Afaq Məsudun eksklüziv müsahibəsi

Müstəqil İnformasiya Agentliyinə (mia.az)

Afaq xanım, "Xəzər" jurnalının çap olunma zərurətini necə izah edirsiniz?

Hazırkı kitab bolluğunda intellektual oxucunun aclığını doyuracaq əsərlər çox azdır.Bu gün ölkədə gedən bədii tərcümə prosesinin keyfiyyəti də çox zəifdir. Dünya ədəbiyyatının əsas istiqamətlərini, sənət nümunəsi kimi bədii dəyər kəsb edən ədəbiyyatları peşəkar səviyyəli tərcümədə Azərbaycan oxucusuna çatdırmaq vacib və zəruri əhəmiyyətli bir məsələdir. Bu missiyanı bu gün "Xəzər" jurnalı öz üzərinə götürüb.

Bəs jurnal niyə birbaşa dövlət büdcəsindən maliyyələşmir?

1993-cü ildə Yazıçılar Birliyinin sədri Anar, mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevə, Birliyin aparatının və ədəbi orqanlarının maliyyələşdirilməsi ilə bağlı müraciət etmişdi. Lakin bu müraciətdə nə Tərcümə Mərkəzinin, nə də "Xəzər" jurnalının adı yox idi və təbii olaraq, Mərkəz, Birliyin və onun ədəbi orqanlarının maliyyələşməsi ilə bağlı qərardan kənarda qaldı.

Mərkəz, bildiyiniz kimi, özfəaliyyət səviyyəli kommersiya təşkilatı deyil. Bu qürum, vaxtı ilə, Heydər Əliyevin irəli sürdüyü ideya əsasında - 1989-cu ildə Azərbaycan Nazirlər Sovetinin qərarı ilə dünya ədəbiyyatının Azərbaycanda və Azərbaycan ədəbiyyatının dünyada tanıdılması məqsədi ilə yaradılmışdı. Lakin, yaradılma dövrü ölkənin qeyri-stabil siyasi dönəminə təsadüf etdiyindən, qürum maliyyəsiz və baxımsız bir vəziyyətdə fəaliyyət göstərməli oldu və bu səbəbdən tam qüvvəsi ilə işləmək imkanı qazanmadı. Biz də, təki yaşamaq xatirinə, fal kitabları, yaxud detektiv ədəbiyyatları nəşr edib başımızı dolandırmaqla kifayətlənə bilməzdik. Bildiyiniz kimi, Mərkəz yarandığı gündən ciddi bədii ədəbiyyatların tərcüməsinə və nəşrinə üstünlük verib və bu illər ərzində ölkədə ilk dəfə F.Kafka, Q.Markes, U.Folkner, C.Selincer və bu kimi dünya yazıçılarının əsərlərini tərcümə və nəşr edib.

Bədii tərcümə hər bir xalq üçün milli varlıq məsələsidir və mədəniyyətimizin bir sütunu olaraq, dövlətə və xalqa gərəklidir.

Bu, olduqca mürəkkəb sahədir. Əvvəlcə əsərin orijinaldan sətri tərcüməsi edilməlidir. Daha sonra sətri tərcümə, bədii duyumla bədii tərcüməyə çevrilməlidir. Ən axırda isə mətn, peşəkar redaktor qələmindən keçməlidir. Bizim isə, bütün bunları müvafiq səviyyədə həyata keçirməyə imkanımız yoxdur. Nə bu prosesi lazımi qaydada həyata keçirməyə, nə qanorar verməyə, nə sonrakı texniki tərtib məsələlərinə. Söhbət, hələ tək bir "Xəzər"dən gedir. Mərkəzin kitab nəşrlərini isə biz çoxdan dayandırmışıq. Jurnalın üz qabığının tərtibini də özümüz veririk.

Deyirlər deyir ki, Yazıçılar Birliyi özünə ayrılan vəsait ilə sizi də maliyyələşdirir.

Xeyr, elə deyil. Büdcədən Mərkəzə ayrılan vəsait, təyinatı üzrə Yazıçılar Birliyinin hesabına köçürülür. Birlik də, bizə çatacaq vəsait barədə hər ilin əvvəli Mərkəzə rəsmi məktub göndərir. Məsələn, bu il üçün Birlik Mərkəzə 45 min manat ayırıb. Mən isə Mərkəzə ayrılmalı olan vəsaitin həcmini dəqiq bilirəm. Biz bu pula ildə dörd jurnal buraxmalıyıq. Üstəlik, Tərcümə Mərkəzinin 2 mərtəbəli binası var. Biz bu binanın kommunal xərclərini ödəməliyik, Mərkəzin əməkdaşlarına maaş verməliyik, tərcüməçilərimizin qonararını ödəməliyik. Bu məbləğ isə bu ehtiyacların üçdə birini belə ödəmir.

AYB jurnalları azərbaycanlı müəlliflərin əsərlərini çap edir. Jurnala əsər təqdim edən yazıçı və şairlər öz əsərlərinin çap olunmasında maraqlıdırlar və burda qanorar məsələsi bir o qədər də vacib əhəmiyyət kəsb etmir. Bizim işimiz isə daha çətindir. Biz, tərcüməsini və nəşrini planlaşdırdığımız əsərləri tərcüməçilərə sifariş verməliyik. Buna imkanmız çatmadığından, məcbur olub bəzən tərcüməçilərin gətirdikləri ortabab, yaxud tərcüməsi zəif əsərləri çap edirik. Bizim gənc tərcüməçimiz var, Ülkər Nəsibbəyli. Bu qız 150-200 manat arasında məvacib alır. Lakin bu məvacibin müqabilində, jurnalın az qala, yarısını təşkil edən əsərlərin ingilis dilindən tərcüməsini həyata keçirir. Özü də bu işi yüksək peşəkarlıqla edir.

Büdcə kəsirimiz aradan qaldırılarsa, biz ilk növbədə jurnalın dövrliyini və tirajını artırardıq. Jurnala hədsiz böyük tələbat var. Jurnal əldə edə bilməyən oxucular Mərkəzə gəlib bizdən jurnal istəyirlər. Tərcüməçilərə, nəşrini vacib saydığımız əsərlərin tərcüməsini sifariş verərdik. Kitab nəşrlərmizi bərpa edərik. Bir vaxtlar elədiyimiz kimi, bədii tərcümə mövzusunda beynəlxalq səviyyəli forum və konfranslar keçirərdik. Bu işləri görmək üçün kifayət qədər potensialımız var.

Afaq xanım, AYB ilə münasibətləriniz nə yerdədir?

Mənim nə AYB ilə, nə də şəxsən Anarla heç bir konfliktim yoxdur. Ortada böyük narazılıq var. Bu da sosial ədalətin pozulması faktıdır. Birliyə, dövlət tərəfindən ayrılmış 1 milyondan çox vəsaitdən Onun, (Birliyin) inadla özününkü elan etdiyi ən iri strukturu olan Mərkəzə cəmi 45 000 manat vəsait ayırması, bu qurumun (Birliyin) Mərkəzi ya məhv etmək niyyətindən, yaxud, onun taleyinə və fəaliyyətinə hədsiz laqeydliyindən xəbər verir. Neçə ildir biz narazılığı birliyin rəhbərinə bildiririk. Birliyin sədri isə öz bildiyini edir.

Rusiyada bu yaxınlarda "İnostrannaya literatura" jurnalının yubileyi keçirildi. Bu yubiley özü hər şeyi deyir. Ruslar üçün bu jurnal böyük mənəvi dəyərdir. Və həqiqətən də, dünya ədəbiyyatını millətinin dilində yaşatmaq milli mədəniyyətin dirçəlişi üçün görülən ən vacib işlərdən biridir.

Mən demirəm ki, Yazıçılar Birliyinin digər jurnalları pisdir. Amma axı niyə jurnallar arasında bu boyda ayrıseçkilik olmalıdır? Bu gün bizim Yazıçılar Birliyindən istədiyimiz budur ki, "İcazə verin, yaşayaq". Amma, baxın, biz nə vəziyyətdə yaşayırıq? Bina qəza vəziyyətindədir.

Elə bil ucqar dağ kəndində yaşayırıq. İl uzunu tavanından süzən yağış döşəmələri, divarları nə günə salıb. Elə bir həftə, ya ay olmur ki, ya su borusu partlamasın, ya elektrik naqili yanmasın. Bizə xarici ölkələrdən qonaqlar, tanınmış yazıçılar, elm adamları, tərcüməçilər, müxbirlər təşrif buyururlar. Bu mənzərəni görüb dəhşətə gəlirlər. Amma biz bu şəraitdə işləməməliyik axı?!..

"Alatoran" jurnalını oxuyursunuzmu?

Düzünü deyim, ardıcıl izləyə bilmirəm. Əlimə düşən nömrələrə görə deyim ki, jurnalı bəyənirəm. Ən əsas da ona görə ki, jurnalın daxili azadlığı var. Gənclər istədiklərini yaza bilirlər. Amma bəzən ifrat çılpaq fikirlər, ifadələr də olur və bu açığını deyim, orda yazılan istedadlı yazıları gözdən salır. Bu sayaq ədəbiyyat var. Lakin o ədəbiyyat, həm də yüksək sənət nümunəsi kimi dəqqət cəlb edir. Burda isə çılpaqlıq bədiyyata qurban verilir. Bu pisdi.

Mən gənc ədiblərin yazılarını qəzet səhifələrində oxuyuram.

Mənim barədə deyilən tənqidi fikirləri də qəbul edirəm. Vaxtı ilə mən də kimisə oxuyanda ürəyim bulanıb, amma bu barədə yazmaq, necəsə ağlıma gəlməyib. Və düşünürəm ki, yaxşı ki, elə hər ağlımdan ötəni yazmamışam. Bir də düşünürəm ki, ümumiyyətlə, gəncliyə qarşı açıq olmaq lazımdır. Birliyin, özünə düşmən saydığı bu gənclərin arasında istedadlı qələm adamları var və bu gənclər heç də Gənc ədiblər məktəbinin üzvlərindən istedadsız deyillər. Lakin Birliyin, bu istedad yiyələri ilə doğma, məhrəm münasibətləri tənzimləyən sistemi yoxdu. Bunu dəfələrlə demişəm: siz - gənclər də fikirlərinizi təhqirlə ifadə etməyinizdən əl çəkin. Bura Amerika deyil. Azərbaycan, üzü qədimdən bəri, istedadından və hünərindən əvvəl, böyük-kiçiyini tanıyan ədəbli insanlara daha çox inanıb.

Gənclik güclü bir axındır, seldir. Sel torpaq da gətirir, çınqıl da, gözəl-gözəl balıqlar dag İndi sərraf lazımdır ki, bunları seçə-ayıra. Düşünürəm ki, gənclərə səhvi bağışlamaq olar. Bilmirəm, hansı yazıçının sözüdü, deyir: "Əgər o, səhv etmirsə, demək gənc deyil."

Afaq xanım, sizin babanız - Azərbaycanın xalq yazıçısı Əli Vəliyev məşhur romançı, atanız Məsud Əlioğlu - tanınmıq tənqidçi-alim və ədəbiyyatşünas olub. Sizcə niyə onlar öz nəsildaşlarından fərqli olaraq, heç tənqid olunmurlar? Bir də siz nəyə görə, başqaları kimi onları təbliğ etmirsiniz?

Düzü, bunula bağlı mənə irad tutanlar çox olub ki, "niyə hamı atasını təbliğ edir, sən yox?.." Açığı bir müddət mən özüm də buna görə vicdan əzabı çəkmişəm ki, nəyə görə babamı, ya atamı təbliğ etmirəm? Mən həmişə düşünmüşəm ki, bu adamlar öz həyatlarını Azərbaycanın ədəbiyyatına, elminə azərbaycan dilinin və mədəniyyətinin zənginləşməsinə həsr ediblərsə və onların bu xidməti həqiqətən bu xalq üçün hər hansı əhəmiyyət kəsb edirsə, onlar da, yaratdıqları əsərlər də yaşayacaq və heç bir təbliğata da ehtiyac yoxdur. Yox, əgər bu belə deyilsə, qurama təbliğ heç bir yazıçını, ya şairi ədəbiyyatın yaddaşında saxlamayıb. Uzağa getməyək, yaxın əlli ildə dunyasını dəyişmiş nə qədər yazıçı şairlərimiz yoxa çıxıb?

Düşünürəm ki, Əli Vəliyevin də, atamın da tənqidə tuş gəlməməyin səbəbi - onların xeyirxah və nəcib xislətləri ilə yanaşı, qurama təbliğat maşınlarının olmamasıdır.

Yadımdadı, ömrü boyu yüksək vəzifələrdə işləmiş Əli Vəliyev 70 yaşında təqaüdə çıxmışdısa da, nə qüruru, nə əzəməti, nə də xeyirxahlığı əskilməmişdi. O, indi Prezident aparatının yerləşdiyi Çkalov küçəsindəki ikimərtəbəli evdə yaşayırdı. Qapısı qış, yay açıq olurdu. Ev də daim rayonlardan, uzaq kəndlərdən, hər hansı xahişlə yanına gələn adamlarla dolu olurdu. Bura kimi ev dərdiylə, kimi institut dərdiylə, kimi əsgərlikdən yayınmaq dərdiylə, kimi iş dərdiylə gəlirdi. Babam da heç kimə "yox" demirdi, tanıdı-tanımadı, hamının işi ilə məşğul olurdu. Və bir el ağsaqqal kimi hər yerdə və hamının yanında böyük hörmətə malik idi. Yazıçı kimi də, onun ədəbiyyata xidmətləri az olmayıb. "Budağın xatirələri" əsərini oxuyun. Bu əsəri Azərbaycanın müəyyən dövrünün sənədli səlnaməsi adlandırmaq olar.

Bəs Afaq xanım, digərləri niyə tənqid olunur?

Mən bunu həmişə deyirəm: bu təbliğin iki başı var. Bir şey haqqında çox danışanda, o qiymətdən düşür. Sizdə bilirsiz ki, hədsiz və qeyri səmimi təbliğ cəmiyyətdə qıcıq və ikrah yaradır. Bir də əgər ortada ciddi ədəbiyyat nümunəsi varsa təbliğə nə ehtiyac var? Məgər Dostoyevskini, onun oğlu təbliğ edib? Yoxsa, Sabir övladları tərəfində təbliğ edilib?.. Yazıçını, şairi, onun əsərindən savayı, heç bir təbliğ tarixdə saxlaya bilməz. Bunlar müvəqqəti şeylərdir. Ümumiyyətlə, yazıçının, öz ailə üzvləri tərəfindən təbliğ olunması təqdirəlayiq iş deyil. Yazıçının yazdığı dildə danışan xalq varsa, hər şey öz qiymətini alacaq. Nə ədəbiyyat tarixində, nə də Ruh Yaddaşı deyilən zamansız Ərazidə bu sayaq təbliğatlarla qalmaq mümkün olan iş deyil.

Ədalət.- 2009.- 21 aprel.- S. 7.