Labirint... Minotavr... Ariadnanın yumağı... - İradə TUNCAY yazır

 

 

 

 

Birinci şəkil

 

Olimpin döşündə Zevsin iqamətgahı. Sarayda Olimpiya sakitliyi hökm sürür. Zevs qarşısındakı daşlarda gündəlik xəbərləri oxuyur. Birdən nəyisə xatırlayır:

 

- Dedal layihəni gətirdi?

 

(Sükut)

 

- Niyə cavab vermirsiz? Ona tapşırıq vermişdim.

 

- Tanrılar Tanrısı ( deyirlər Zevsə bilmirəm -müəllifdən), Dedalın bir narahat oğlu var. Başı ona qarışıb.

 

- Mən neynim? Hirslənərəm onun oğlunu da çevirərəm Tsiklopa. Ya da bilim... Nəyə çevirim?

 

- Əlahəzrət, siz onu nəyə çevirsəniz narahat olacaq. Yaxşısı budur elə tanrı qalsın... Belə ayıb olar rəiyyətdən.

 

- Rəiyyəti düşünüb edirəm ... Krit çarına Afinadan 7 oğlan, 7 qız göndərirlər . Onun da baş bəlası bir oğulluğu var. Adamyeyən. Rahat yeməsi üçün bir zirzəmi lazımdı... Dedal tikməliydi. Axtarın tapın onu.

 

... Xəbərlərdə mənə tərifi yetərincə yazmayıblar.

 

 

***

 

 

İkinci şəkil

 

 

Krit adası. Minosun sarayı.

 

(Minos – Zevsin nigahdan kənar oğlu. Avropanı oğurlayıb bu oğurluğun nəticəsi Minosdu. Avropa ərazi adı deyil bu halda. Qədim yunan mifologiyasında Avropa Finikiya çarı Aqenorun Zevs tərəfindən oğurlanıb Krit adasına aparılmış qızıdır. Həmin bu oğurlanma süjeti bir çox məşhur rəssamların yaradıcılığında istifadə olunub. təbii ki, Minosun istəkləri Zevsə doğmadır. Afinadan göndərilən gənc insanlar da qurban verilirdi. Kimə? Deyim ... Dəniz tanrısı Poseydon Minosa yaraşıqlı buğa hədiyyə göndərir. Qurban kəsilmək üçün. Minos Poseydonu aldatmaq istəyir buğanı dəyişir. Poseydonu haa... Tanrını haa... O da qəzəblənib Minosun arvadı Pasifayanın ürəyinə buğaya ehtiras göndərir. Vəssalam. Pasifaya buğadan övlad dünyaya gətirir. bu övlad Minotavr adlanır. Yarı insan-yarı buğa. Adam yeyirmiş. Hər ilin müəyyən günlərində yemək üçün 7 oğlan, 7 qız göndərirlər Minotavra. İndi Afina camaatı buna etiraz edir. Şəhəri narazılıq bürüyüb. Amma Tanrılar Tanrısı oğlunu da pis vəziyyətdə qoymaq istəmədiyindən Dedaldan gizli bunkerin tikilməyin xahiş edib. Dedal haqqında nəsə bilirsiz? Bizim dildə desək, öz dövrünün mahir ixtiraçısı, mühəndisi imiş. Hakim elitanın qızlarının şıltaqlıqlarına xidmət edirmiş. Amma sonra o da qəzəbə gəlir, qaçır Kritdə Minos himayə edir onu. Dedalı ilk aeronavt hesab eləmək olar. Oğlu İkarla Günəşə uçmaq istəyiblər. )

 

- Dedal, o tapşırığın aqibəti oldu?

 

- Minos həzrətləri, hazırdı demək olar. Ariadna xanıma da göstərmişəm layihəni. Labirint adlanır.

 

- Labirint? İkibaşlı balta?

 

- Belə demək olar. Amma həm dolanbac, dolaşıq, yolu tapılmayan bir yer. Ölüm yeri. Elə balta kimi...

 

- Ariadna bəyənibsə, əminəm yaxşı balta olacaq.

 

- Biz danışdıq onunla. Bu günlərdə Afinadan gələn qurbanları ora atacağıq. Minotavr rahat olsun. Ariadna qardaşını çox sevir... Adam yesə ... Labirintdən çıxış yolunu da ancaq ona anlatdım. Ariadna bilir.

 

***

 

İnsanlar balaca bir cəmiyyət formalaşdıran kimi özlərinə lider axtarırlar. Ya da bir tapınaq. Nümunə. Kiməsə oxşamaq, kimdənsə imdad diləmək arzusu var insan oğlunun içində. Fərq eləməz necə oldu, necə gəldi - qalibləri mühakimə eləmirlər axı. Əsas odu ki, bir nəfər tapıb ona sitayiş edəsən (ola bilər ki, bu sitayiş obyektini sabah ayaqlar altında əzərsən ). Bu gün varmı? Off, gözəl rahat yatmaq da olar, səhər dinc yaşamaq da olar - obraz var...

 

 

 

 

 

Yunan mifologiyasından gəlir söz - HERO... İndi bunun ətrafında fırlanım bir az. HERO tapmışkən... Kimdi bu axı? Niyə lazımdı insanlara? Tanrı yaratdıqları kimi onu da yaradıb başına dönürlər. Sən demə, bunun əsası varmış - mifologiyaya görə, HERO - yəni qəhrəmanlar tanrıların yerdəki fanilərlə sevgisindən doğulan insanlardı (sevgi məsələsi var hər halda). Tanrılar ölməzdi, amma onlardan doğulanların belə imtiyazı yox. Miflərdə Ölməz valideynin fani övladına əbədi həyat vermə cəhdləri süjet kimi keçir. Fetida oğlu Axillesi yeraltı Stiks çayında çimdirir, dabanına su dəymədiyindən zəif yeri qalır. Axillesin dabanı. Məşhur Troya müharibəsi - burda da Fetida hər vəchlə oğluna yardım etməyə çalışır, hətta Olimpdəki bütün əlaqələrindən (indiki dillə desək) istifadə edir. Döyüşün yunanlar üçün uğurlu olmasını Zevsdən xahiş edir (Burda da tanışlıq əlaqə faktorları var gördüyünü kimi ). Amma əlahəzrət Təsadüf ya Zərurət işə qarışıb artıq. Daban zəifdi. Məşhur döyüş Axilles həlak olur (dabanından aldığı yara öldürür) döyüşdə. İlahə Fetida oğlunu ölümsüz edə bilmir. Ya da belə yanaşsaq, bəlkə edir ölümsüz. Neçə əsrdi insanlar bu əfsanəni yaşadırlar. Axillesin öldüyü gün olmayıb məncə. Fetida istəyinə çatıb. Fiziki ölümlər çox adidi... Heroizm insanı əbədiləşdirən bir məfhum... Deməli, fani (sözün bütün çalarlarında) insanların əbədiyyət arzularına bir cığırdı qəhrəman.

 

Antik ədəbiyyat bu obrazlarla çox zəngindi. Homerin"İliada"və"Odisseya"sı ilk baxışda satrapların, çarların tarixini əks etdirsə , eposun əsas qəhrəmanları yenə elə Qəhrəmanlardı. Maraqlıdı eləmi, əsərlərdə, hadisələrdə, gündəmdə əsas fiqurlara qəhrəman deyirlər. Şah, çar, xan, lider-filan yox, elə Qəhrəman. Bütün dillərdə belədi, deməli, insan təfəkküründə öndə gələn obraz budu. Bəlkə insanlar Qəhrəmanı Tanrıya bərabər tutduqlarından bütün möcüzələri, qeyri-adilikləri onlardan gözləyirlər Hökmdarlardan yox, Qəhrəmanlardan, Heraklından tutmuş Teseyinə qədər. Antik yunan mifləri öz yerini Roma reallıqlarına verəndə eyni mənzərə görünür.

 

***

 

Tesey Afinadan qurban gələn 14 gəncdən biridir. Ariadna xanədan mənsublarından biri. Bir sözünü iki eləyən olmayıb indiyə qədər. istəsə onun olub... təbii bu hal darıxmaq yaradır, adrenalin çatışmır həyatında. Qəhrəman lazımdı ona. Teseyi seçir çar atasını, adamyeyən qardaşını unudur... Tesey onu bu yeknəsəklikdən qurtaracaq... güman edir... Amma əvvəlcə Ariadna onu Labirintdən çıxarmalıdı. Bunu isə Dedal öyrədib ona. Qarışqaya sap bağlayıb yuvanın bir tərəfindən o biri tərəfinə sapla gedib. Labirintin dolanbacından bir yumaq iplə çıxmaq olar....

zaman gələndə Labirintdəki gənclər Ariadnanın yumağıyla qurtulurlar.

 

 

***

 

Labirint... Minotavr... Ariadnanın yumağı... Labirint hər zaman mövcuddur. Minotavr(lar) da həmçinin. Qalır Ariadnanın yumağı. Axtarmaq lazımdı. Həm xanədan mənsublarının içindən. Olimpdə tanrılar da orda darıxırlar yerə enirlər zaman-zaman . bu enişlərdən yeni yarım insan, yarım tanrılar doğulur... Seçim var...

 

***

 

Baxıram anlamıram, niyə belə həşirdi. Qəhr olsun... sakitləşin bir az, cənablar. Ayın yeri Günəşlə tərs düşməyib, okeanlar gölə sığdırılmayıb, göydən yerə bircə alma da düşməyib. Hər şey öz axarında, hər zaman necəydisə elə gedir. Yanan yanır, dağılan dağılır, artan artır, yıxılanın da vaxtı gələndə yıxılır... Zatən, başqa cür gördüyümüz olmuşmuydu? Qəhr olsun... Zəif yerlər var bu olaydabitməmiş müharibə formalaşmamış insan cəmiyyəti. Axillesin dabanı... Uzaqdakılar yaxınlaşdı bu anda insanlar arzuladıqları yaxınların qədər əlçatmaz olduğun dərk etdilər elə bil. İnsanlar yeni qəhrəmanları müzakirə edirlər. Fərq eləməz bu qəhrəmanlar müsbətdi, ya mənfi. Amma müzakirə konusu var yenə... Göstərilənlər görünən olmadı... İnam yoxdu... Yalan isə...

 

 

 İradə TUNCAY yazır

Ədalət.- 2020.- 25 aprel.- S.1;3