Xaqani... - Asim YADİGAR - Poema (İxtisarla)

Proloq

İndi söz günəşi cahanda mənəm,

Şairlərdən üçqat ucadır rütbəm.

Dövrəmdə Ay kimi gəzirlər onlar,

İlham mayasını məndən alırlar.

Xaqani

Sözümdən qəm süzülür

ağlayan kamanımdır,

Özüm də bir kamanam,

sızlayan zamanımdır.

Pənbə-pənbə ucalan

o ağ buludlar ki var -

Göy üzünü bürüyən

ahımdı, amanımdı.

Bir kimsənin qəlbinə

qoymaram qonaq düşə,

Qəlbim mehmanxanadı,

qəm mənim mehmanımdı.

Qəlbimin səmasında

Günəş gülər, Ay gülər,

İşıqlı sabahım var -

qəlbimin gümanıdı.

Söz-sənət meydanında

kimsəyə yer vermərəm,

Qəlbimin sultanı var -

Xaqani xaqanımdı.

...Xaqaninin eşqilə

dilə gəlmişəm bu gün,

Meyvəsini dərirəm

onun sənət mülkünün.

Xaqani məktəbinin

zəif şagirdiyəm mən,

Söz sehrin öyrənirəm

onun şagirdlərindən...

III fəsil

İnsaf, mürüvvət gülü

qalmamışkən cahanda

Etdiyim bu haraydan,

bu nalədən nə fayda.

Bir qəssab dükanıdır

bu dünya ilk çağından,

Qan axır damcı-damcı

qəssabın bıçağından...

Xaqani

Zaman məngənə kimi

sıxırdı Xaqanini,

Elə bil ki, sonuna

çıxırdı Xaqaninin.

Zamanla yola getmək

gəlməsin sənə asan,

Çalışar ki, mum etsin

səni əlində hər an.

Yanıqlıydı Xaqani

zəmanənin əlindən,

Giley-güzar yağırdı

hər vaxt onun dilindən:

- Saqi, bir az şərab ver,

dağıdım dərdi-səri,

Köksümü al-qan edib

zəmanənin xəncəri.

Qurd oğlu qurd olasan

gərək bu zəmanədə,

Yaşamaz, canım-gözüm,

çiçək bu zəmanədə.

Hörümçək torlarından

sərtdi iblis torları,

Baş çıxara bilərmi

mələk bu zəmanədə?

Nə qədər zərif olsan,

nə qədər kövrək olsan

Nizə deşər, dözərmi

ipək bu zəmanədə?

Ya vərəm bağlayacaq,

ya da qan qusacaqdı,

Nə qədər dözəcəkdi

ürək bu zəmanədə.

Zəmanənin sacında

qovrulan tək sənmisən,

Milyon-milyon oğul var

səntək bu zəmanədə.

Leş sökən qarğalara

həsəd çəkmə, Xaqani,

Gəl, ürək qanımızı

içək bu zəmanədə.

Deyirlər ki, çox içir

son zamanlar Xaqani,

Şərab içmək dünyada

belə günahdır yəni?

Bir tikə çörək üçün

satılır abır, həya,

İnsan dərd çəkmək üçün

gəlirmi bu dünyaya?

Şərabla unuduram

çox ağrını-acını,

Mən şərabda tapıram

dərdimin əlaçını.

Zəmanə zəhər süzür

camıma damcı-damcı,

Çırpılır ürəyimə

zəmanənin qırmancı.

Kəmfürsətlər atını

sinəmdə çapıb keçir,

Mənim ömür dəryazım

həmişə dərd-qəm biçir.

İnsan qanı içənlər

çoxalır gündən-günə,

Namərdlər birə salır

çomərdlərin kürkünə.

İnsan qanı içmirəm

mən ki, hər səhər-axşam,

Şərab içib, dünyanın

özünü unutmuşam.

Nə varsa bu dünyada

nadanların əlində,

"Mənəm-mənəm"lik bitib

çox qanmazın dilində.

Bir gündə yüz insanın

qanın soran var, inan,

Onlar daha qorxuncdur

Zöhhak ilanlarından!

Mən özgə süfrəsinə

göz dikmədim heç zaman,

Həmişə nuş edirəm

ürəyimin qanından.

Boşboğaz qarğaların

səsi tutub aləmi,

Qəfəsdəki bülbülün

kimə gərəkdir qəmi?

Qəfəslərdə can verən

pələngə bax, qurda bax,

Şirin ətrafındakı

tülkü, çaqqaldı ancaq...

Kürsülərə daraşıb,

sən işə bax, ay aman,

İki eşşək arpasın

bölə bilməyən nadan.

Çoxu Günəş qəlbimin

xəbərsizdi nurundan,

Onu gecə kürkünə

bürüyürəm hər zaman.

Altı xəzinə dolu

dağa bənzəsəm də mən,

Çoxları xəbərsizdi

bu qızıl ürəyimdən.

Mən İsa süfrəsinə

göz dikmədim heç zaman,

Dadıram öz süfrəmin

halal qırıntısından.

Qoy bəsləsin bu dünya

yaramazı, qanmazı,

Mən ki, öz Allahımdan

olmamışam narazı.

Kəmfürsətlər əlindən

eyləyirəm dad, aman,

Nadanlar əlindəndir

qəlbimdən süzülən qan.

Bir az şərab ver, saqi,

unudum bu dünyanı,

Mənlə şərab içməyə

huşyar dost varmı, hanı?

XIII fəsil

İsmətəddin şahda Məryəm hökmü var,

Kandarın cənnət nişanı seçmişəm.

Parlaq ulduzlar alır ondan ziya,

Mən də o parlaq ziyanı seçmişəm.

Xaqani

Bir karvan gəlib durdu

həyətinin önündə,

- Bu nədir belə, Allah,

kimdir bu toy-düyündə?

Bu karvanda gələn kim,

nədir arzu, diləyi,

Həyəcandan quş kimi

vurdu onun ürəyi.

Yoxsa yenə Axsitan

əl çəkməyir yaxamdan,

Yoxsa məni Şirvana

zorla apardır xaqan?!

Yox, ölərəm, getmərəm

bir də Şirvana sarı,

Bağlanıb o yerlərə

qəlbimin qapıları.

Zindana üçüncü yol

düşmək istəmirəm mən,

Burda azadam tamam

dünyanın hər qəmindən...

...Küçədə qalxdı səs-küy,

səslədilər şairi,

Titrədi ürəyinin

sanki bir-bir telləri.

İsmətəddinin səsi

çatdı qulaqlarına,

Bircə anda dünyanı,

sanki verdilər ona.

Bircə anda quş kimi

uçdu qapıya sarı,

Parçalandı önündə

həsrətin daş hasarı.

Tez düşdü kəcavədən

İsmətəddin - o mələk,

Titrədi şair qəlbi

bir nanə yarpağıtək.

Bircə anda şairi

süzüb başdan-ayağa,

Atıldı qucağına -

Sığındı, sanki dağa.

Birdən nə düşündüsə

susdu qadın bir anlıq,

Xaqaninin qəlbinə

od saldı mehribanlıq.

- İçəri keçin, - deyib

yol göstərdi hamıya,

Özüsə heyran-heyran

baxdı bir müddət Aya.

Xaqaninin balaca

otağına doğdu gün,

Şairin qəlb otağı

işıqlandı büsbütün.

Söylədi parlaq Aya:

- Sən hara, bura hara?

Gəlişinlə daxmamı

inan, boyadın nura.

Şirvandan ayrılanı

günüm ah-vayla keçir,

Bu qəfil gəlişinin

səbəbini söylə bir?

İsmətəddin bir anda

sarıldı Xaqaniyə,

- Niyə belə eylədin,

niyə axı, de, niyə?

Sənsiz günüm qaradır,

yaşaya bilmirəm mən,

Bu həsrəti qəlbimdə

daşıya bilmirəm mən.

Ziyarətə gedirəm -

yolum Məkkəyə sarı,

Sonuncu xahişimi

gəl yerə salma barı.

Bilirsən, Axsitan da

xeyli pərişan olub,

Qəlbinə dəydiyindən

yaman peşiman olub.

Qayıt ev-eşiyinə,

Şirvan çağırır səni,

Ayrılığa bu qədər

dözə bilirsən yəni?

- Əlacım nə, Təbriz də

doğmadır, doğma mənə,

Yeməyə əsirgəmir

bir tikə loxma mənə.

Gündü ötüb-keçəcək,

yaxşı-yaman dözürəm,

Düzdü, hərdən inciyib

həyatımdan bezirəm.

Sonra da deyirəm ki,

alış hər dərdə, qəmə,

Hər ötüb-keçənləri

ürəyə yük eyləmə.

Ötüb daha karvanım,

bitibdir ömrüm-günüm,

Qışqırsam da içimdə

daha batıbdır ünüm.

Bir sözümü sırğatək

sən də qulağından as,

Bir el sözü var: - Kişi

tüpürdüyün yalamaz!

Bir günlük çörəyimi

yeddi yerə bölərəm,

Bir də şah süfrəsinə

əl uzatsam ölərəm.

Bir tikə çörək üçün

abrımı satmaram mən,

Bir də şah qapısında

köpəktək yatmaram mən!

İsmətəddin sızladı,

ağladı, yalvardı çox,

Xaqani bircə kəlmə

söz söylədi: - yox ki yox!

...Bir mələk gözüyaşlı

getdi Məkkəyə sarı,

Xaqani göz yaşıyla

oxşadı o yolları.

...Ötdü günlər, həftələr,

aylar gəlib ötüşdü,

O yenə qayıdanda

yolu Təbrizdən düşdü.

Çox yalvardı şairə:

- Bəsdir, inadı burax,

Gəl qayıdaq Şirvana,

yalvarıram, sözə bax.

Xaqaninin qəlbindən

axsa da qara qanlar,

Dedi: - Qayıtmağımın

axı nə mənası var?

Qayıtsam göy əsgiyə

bükəcəklər günümü,

Yenə də salacaqlar

Aya, günə ünümü.

Təbriz ata qucağı,

burda qalacağam mən,

Ömrün əcəl zəngini

burda çalacağam mən.

İsmətəddin gördü ki,

səyi əbəsdir, əbəs,

Gördü yalvarışları

ona əsər eyləməz.

Dedi: - Tərif demisən

axı özün Şirvana,

Niyə bu gün uzaqdan

yadtək baxırsan ona?

Xaqaninin xəyalı

uçub getdi Şirvana,

Xatırladı bir zaman

nələr yazmışdı ona:

"Şirvan ki var, hər cəhətdən

ülviyyətin anasıdır,

Onun hər cür səhər yeli

dərdlərimin dəvasıdır.

...İndi Şirvan mənə həsrət

qalmış ağır intizarda,

Çünki ora ədəb yurdu,

cəsur şirlər yuvasıdır.

Mərifətdə Şirvan əhli

yüksək durur ərəblərdən,

Xaqaniyə həyat verən

doğma yurdun havasıdır".

İki gilə yaş dondu

Xaqaninin gözündə,

Şirvan belə gül açdı

Xaqaninin sözündə.

Duydu o gözəl mələk

Xaqaninin dərdini,

Gördü həsrət sındırır

mərd şairin qəddini.

Amma qüruru qoymur

dediyi sözdən dönə,

Gördü necə sevgi var

Xaqanidə vətənə.

Sığınıb Xaqaniyə

yenə dil tökdü ona,

Yalvardı ki, qaytara

yenə onu Şirvana.

...Son kərə Xaqaninin

sarıldı o, boynuna,

Bilmədi nə söyləsin

fələyin bu oynuna.

Karvan yola düzəldi -

getdi Şirvana sarı,

Qəlbində ilk eşqinin

sonsuz qəmi, qübarı...

O getdi... Yol boyunca

axdı gözünün yaşı,

Qaldı, Təbrizdə qaldı

qəlb dostu, qəlb sirdaşı.

Yol boyu inildədi,

göz yaşı axıtdı çox,

Bir daha Xaqanini

görə biləcəkdi? Yox!

...Şairin son qərarı

amansız qərar oldu,

Şamaxıya dönmədi,

Təbriz ona yar oldu.

Ömrün iyirmi üç ili

keçdi ulu Təbrizdə.

Ölüm şərbətini də

içdi ulu Təbrizdə.

Asim YADİGAR

Ədalət.- 2020.- 20 iyun.- S.14