Ömür boyu kirayələrdə sürgün həyatı yaşayan türk şairi

Türk şeirinin üsyankar, ələ-ovuca sığmayan şairi Cəmal Sürəyanı çox sevirəm. Türk şeirinə fərqli bir yol gətirən Cəmal Sürəyanın şeiri kimi özü də çox fərqlidir. Möhkəm durun! Şairin həyatını pazllar kimi yavaş-yavaş sizin üçün yığmağa çalışacam. Amma bu yazının sonunda şair ölməyəcək.

Şairlik duyğusunun ən başlıca səbəbi olan Gülbəyaz Səbər şair şeirə ilk addımını anasının ona danışdığı "Əsli və Kərəm” hekayəsindən sonra atıb. Gülbəyaz ağbəniz bir qadın, Cəmaləddinin "qar dənəsi” idi. Cəmaləddin hələ uşaq ikən anasını itirir və uşaq qəlbi səssizliyə qərq olmuşdu: "Kiçik qəlbimdəki quş ölmüşdü”.

İbtidai məktəbdə bir jurnalda çap olunmağa qərar verir. Ancaq çap maşınlarının azlığı, əldə olan maşınların da keyfiyyət cəhətdən kəmliyi buna mane olurdu. O, yenə də bezmədi, yaxın dostu olan Altan Günalp ilə birlikdə əllə yazdığı yazılarını, rəsmlərini çəkdiyi məktəb junalını çap etdirdi. Jurnalın ən sıx izləyiciləri ona heyran olan məktəbdəki qız dostları idi.

Saatın neçə olduğunu beşinci sinifdə öyrənir. Cəmaləddin demək olar ki, bütün sinfin rəsm tapşırıqlarını özü çəkərdi.

Ədəbi xarakteri ilə bərabər onun bir də idmançı tərəfi var idi. Futboldan ötrü sinov gedirdi. Ən sevdiyi futbolçu isə Lefter idi. Fənərbaxça azarkeşi olan Cəmaləddin Mətin Oktaya da böyük hörmət bəsləyərdi.

Orta məktəbdə 100 metrə qaçış marafonuna qatılır. Yarışmada birinci yeri tutan Cəmaləddinə qələm hədiyyə edirlər. Beləcə o, ilk doldurma qələmə sahib olur.

Kiçik qəlbindəki quş ölən Cəmaləddin Əsma adlı bir ögey anaya məhkum olur. Bacılarını və onu tez-tez döyən Əsma bir dəfə onu zəhərləməyə də cəhd edir. Yeməyinə şüşə qırıqları qarışdırdığı da deyilir.

Bənzərsiz bir oxucu idi. Hələ üçüncü sinifdə oxuyarkən "Cinayət və Cəzanı” dəfələrlə, "Karamazov qardaşları”nı isə beş dəfə təkrarən oxumuşdu.

Şair hələ uşaq ikən bir şeyi kəşf etmişdi – bütün böyük yazarlar üç ada sahibdir. O da qərar verdi ki, adını qısaldıb Cemal, yanına da Sürəyya əlavə edəcək. Daha sonra "y” lardan biri bir mərc ucbatından itəcək və Cəmal Sürəya Səbər olacaqdı. O, telefon nömrələrini unudub-unutmayacağı üstündə mərcə girmişdi.

Bufetdə yazmağa başladığı əsərləri onda qəribə bir vərdiş yaradacqdı. Artıq yazı yazarkən səs-küy axtaracaqdı. Sırf buna görə evdə yazı yazarkən televizorun, radionu açıb səsini yüksəltəməyə başladı.

O kürd idi. 1937-38-ci illərdə Türkiyədə "Dersim” üsyanı çıxır, dövlət hakimiyyətini bərpa etmək üçün Türkiyə Silahlı Qüvvələri tərəfindən hərəkat başlanır və hərəkat nəticəsində təxminən 13 mindən çox adam, 110-a yaxın əsgər ölür, 12 minə yaxın insan sürgün edilir. Və bütün bunlar Cəmaləddinin uşaqlıq dövrünə təsadüf edir.

Məktub yazmağın xəstəsi idi, hətta o qədər xəstə idi ki, qadınların dilindən özü-özünə məktub yazardı.

Onun sevdiyi qadınlar çox idi. Bu qadınları da hamının sevməyini istəyirdi. Dostları sevdiyi qadını bəyənməliydi. Buna görə sevdiyi qadını bəyənməyən dostları ilə küsüşərdi.

Qızı Ayçə ilə münasibətləri elə də yaxşı deyildi. O qədər ki, qızının nigahında belə iştirak etmədi. Çünki ona xəbər verilməmişdi.

Parisdə olanda heç görmədiyi Qars haqqında "Qars” adlı şeirini yazır və şeirdə Qarsdan bəhs edir. Düşünürdü ki, Turqut Uyar və Edip Cansevər onu Türkiyədə unutdurmağa çalışır.

Tomris onun ən böyük eşqi idi. Bu eşqin hirsi də böyük idi. Bir mübahisədən sonra əsəbiləşdilər, bir-birilərinə yolladıqları bütün məktubları cırdılar. Və bu məktublardakı eşq günümə gəlib çıxmadı. Tomrislə münasibətini kəsdikdən sonra onunla getdiyi yerlərə ayağını belə basmadı.

Bir yemək süfrəsində tanınmamış bir şair olan Sürəyya Kapınak soyadını dəyişdirmək istədiyini deyir və oradakılardan məsləhət istəyir. Cəmal Sürəya da orada idi. O, Sürəyyaya "Bərfə” deyə məsləhət verir. O, bu sözü Əhməd Arifin dilindən eşitmişdi. Əhməd Arifdən "bir qızın olsa, adını nə qoyardın?” deyə soruşmuşdu və "Bərfə” cavabını almışdı. Bu sözün kürdcə mənası "qar” deməkdir. Bu məsləhəti bəyənən Sürəyya soyadını dəyişib Bərfə qoyur.

Qız uşaqlarına heyran olan Cəmal iki qız övladının olmağını istəyirdi. Birinə "Kelime”, birini də "Elif” adını vermək istəyirdi. Olmadı...

Cəmalın işdən başı açılmadığı üçün bərbərə getməmişdi və saç-saqqalı çox uzanmışdı. Vaxt edib bərbərə gedir. Bərbər ondan "qardaş, səfərdən gəlirsən?” deyə soruşur. Bu suala əsəbiləşən Cəmal stuldan qalxar və bir də bərbərə getməz. Saçlarını ancaq evləndiyi qadınlar kəsirmiş.

Həyatının bir dövrü sürgündə keçib, elə həyatı da sürgün kimidir Cəmalın. Tez-tez ev dəyişdirmək məcburiyyətində qalan Cəmal 29 fərqli evə köçüb.. Sonuncu evə Kadıköydə "Cəmal Süreya” küçəsində yerləşir.

O heç vaxt qumarxanada olmayıb.

Şair siqaretə çox bağlı idi. Bir gün onu şorba içərkən görənlər təəccüblənir. Çünki o, şorbadan bir qaşıq içib sonra siqaretdən bir qullam vurardı. Bir qaşıq şorba, bir qullam siqaret...

O, əmisini atasından da çox sevərdi. Əmisi öləndə pulqabısından iki adamın şəkli çıxır... Biri Cəmalın idi. Cəmal ona olan sevgini qarşılıqsız qoymur və oğluna "Memo” adını verir.

Qadınlara çəkinmədən evlilik təklifi edən Cəmal özünə güvənən adam idi. Yalnız alış-verişdə bu güvən əriyib yoxa çıxardı. Əgər bir şeyi bəyənib qiymətini soruşdusa, vəssalam, onu almaq məcburiyyəti hiss edərdi. Ən qəribəsi isə aldığı ərzaqların yarım kilo olmamasıdır. Elə bilirdi ki, nədənsə yarım kilo istəyəndə satıcı hirslənəcək.

Cəmal köhnə həyat yoldaşının evlənməyini bilir və onun nigah şahidi olmağı istəyir. Təəssüf ki, Zühalın evlənəyi adam çox qısa zamanda dünyasını dəyişir və onun nigah şahidliyi reallaşmır.

Türk şeirinə adını yazdıran şairin həyatı da şeirləri kimi "surreal” idi. Sevdi, aşiq oldu, həsrət çəkdi, əzablara dözməyə çalışdı, ağladı və bənzərsiz şeiri də bütün bunlarla doldu. Amma hamısı başqa, çox başqa bir aləm idi.

Ədalət.-2019.-29 yanvar.-S.8.