Azərbaycan-ABŞ
hərbi əməkdaşlığı dayanır?
Bunu istisna edən ehtimallar və
versiyalar tükənib...
Mayın
15-25-nə nəzərdə tutulan "Regional cavab-2011"
ABŞ - Azərbaycan birgə hərbi təlimləri bilinməz
səbəblərdən təxirə düşdü.
ABŞ-ın Azərbaycan səfirliyinin ictimaiyyətlə əlaqələr
departamentinin rəhbəri Terri Devidson aprelin 20-də jurnalistlərə
dedi ki, təlimlərin niyə baş tutmadığı ilə
bağlı sualı Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinə
ünvanlasınlar.
Xatırladaq ki, 2010-cu ildə də
bu təlimlər Bakının birtərəfli qaydada imtina etməsi
səbəbindən keçirilmədi. Ekspertlər bunu iki
ölkə arasında yaranmış siyasi gərginliklə əlaqələndirməyə
cəhd etdilər. Bir sıra hərbi ekspertlər isə
Rusiyanın Azərbaycana təzyiqləri nəticəsində
Bakı-Vaşinqton hərbi əməkdaşlığının
donduğunu düşünürlər. Amma MM Təhlükəsizlik
və müdafiə komitəsinin üzvü Zahid Oruc bu təxirəsalmanı
xüsusi siyasi səbəblərlə əlaqələndirmək
istəmir. Deputat deyir:
"Rusiyanın
təsiri altında bundan imtinanı real saymıram. Amerika-Azərbaycan
hərbi əməkdaşlığı müəyyən həddə
çatıb. Amma iki ölkə arasındakı əməkdaşlıq
strateji münasibətlər səviyyəsində deyil. Bizim
arzu etdiyimiz Amerika-Azərbaycan münasibətlərinin
sırf hərbi əməkdaşlıq, yardımlaşma səviyyəsinə
çatması üçün birinci növbədə
ABŞ daha real addımlar ata bilər. Söhbət
regiondakı risklərə qarşı açıq olmaqdan
gedir. Belə zəmanət yoxdur. Amerika Rusiyanın,
İranın təsirlərinə Azərbaycanın təkbaşına
addımlar atmasını istəyir. Bu halda, Azərbaycanın
uzlaşdırılmış siyasəti
başadüşüləndir".
Müdafiə
Nazirliyi birgə hərbi təlimin təxirə
salınması barədə məlumatı təsdiqləyib.
MN mətbuat xidmətinin rəisi, polkovnik-leytenant Eldar
Sabiroğlu APA-nın sualına cavab olaraq deyib ki, nəzərdə
tutulan təlim qeyri-müəyyən vaxta təxirə
salınıb. E.Sabiroğlu təlimin təxirə düşmə
səbəbi barədə tam məlumatı
olmadığı üçün hər hansı şərh
verməyi lazım bilmədiyini deyir:
"Bu
halın Azərbaycan - ABŞ hərbi əməkdaşlığına
hər hansı təsiri ola bilərmi" sualına nazirlik
sözçüsü belə cavab verir: "Mən
inanmıram ki, belə bir şey baş versin.
ABŞ-Azərbaycan
hərbi əməkdaşlığı bundan sonra da davam edəcək".
Dünən E.Sabiroğlu yenidən məsələyə
qayıdıb: "Biz bu məsələ ilə bağlı
öz mövqeyimizi açıqlamışıq. Qaranlıq
heç nə yoxdur. Yəqin ki, çox qısa zamanda hər
şey öz yoluna qoyulacaq. Bundan problem yaradıb vəziyyətə
siyasi rəng verməyə lüzum görmürük. Təəssüflər
olsun ki, belə cəhdlərə rast gəlirik".
Sabiroğlu
MN-in siyasətlə məşğul olmadığını,
qurumun təlimin müvəqqəti dayandırılmasına
da konkret münasibətini bəyan etdiyini vurğulayıb:
"Biz ikitərəfli hərbi əməkdaşlıq
sazişinə uyğun olaraq, digər istiqamətlər
üzrə indi də əlaqələrimizi davam etdiririk".
Hərbi
ekspertlər isə hesab edirlər ki, Azərbaycanla ABŞ
arasında əməkdaşlıq belə davam etsə, hərbi
əməkdaşlıq tam dayana bilər. 2010-cu ildən bəri
müşahidə olunan proses bədbin proqnozlar irəli
sürməyə imkan verir:
- 2010-cu
ilin əvvəlində Amerika Silahlı Qüvvələrinin
Avropa komandanlığı ilə Azərbaycan Silahlı
Qüvvələri arasında imzalanmış İş
Planı indiyədək Azərbaycan parlamenti tərəfindən
ratifikasiya olunmayıb;
- 2010-cu
ilin mayında Bakının birtərəfli qaydada imtina etməsi
səbəbindən bənzər hərbi təlimlər
baş tutmadı;
- 2011-ci
ilin fevralında iki ölkə arasında keçirilməli
olan təhlükəsizlik danışıqları
Bakının imtina etməsi səbəbindən təxirə
salındı.
Ekspertlərin
fikrincə, Azərbaycanla ABŞ arasındakı əməkdaşlıqda
geriləmə Rusiya təsirinin nəticəsidir. 2008-ci ilin
avqustunda Rusiyanın Gürcüstana müdaxiləsini, 2009-cu
ildə Rusiyanın regionda NATO və ya ABŞ hərbi
qulluqçularının iştirakı ilə təlimlər
keçirilməsini istəmədiyini rəsmi şəkildə
bəyan etməsi, 2009-cu ilin ortalarında Moskvanın Yerevanda
"Kollektiv Təhülkəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı
Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin təminatçısı
rolunda" adlı beynəlxalq konfrans keçirməsini yada
salaq.
Rusiyanın
ötən ilin fevralında təsdiqlənən yeni hərbi
doktrinasında NATO-nun adı 3 dəfə çəkilir və
konkret olaraq onun genişlənməsi Rusiyanın təhlükəsizliyinə
təhdid kimi qiymətləndirilir. Sənəd üzərində
aparılan araşdırmalar göstərir ki,
qarşıdakı 10 il ərzində Rusiya
qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri
KTMT çərçivəsində əməkdaşlıq
edən dövlətlərin çevrəsini genişləndirmək,
bu ölkələrə ABŞ və NATO-nun təsirini
azaltmaqdır.
Nəticə
də ortadadır. Azərbaycanla ABŞ arasında hərbi əməkdaşlıqla
bağlı müzakirə olunan mövzuların sayı
getdikcə azalır. Təxminən üç il əvvəl
Araz Əzimov Vaşinqtonda Azərbaycan-ABŞ təhlükəsizlik
danışıqları zamanı gündəliyi
açıqlamışdı. Orda Qəbələ RLS-in
taleyindən tutmuş Xəzərin təhlükəsizliyi, Azərbaycan
Silahlı Qüvvələrinin gücləndirilməsi,
amerikalı hərbi mütəxəssislərin Azərbaycanda
hərbi qulluqçulara təlim keçməsi kimi məsələlər
vardı. Tədricən bu gündəlik kiçildi. Artıq
o gündəlikdəki məsələlərin bir çoxu
müzakirə edilmir. Xüsusən də Xəzərin təhlükəsizliyi
məsələsi.
Əslində
"Regional cavab" təlimlərini tam olaraq ABŞ-Azərbaycan
təlimləri kimi təqdim etmək bir qədər
yanlış görünür. Doğrudur, bu təlim Azərbaycan-ABŞ
hərbi əməkdaşlığı üzrə
İş Planında əksini tapmışdı. Lakin o da nəzərdən
qaçmasın ki, bu tip təlimlərin keçirilməsi
ideyası məhz Azərbaycanın NATO ilə Fərdi Tərəfdaşlığa
dair Əməliyyat Planı (İPAP) imzalandıqdan sonra ortaya
çıxıb. İPAP-ın xüsusi müddəaları
bu tip təlimlərə, onların Azərbaycan Silahlı
Qüvvələrinə təsirinə həsr olunub. İndi
İPAP-ın növbəti mərhələsinin uzadılması
prosesi də dondurulub.
Azərbaycan
müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə
beynəlxalq hərbi təlimlərin keçirilməsinə
2001-ci ildən başlanıb. 2001-ci il noyabrın 5-də
Bakıda NATO-nun "Sülh Naminə Tərəfdaşlıq"
proqramı çərçivəsində çoxmillətli
sülhməramlı "Cooperative determination-2001" komanda-qərargah
təlimləri keçirilib. Həmin təlimlərdə
NATO-ya üzv 9 ölkənin və 9 tərəfdaş ölkənin
hərbi qulluqçuları və NATO Qərargahının 4
təmsilçisi iştirak edirdi.
2003-cü
ilin avqustunda Xəzərdə neft-qaz platformalarının
mühafizəsi üzrə Azərbaycan-ABŞ
"HOP-LAT" təlimləri keçirildi. Təlimlərdə
18 ABŞ, 45 Azərbaycan hərbi qulluqçusu iştirak etdi.
Sonrakı illərdə bu təlimlər mütəmadi
xarakter aldı. MN-in rəsmi açıqlamalarına görə,
ötən illərdə Azərbaycan və ABŞ hərbçiləri
tərəfindən 10 "HOP - LAT" təlimi
keçirilib.
2004-cü
il sentyabrın 13-26-da Bakıda NATO-nun "Cooperative best
effort" təliminin keçirilməsi gözlənilsə də,
alyans rəhbəri bunu ləğv etdi. Səbəb kimi Azərbaycan
hakimiyyətinin ölkəyə erməni zabitlərinin gəlməsinə
icazə vermədiyi göstərildi.
Amma
sonralar NATO tərəfi Azərbaycanın bu mövqeyini qəbul
etdi və ölkədə keçirilən növbəti beynəlxalq
təlimlərdə "erməni şərti" ortadan
götürüldü. Eyni addım Ermənistanda keçirilən
təlimlərə Azərbaycanla bağlı olaraq şamil edildi.
2005-ci ildə
Azərbaycan NATO ilə İPAP çərçivəsində
əlaqələr qurduqdan sonra artıq ölkədə
"Regional response" təlimlərini keçirmək təklifi
səsləndi. 2008-ci ildən etibarən Bakıda belə təlimlər
keçirildi.
Sonuncu belə
bir təlim keçən il oldu. 2009-cu il aprelin 18-dən 26-dək
Bakıda Qaraheybət təlim mərkəzində "Regional
Response-2009" beynəlxalq təlimi keçirildi. İki mərhələdə
- komanda-qərargah və səhra formatında icra olunan təlimdə
iştirakçı və müşahidəçi qismində
Azərbaycan (500 hərbçi), ABŞ (200), Bolqarıstan,
Gürcüstan, Estoniya, Latviya, Litva, Qazaxıstan, Polşa,
Rumıniya, Rusiya, Türkiyə və Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin
hərbçiləri iştirak etdilər. Təlimləri
ABŞ-ın Avropa üzrə Quru Qoşunlarının
komandanı general Kater Ham da izləyirdi.
Azərbaycanın
birtərəfli qaydada iştirakından imtina etdiyi
"Regional Response-2011" təliminin ilkin planlaşdırma
konfransı 2009-cu ilin sentyabr ayında Bakıda keçirildi.
2010-cu il yanvarın 25-29-da isə bu təlimin son planlama
konfransı oldu. Amma artıq bir ildən artıqdır ki, bu təlim
təxirə salınır.
Ötən
illərdə Bakıda keçirilmiş təlimlərin
formatına nəzər yetirsək, bu təlimlər
xüsusilə çoxmillətli sülhməramlı əməliyyatlar
ssenarisinə uyğun olaraq keçirilib. Təlimlər
müvafiq olaraq bölmə və taqım səviyyəsində
qərargah, səhra təlimi, daha sonra simulyativ şəkildə
həyata keçirilir. Təlim nəzarət-keçid məntəqələrinin
yoxlanılması, yolların təhlükəsizliyi, məhdud
sənədlərin, təchizat və materialların
hazırlanması, əlaqələndirilmənin təşkili,
binanın mühasirəsi və axtarılması,
döyüşə cəlb olunma qaydaları, müntəzəm
və müfəssəl məruzələrin
hazırlanması planlarını və s. əhatə edir. Bu
tip təlimlər tərəfdaş ölkələrin
Silahlı Qüvvələrinin beynəlxalq sülhməramlı
əməliyyatlara hazırlıq səviyyəsini
artırmağa xidmət edir. NATO tərəfi bu kimi təlimlərlə
Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin beynəlxalq
uyarlılığının artırılmasını, onun
İPAP çərçivəsində qarşısına
qoyulan məqsədləri uğurla yerinə yetirə biləcəyini
bəyan edir.
Bəs Azərbaycan
təlimlərdən niyə imtina etdi? Ekspertlərin fikrincə,
bu, regionun gələcəyi ilə bağlı sualların
artması ilə əlaqələndirilə bilər. Bu,
fövqəlgüclərin region uğrunda mübarizəsinin
bir işartısıdır: Azərbaycan seçim
qarşısındadır. Əslində 2010-cu ildən etibarən
bölgə ilə bağlı strateji proseslərə və
bundan doğacaq layihələrə start verildiyi müşahidə
olunmağa başlanmışdı. Ötən ilin əvvəllərində
bu prosesdə Azərbaycan üçün ayrılmış
taktiki vəziyyətlərdən biri artıq güman edilirdi:
Xəzər dənizinin təhlükəsizliyi ilə
bağlı ABŞ-ın Azərbaycana dəstəyi
dondurulacaq. Donduruldu da. Azərbaycan tərəfi ABŞ SQ
Avropa Komandanlığı ilə
razılaşdırılmış İş Planını
reallaşdırmaqdan imtina etdi.
Əldə
olunan bilgilərə görə, ölkələr arasında
vəziyyət bu cür davam etsə, yaxın perspektivdə
bunlar baş verə bilər:
- ABŞ
hərbi mütəxəssislərinin Azərbaycan ərazisində
çoxmillətli təlimlərin
planlaşdırılması və keçirilməsi
üçün təlim bazalarının yaradılmasına
göstərdiyi yardımlar dayana bilər;
- Azərbaycanda
Çavuş Hazırlığı Mərkəzinin və
poliqonun NATO standartlarına keçirilmə prosesi ilə
bağlı 2008-ci ilin martından etibarən Azərbaycanda fəaliyyət
göstərən ABŞ-ın Avropa
Komandanlığının 2 təlimatçısı
ölkədən çıxarıla bilər;
- ABŞ
mütəxəssislərinin Azərbaycanın Hərbi-Dəniz
Qüvvələrinin və Hərbi-Hava Qüvvələrinin
təkmilləşməsinə göstərdiyi yardım
dayana bilər;
- Azərbaycan
- ABŞ illik təhlükəsizlik danışıqları
formatı ləğv oluna bilər və s.
Ölkəmiz üçün
ayrılmış növbəti taktiki ssenarilərdən biri
də yavaş-yavaş bəlli olur: ABŞ-Azərbaycan əlaqələrinin
tam dondurulması. Təəssüf ki, bunu istisna edən
ehtimallar və versiyalar artıq tükənib...
Cəsur Sümərinli
Ayna.- 2011.- 23 aprel.- S.5.