" Demirəm ki, Nobel versələr, imtina eləyərəm, amma ..."

Bu gün Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın doğum gündür. Onun 70 yaşı tamam olur.

NUH.az kulis.az-a istinadən Kamal müəllimlə müsahibəsini təqdim edir.

- Yubileyiniz münasibətilə sizi təbrik edirəm. Bu yaşınızın belə bir tarixi dövrə düşməsi, yəqin, maraqlıdır sizin üçün.

- Maraqlı yox, çox fəxredici haldır. Biz doğma torpaqlarımızın düşmən əsarətindən azad edilməsinin sevincini, fərəhini, qürurunu yaşayırıq və bu kontekstdə, əlbəttə ki, sevinc sevincə qarışır.

- Kəlbəcər rayonu işğalçılardan azad ediləndə Vəng kəndi birdən-birə aktuallaşdı. Məlum oldu ki, Qarabağda bir neçə Vəng varmış. Bu kənd mənim yadımda daha çox sizin “Unutmağa kimsə yox” romanınızdan qalıb. Sizin yazdığınız hansı Vəng idi?

- Mənim yazdığım Vəng Naxçıvanda yerləşir.

- Orda da Vəng kəndi var, demək...

- Bəli. Kəndin adı Vəng deyil. Vəng qədim türk sözüdür, ona görə, mən o sözdən istifadə etmişəm. Bəzən bizə elə gəlir ki, ermənilərin bizim kəndlərə, yaşayış yerlərinə verdiyi adlar erməni sözləridir, amma elə deyil. Onlar özlərindən xəbərsiz çox vaxt qədim türk sözlərindən bol-bol istifadə edirlər. Soyadlarından tutmuş ailə-məişət söhbətlərinə, elmi söhbətlərinədək... Vəng sözünün romanda etimologiyası da verilir. Mənası “inilti”yə bağlanır.

- Hə. Dağlardan inilti gəlir və bunu yalnız Bəhram kişi eşidir.

- Elədir.

- Maraqlıdır, azad edilən vaxt dedilər, Kəlbəcərdə üç min beş yüzdən çox qayaüstü yazı var. Sizin romanda da “Çiçəkli yazı” var və onun sirrini alimlər aça bilmir. Axırda sadə kənd sakini açır və məlum olur ki, bu, iki misralıq sevgi şeiri imiş.

- Əyyamı-qədimdən beynimə belə bir fikir girmişdi ki, bəlkə, dünya tarixi savaşların tarixi deyil, şahların, padşahların tarixi deyil, xalqların biri-biri ilə toqquşmasının tarixi deyil, bir insanın başqa bir insana sevgi məktubudur. Dünya tarixini bu cür görmək məni həmişə düşündürürdü və onu həmin romanda düşündüyüm kimi görrməyə çalışdım.

- Kamal müəllim, bilirəm, “kitabdan gəlmə” ifadəsini qəbul etmirsiniz...

- Çünki mənə gülməli gəlir...

- Amma yenə hərlənib-fırlanıb bu söhbətə gəlirik...

- Bu bölgü və onun ədəbiyyatımıza təsiri, əlbəttə, var, amma məncə, kökündən doğru deyil. Niyə? “Ədəbiyyatdan gəlir”, “həyatdan gəlir” bölgüsü aparanlara belə bir klassik sual ünvanlamaq olar ki, sən əgər ədəbiyyata həyatdan gəlirsənsə, bu cür düşünürsənsə, ədəbiyyatı sənin həyatından silək, onda həyatdan ədəbiyyata gələ biləcəkdin? Sən həyata gəlmisən, torpaq üstündə addımlamısan, amma o oxuduğun kitablar olmasaydı, necə gələcəkdin ədəbiyyata? Bir ağıllı söz var e, Nabokov deyir, Folkneri ona görə oxumalıyıq ki, Tolstoy kimi yazmamağın mümkün olduğunu bilək. Sən ədəbiyyatdan istər-istəməz keçməlisən. Ən vacib məqam ədəbiyyatdan keçməkdir. Bu məsələnin birinci tərəfi. İkinci tərəfi də odur ki, çox vaxt kənddə doğulub böyüyən, oraya aid yazanların həyatdan gəldiyini deyirlər. Bəyəm şəhərdə, asfalt üstündə dünyaya göz açanlar həyatdan gəlmir? Hökmən gərək torpağın üstündə yeriyəsən? Asfalt da bizim evimizdir də. Əgər söhbət münasibətdən gedirsə, ayağını nəyin üstünə basmağının əhəmiyyəti yoxdur.

- “İzm”lərlə bağlı həmişə bizim dostlar arasında müzakirələr, mübahisələr olur. Siz necə düşünürsünüz, “izm”ləri bilmək, onlara riayət etmək yaradıcı işdə yazıçıya nə qədər kömək edir?

- Siz hələ dostlar arasında “izm”ləri kimin daha çox bilməsi yarışından çıxmamısınız? (gülür) Mən “izm”lərlə əvvəl oxuduqca maraqlanırdım. İnanırsan, vurma cədvəlini mən hələ də axıra qədər bilmirəm. Bu dəqiqə mənə vurma cədvəlindən elə sual verərsən, cavabını tapa bilmərəm, amma eləsini verərsən, taparam. “İzm”lər də belədir. Heç vaxt onları öyrənməyi qarşıma məqsəd qoymamışam. Vaxtı, yeri gəldikcə onlar haqqında məlumat beyninə yapışır, ya da yapışmır. “İzm”lər bizi ədəbiyyatın dərinliyinə aparan cığırdırmı, yoxsa bilmədiyimiz mətləbləri daha aydın və anlaşılan edir, bilmirəm.

- Yazanda hansısa “izm”i məqsədyönlü şəkildə tətbiq etdiyiniz olubmu?

- Qətiyyən! Qətiyyən!

- Amma sizi əsasən postmodernist sayırlar.

- Ömrümdə ağlıma gəlməzdi ki, yazdıqlarım postmodernizmə, ya başqa nəyəsə yozula bilər. Qəribə səslənsə də, mən özümü oxumağı sevirəm. Sonradan öz romanlarıma, yazılarıma yenidən qayıdıb onları oxuyanda gördüm ki, hər yazımdan, əsərimdən bir başqa düstur çıxır. Ona görə, yazıb qurtarandan sonra romanlarıma bir də baxmaq istədim və onların felinə uymadım. Sən yazan zaman yazdığına inanmalısan, oxuyan zaman inanmaya da bilərsən.

- Kamal müəllim, biz intellektual mətndən təzə-təzə danışmağa başlamışıq, amma Füzuli “Dibaçə”sində demək olar, bunun düsturunu verib. Deyir, mənim şeirlərim həm zahirpərəstlər üçündür, həm batinpərəstlər. Sizə hansı tərəf daha çətin və məsuliyyətli gəlir: zahiri estetikliyi təmin etmək, yoxsa daxili dərinliyi?

- Heç bir tərəfi çətin gəlmir. Çətin yazılan əsərlərimi hələ yazıb bitirməmişəm. Yazılarımı asan yazmışam. Nə zahiri tərəfi, nə də batini tərəfi mənə çətin görünüb. Onlar qəribə şəkildə vəhdət yaradıb və sonradan onları oxuyanlar görüb ki, bunu yazan həm alimdi, həm yazıçıdı, ona görə qərar veriblər. Yekunda əsəri bütöv şəkildə qəbul eləmək lazımdı.

- Azərbaycan ədəbiyyatında da, dünya ədəbiyyatında da elmdən ədəbiyyata gələnlərin sayı artır. Sizcə, bu nəylə bağlıdır? Nəsrin elmə ehtiyacı var?

- Mən bu suala belə cavab verərdim. Dünyada çox möhtəşəm bir qanun var: tarazlıq qanunu. Görünür, ədəbiyyatımızın belə bir tarazlığa ehtiyacı olub. Sevgi romanını sadəcə sevgi nağılı kimi oxumaq oxucuları bezdirib. Onlar sadəcə oxumaq istəmir, oxumaqla paralel düşünmək də istəyir. Yazıçının ona təqdim etdiyi dünyanın içinə girib öz təfəkküründə “yazıçılıq” etmək istəyir. Görünür, bütün bunlar o biri tipli romanlarda mümkün deyildi. Birinci tip romanları hər yerdə oxumaq olar. Avtobusda, metroda, küçədə, plyajda... Amma roman var, onu plyajda oxuya bilməzsən.

- Plyaj məsələsini sizə Umberto Eko demişdi...

- Bəli. Unudulmaz Umberto Eko.

- Sizə bəzən Azərbaycanın Ekosu deyirlər...

- Kim kimin yadında düşürsə, oxuduğu zaman, bu, onun özünün göstəricisidir.

- Məncə, siz Borxesi daha çox sevmisiniz.

- Borxeslə görüşməmişəm, amma ikisini də eyni dərəcədə sevmişəm.

- Borxeslə sizin aranızda belə bir paralel aparmaq olar: o da sizin kimi janrsız yazırdı. Şeir, esse, nəsr və s.

- Amma romanı olmayıb, mən bilən. Onun hər bir hekayəsi roman siqlətində idi...

- O həm də Latın Amerikası ədəbiyyatına öz yaradıcılığı ilə təkan verən bir yazıçı olub.

- Mən elə deməzdim. Çünki Markesi də, Kortasarı da tamam başqa yolun yolçuları kimi görürəm.

- Mən ümumilikdə ədəbiyyat üçün təkanı nəzərdə tuturam. Dünyada tanındı, qəbul olundu, yaxşı əsərlər çevirdi... Bir növ Qərblə körpü rolunu oynadı.

- O dövr üçün bəlkə də, hə. O dövrdə görürük ki, xüsusi yazarlar pleyadası, musiqiçilər pleyadası, futbolçular pleyadası ortaya çıxdı. Ümumiyyətlə, Cənubi Amerika təbiətin insanlarla ünsiyyətinin ən yaxşı nümunələrindən sayıla bilər.

“Umberto Ekoyla görüşə xüsusi həvəsim yox idi”

- Səhv etmirəmsə, “Yarımçıq əlyazma” romanı ilə bağlı Eko sizə demişdi ki, ən böyük probleminiz “Dədə Qorqud” dastanının dünyada yetərincə tanınmamasıdır.

- Şəxsən mən bir çox inandığım adama bu sualı vermişəm ki, əgər sən “Dədə Qorqud” dastanını oxumasaydın, bu roman sənə necə təsir edərdi? Müxtəlif cavablar verilib. Məsələn, amerikalı naşirim cavab vermişdi ki, “Dədə Qorqud” dastanını oxumamışam, amma sənin romanını gülməkdən qarnımı tuta-tuta oxudum. Yəni, ona mənim romanım özlüyündə tutarlı görünürdü. Adam da var deyirdi, gərək, o dastanı oxuyasan ki, romanı anlayasan. Eko da mənə təəssüflə demişdi ki, əgər “Dədə Qorqud”u oxusaydım, sənin romanını daha çox qiymətləndirə bilərdim.

- Oxumamışdı?

- Oxumamışdı. Danışdıq bu haqda. İtaliyada “Dədə Qorqud”un cəmi 6 boyu vardı. Vatikanda.

- Məncə, Eko haqlıdır. Belə mətnlərdə hara göndərmə edildiyini bilmək vacibdir.

- Bəli. Ekonun dostu, italiyalı professor Franko Kardini romanımı oxuduqdan sonra mənə yazmışdı ki, biz Qərb olaraq mədəniyyət baxımından Şərqə borcluyuq. Mən sizinlə söhbət edəndə, görürəm ki, bizim mifoloji panteonumuzu, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi çox gözəl bilirsiniz, amma biz sizi bilmirik. Buna görə sizin qarşınızda borcluyuq. Eko da belə düşünürdü. Qərbin ümumiyyətlə belə bir günah kompleksi var.

- Bilənlərin də?

- Allah bilməyənləri bilənlərin qəzəbindən qorusun! (gülür)

Kamal Abdullayev

Ədalət.- 2020.-10 dekabr.- S.4.