Kür və Araz Mərkəzi Aranı viran qoyur

Müvafiq qurumlar fəlakətin qarşısını almaqda hələ ki aciz qalıblar

Sabirabad, Saatlı, Salyan, Şirvan, İmişli, Hacıqabul və bəzi digər yaşayış məntəqələrində Kür və Araz çaylarının bəndləri dağıtması nəticəsində 10 minlərlə insan evsiz-eşiksiz, mal-mülksüz qalıb.

Rəsmi məlumatlara görə, fəlakət nəticəsində cəmi bir nəfər - Sabirabad rayonunun Qaragüney kənd sakini 18 yaşlı Ağaqasım İsrafilov suda boğulmuşdur, yaralananlar barədə isə məlumat verilmir. Qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə, fəlakətin əvvəlindən bəri ən azı 5 nəfər boğulub.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi fərdi təsərrüfatlara dəymiş ziyanla bağlı ilkin məlumatları açıqlayıb. Məlumata görə, Sabirabad və Salyan rayonlarında ümumilikdə 15 mindən artıq toyuq-cücənin, Sabirabad rayonunun su altında qalan yalnız üç kəndində (Ulacalı, Mürsəlli və Şıxlar) 120 baş inək, 300 başa qədər qoyun-keçi məhv olub. Məlumatlara görə, ümumiyyətlə, subasma nəticəsində Azərbaycanın qırx rayonunda 20 minə yaxın ev, 50 min hektara yaxın əkin və örüş sahəsi su altında qalıb. 300-dən artıq ev uçub, 2 minə yaxın ev qəzalı vəziyyətə düşüb, çoxsaylı infrastruktur və digər sosial obyektlər sıradan çıxıb.

Su basmış ərazidə olmuş "Ayna" əməkdaşının müşahidələrinə görə, daşqının qarşısı bir istiqamətdən alınsa da, digər istiqamətdən bəndləri su vurub dağıdır. Mayın 18-dən 19-na keçən gecə Kürün Sabirabad rayonunun Çığırgan kəndi ərazisindən keçən hissəsində qurulmuş bəndin 40 metr hissəsi uçub. Nəticədə yaxınlıqdakı 100 hektardan artıq ərazini, o cümlədən 826 nəfər sakini olan Çığırgan kəndi su altında qalıb. Ümumilikdə bu günə qədər 14 kənd və qəsəbə ya tam, ya da qismən su altında qalıb, 7 kənd, o cümlədən hektarlarla bərəkətli əkin sahələri su altında qalıb.

Yerli sakinlər aprel ayının əvvəllərindən başlayaraq daşqınların olacağı barədə dövlət qurumlarını xəbərdar etsələr də, buna əhəmiyyət verən olmayıb. Bayramlı qəsəbə sakini, 59 yaşlı Eynalı Həmidovun sözlərinə görə, əhali öz qüvvəsi hesabına un kisələrinə torpaq doldurmaqla bəndi möhkəmlətmək istəyib. Amma bu, axının qarşısını almağa kifayət etməyib: "Bizə vaxtında texnika versəydilər, yalvarışlarımıza əhəmiyyət versəydilər, Kür bu qədər ziyan vurmazdı".

Uçmuş bəndin bərpa edildiyi ərazilərdə dəhşətli antisanitariya baş qaldırıb. Mayın 7-də Kür çayının Şirvan şəhərinin Bayramlı qəsəbəsi ərazisində bəndi yarması nəticəsində su altında qalmış Dadaşbəyli, Zalqarağac, Ələmbəyli və Arxanbəyli kəndlərindən su çəkilməkdədir, o cümlədən su altında qalmış Sabirabad, Salyan və Saatlı əsas şose yolu da açılmaqdadər. Amma Sabirabad rayonunun Şıxlar və Mürsəlli kəndləri ərazisindən bəndlərin yarılması nəticəsində su altında qalan Şıxlar, Mürsəlli, Ulacalı, Ətcələr, Axtaçı-Muğan, Zalqaragünə və Bulduq kəndləri su altında qalıb.

Yuxarıda adıçəkilən kənd və qəsəbələrdə olmuş "Ayna" əməkdaşı ərazidən dəhşətli üfunət iyinin (xarab olmuş balıq iyi) gəldiyini, ərazidə xeyli ev və vəhşi heyvanın boğulduğunu müşahidə edib. Habelə ərazidə kanalizasiya sisteminin olmamasına görə ayaqyollarının anbarlarındakı tullantılar da suya qarışaraq səthə çıxıb. Ağcaqanadlar insana sürü ilə hücum edirlər.

Ərazidə evlər əsasən palçıq kərpicdən tikilmiş olduğundan onların divarları ovularaq sellərə-sulara qarışıb, evlərin damları isə lil üzərində qalıb. Əkilmiş tərəvəz plantasiyaları lil altındadır.

Azərbaycanı qarpız və yemişlə təmin edən bu ərazilər ucu-bucağı bilinməyən bataqlığa çevrilib.

Rəsmi KİV-lərin və dövlət məmurlarının bəyanatlarına baxmayaraq, ərazidə miqyaslı şəkildə dezinfeksiya işləri aparılmır. İnsanlara dəyən ziyanın müəyyənləşdirilməsi istiqamətində də iş görüldüyü gözə dəymir. Bunu Sabirabad şəhər 2 saylı orta məktəbdə yerləşdirilmiş Mürsəlli, Ulacalı və Şıxlar kəndlərinin bir qrup sakini "Ayna"ya söyləmişdir.

"Mən Kür qırağında camaatla birgə bəndi möhkəmlətməklə məşğul idim, birdən bənd yarıldı, hamı kimi mən də ancaq həyat yoldaşımı və 2 azyaşlı uşağımı götürüb qaçdım. 2 inəyim, 1 erkəyim, toyuq-cücəm, ümumiyyətlə, nəyim vardısa, hamısı suyun altında qaldı", - deyə Ulacalı kənd sakini, 37 yaşlı Etibar Məmmədov qeyd etdi. Şıxlar kənd sakini, 42 yaşlı Əmənzadə Madər də bütün mal-qaranın və fərdi təsərrüfatın sel altında qaldığını dedi. "Biz çox acınacaqlı vəziyyətə düşmüşük. Hamımızı yığıblar məktəbə, qoca, uşaq, hamilə qadın. Cəmi 1 ayaqyolu var, hamam yoxdur, yeməyə də qarabaşaq və arpa yarması verirlər".

Qeyd edək ki, su basmış kəndlərdən çıxmış insanlar əsasən qohumlarının evlərinə köçüblər. Əhalinin bir qismi Sabirabad şəhər stadionunda, 2 saylı orta məktəb və Nərimanov adına litseydə hərbçilərin nəzarəti altında saxlanır. İnsanlar düşərgəni pasportlarını təqdim etməklə tərk edir və ya ora eyni qaydada daxil olur.

Düşərgələrə "Ayna"nın əməkdaşını buraxmadılar. Habelə FHN əməkdaşları jurnalistin su basmış kəndlərdəki acınacaqlı durumu fotolentə almasına da maneçilik törətdilər. Şirvan səhərində də su basmış kəndlərdən çəxarılmış əhali üçün çadır şəhəri salınıb. Hətta mayın 11-də prezident İlham Əliyev kabineti ilə burada müşavirə keçirdi. Əməkdaşımızın müşahidələrinə görə, bu çadır şəhərciyində ciddi problemlər yoxdur və insanlar zəruri qida, paltar və tibbi yardımla təmin olunublar.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin yaydığı məlumat isə dəyən ziyanın daha çox olacağını vəd edir. Nazirliyin məlumatına görə, Kürdən saniyədə 2415 kubmetr su keçir ki, bu da son yüz ilin rekord həddidir. Adətən Kürdən saniyədə 900-950 kubmetr su axıb. Habelə nazirlik xəbərdarləq edib ki, Kürə qovuşan Araz çayı üzərində İran İslam Respublikasının tikdiyi Xudafərin su anbarı, Mingəçevir su anbarı dolmaq üzrədir.

"Meliorasiya və Su Təsərrüfatı" ASC-nin prezidenti Əhməd Əhmədzadənin sözlərinə görəsə, Kürdə suyun səviyyəsi ilə bağlı vəziyyət kritik həddədir və son 20 gündə çayda suyun səviyyəsi yüksələn xətlə artmaqda davam edir. Bu isə bəndlərin yenidən yarılacağı və daha çox ziyan dəyəcəyini vəd edir.

Daşqınlarla bağlı səslənmiş ilkin versiyaya görəsə, İran İslam Respublikasına məxsus Xudafərin su anbarının təmir-tikinti işləri üçün boşaldılmasına görə daşqınlar oldu. İranın Azərbaycan səfirliyinin əməkdaşı Əli Namədar "Ayna"ya bildirib ki, deyilənlər yalandır. "Bu məsələ ilə bağlı Azərbaycanın hökumət rəsmiləri də, İran hökuməti də bəyanat yayıblar. Əslində İran Azərbaycana kömək üçün su anbarına daha çox su yığır. Anbar tam dolana kimi də bu belə olacaq".

Hökumət daşqının son günlər Qafqazda yığmurların çox olması, yüksək dağlıq bölgələrdə qarın əriməsi ilə əsaslandırsalar da, parlamentin deputatı, Sabirabad rayonundan seçilmiş Pənah Hüseyn hesab edir ki, "çay məmurların məsuliyyətsizliyinə görə daşıb". O deyir:

"Son 15 il ərzində Kürün deltası təmizlənməyib, bənd tikilməyib. Su dənizə axa bilmir, deltada suyun dərinliyi 25-30 santimetrdir. Lil suyun dənizə tökülən yolunu bağlayıb. Su da harasa axmalıdı axı", - deyə millət vəkili "Ayna"ya bildirir.

Belə ki, subasmanın qarşısının alınması üçün dövlət büdcəsindən 400 milyon manat (yarım milyard dollar) da ayrılıb. Pənah Hüseynin fikrincə, bu günə qədər əhaliyə azı 100 milyon manat ziyan dəyib. Hələlik isə bu vəsaitdən heç kimə kompensasiya verilmir. Kompensasiya barədə hələ ki heç bir məlumat verilməyib. Kompensasiya məsələləri ilə prezidentin mayın 19-da imzaladığı və bir aya fəaliyyətə başlayacaq dövlət komissiyası məşğul olacaq.

...Çaylarımız ətrafa fəlakət saçmaqda davam etməkdədir. Mayın 20-dən 21-nə keçən gecə bəzi şimal rayonlarında hava şəraiti dəyişib, dağlıq ərazilərdə leysan xarakterli yağışlar yağıb. Nəticədə Ataçayın Siyəzən ərazisindən keçən hissəsində gursululuq yaranıb və sahil mühafizə bəndinin bir hissəsi dağılıb, rayonun Böyük Həmyə və Balaca Həmyə kəndlərində bəzi ərazilər daşqın suları ilə dolma təhlükəsi ilə üzləşib. Yağıntıların səbəb olduğu sel nəticəsində Ataçay üzərindən salınmış qaz boru xəttinin bir hissəsi dağılıb. İnsan tələfatı və tikililərdə dağıntı qeydə alınmayıb. Görülmüş tədbirlər nəticəsində gecə saatlarında bənd bərpa olunub. Yaranmış vəziyyətin nəticələrinin aradan qaldırılması istiqamətində aidiyyəti qurumlar tərəfindən zəruri tədbirlər davam etdirilir. Bu barədə "Turan" FHN-ə istinadən məlumat yayıb.

Nazirliyin digər məlumatına görəsə, mayın 21-də gecə saatlarında Sarısu gölünün İmişli rayonu ərazisindən keçən hissəsində sahil mühafizə bəndinin bir hissəsi yuyulub. Nəticədə rayonun Allahmədətli və Telişli kəndlərinin ətrafındakı bəzi ərazilər daşqın suları ilə dolub. Daşqın sularının törətdiyi fəsadların aradan qaldırılması istiqamətində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin və digər aidiyyəti qurumların qüvvə və texnikasının köməyi ilə həmin dağılmış bəndlərdə bərpa və bərkitmə işləri aparılır, müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görülür.

Amma hidrometereoloqlar yenə xəbərdarlıq edirlər - bu gün qərb rayonlarında leysan yağış gözlənir...

İdrak

Bakı - Hacıqabul - Şirvan - Sabirabad – Bakı

Ayna.- 2010.- 22 may.- S.4.