökündən gəlir. Sevimli şairimiz Çingiz Əlioğlunun təbirincə desək:

Qeyrət-istəsən bir də, istər

Min öyrət, faydası yoxdur.

Əgər qandan gəlmirsə,

Mənəvi nemət.

Bu nəslin ulu babası Hacı Alı Nikolay dövründə kənd əhlini öz vəsaiti hesabına vergidən azad etmişdir.hazırda Razimin tayfası Hacıalılar kimi tanınır.

Razimin atası Musa kişi müharibə illərində arxa cəbhədə briqadir kimi fəaliyyət göstərmiş, çətinliyə düşənlərə maddi və mənəvi köməyini əsirgəməmiş, bu xeyirxahlığına görə camaatın hörmət və məhəbbətini qazanmışdır.

Gəzir dil-dodaqda hər bir əməlin,

Daim yaxşılığa uzanıb əlin.

Çırağı olmusan obanın-elin,

Həyatda silinməz izimsən, ata.

Anası Saray xanım da kəndin sevilən ağbirçəklərindən olmuş, çətinlik və məhrumiyyətlərə sinə gərərək on layiqli övlad böyütmüşdür. Yaxşı ki, ana qaçqınlıq çağını görmədi, onun torpağa tapşırıldığı gündən qırx gün keməmiş qaçqınlıq köçü başladı.

Şair bu gün də anasının ruhu ilə danışır, misralarını nikbinlik ruhunda kökləyir:

Razim, həyat səni oda salıbdı,

Qəriblik üstünü yaman alıbdı.

Göyçə fikri çəkilməz dərd olubdu,

Yurda qayıdarıq, gün gələr, ana.

Müəllifin fikrincə torpaq müqəddəsdir, həm də bizə bolluq, bərəkət bəxş edən bir məkandır. Heç kəs qarşısında əyilməyənlər torpaq qarşısında səcdəyə gəlmişlər. Şair Göyçəni "ruhumuzun sınmış qanadı" adlandırır və inanır ki, "bu qanadlar yenidən sağalacaq, bərkiyəcək, məğrur qartal qanadlarına dönəcək".

Şair hər qarış torpağında ayaq izləri qalan Göyçəyə qayıtmaq ümidindədir:

Gəldi-gedər bilmə məni, a Göyçəm,

Qoynuna qayıdıb gələcəyəm mən.

Gur, qara saçlara qar ələndi. Qaçqınlıq dərdinə yaxınlarının-el ağsaqqalı qardaşı Qannı və Nemətin, bacısı Nəzakətin, qardaşı oğulları Vüsalın, Elxanın, Arzumanın... əbədiyyətə qovuşması da əlavə olundu.

Şairin sözünün əvvəli də, axırı da Göyçədir. Doğma yurd-yuvalarından perik düşən göyçəlilər Azərbaycanın müxtəlif güşələrində məskunlaşmışlar. Fəqət məsafə uzaqlığı göyçəlilərin xeyirdə-şərdə kompat iştirakına kölgə sala bilmir. Onlar dostluq, qohumluq, yerlilik məfhumuna bu gün də sadiqdirlər.

Göyçə bu gün də inildəyir, qoynunda bəslədiyi yurddaşlarının həsrətindədir:

Dağılışdıq, pərən-pərən olduq biz,

Tənha qaldı, inildədi Göyçəmiz.

Həsrət adlı gur ocaqda bişdik biz,

Tənha qaldı, inildədi Göyçəmiz.

Gözəl arzudur: "Pərən-pərən düşmüş bizlərin yuvası yenidən isinsin, yenidən babalarımız "Göyçəgülü" havasına qol-qanad açsınlar".

Ağır dərddir çünki:

Füzuli həsrətlə qürbətdən Vətənə baxırdı,

Mən isə Vətəndən vətənə baxıram

(B.Vahabzadə)

Həm də şairi qocaldan yaltaqlıq, qanmazların qananlara hökmü, xainlik və biganəlikdir. "Tülkü şirin həvəsində, aslan tülkü tələsindədir".

"Göl dənizi", "təpə dağı", "çöl meşəni" bəyənməməsi və "alimin nadana möhtac olması da şairin gözündən yayınmır".

Razim müəllim həm də sevimli ailə başçısıdır. 1975-ci ildə Nigar xanımla ailə qurub, həyatın enişli-yoxuşlu yollarında qoşa addımlayıblar. Iki oğul, bir qız böyütmüşlər. Nəvələri vari. "Validolları" - nəvələri ilə nəfəs alır:

Nəvələr ömrümün pöhrələridir,

Həyatda onlarla nəfəs almışam.

Nəvələr ömrümün ləl-gövhəəridir,

Beləcə ən varlı insan olmuşam.

Kitabın üz qabığında Göyçə mahalı xəritəsinin verilməsi rəmzi məna daşıyır Tezliklə Göyçə kəndlərinə üz tutacağımıza inamımızı artırır.

FƏXRƏDDIN SALAHOV,

FÜZULI RÜZIGAR

Ədalət 2019.- 13 mart.- S.7.