Aynur Sofiyeva: "Azyaşlı qızlar hüquqlarını qoruya bilmir"

Odur ki, nikah yaşını 18-ə qaldırmaq vacib sayılır

Ailə Məcəlləsinə dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı müxtəlif təkliflər səslənir. Amma bu təkliflərə münasibət heç də birmənalı deyil. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin məcəlləyə dəyişiklik barədə təklifləri var. Bu barədə "Ayna"ya komitənin sədr müavini Aynur Sofiyeva danışdı.

Bəllidir ki, erkən nikah Azərbaycan cəmiyyəti üçün problem olaraq qalmaqdadır. Öyrəndik ki, bu məsələ ilə bağlı dövlət komitəsi Milli Məclisə öz təkliflərini verib. Komitə təklif edir ki, nikah üçün yaş həddi 17 yaşdan 18 yaşa qaldırılsın:

"Doğrudur, müzakirələr aparılır, amma hələlik yekun qərar yoxdur. Fikrimcə, qanunvericilikdə bu məsələyə baxılmalıdır. Çünki biz uşaq konvensiyasına qoşulmuşuqsa, orada uşaq yaşı 18 yaşa qədər göstərilir. Əgər ildə 3 minə qədər qız erkən yaşda nikaha daxil olursa, bu artıq problemdir. Xəstə doğulan uşaqların əksəriyyəti erkən yaşda ailə qurmuş anaların dünyaya gətirdiyi uşaqlar təşkil edir. İkinci bir tərəfdən, bu cür ailələrdə boşanma halları daha çox olur. Çünki uşaq yaşlarında artıq valideyn olan belə insanlar problemlə qarşılaşır. Bununla yanaşı, məişət zorakılığı problemi erkən yaşda qurulan ailələrdə daha çox nəzərə çarpır. Yaşı az olan qızlar öz hüquqlarını qoruya bilmir".

Söhbət əsnasında bəlli oldu ki, dövlət komitəsi erkən nikahların dəqiq statistikasını müəyyənləşdirməyib. Çünki bu halda tərəflər rəsmən nikaha girmədikləri üçün konkret rəqəm çıxarmaq mümkün olmayıb. Amma komitə doğulan uşaqların sayı ilə təqribi hesablamalar aparıb. Bu da təxminən 3 minə yaxın edir.

Qeyd edək ki, bəzi millət vəkilləri, ekspertlər ona görə nikah yaşını qaldırmağın əleyhinə çıxırlar ki, bu say yaş 18-ə qalxandan sonra daha çox ola bilər. Lakin müsahibim bu fikirlə razı deyil. Onun sözlərinə görə, məsuliyyətsiz valideynlər yenə də bu addımı atacaqlar, amma vətəndaşların əksəriyyəti qanuna riayət edir. O vurğuladı ki, əgər iş düzgün qurularsa, düzgün təbliğat aparılarsa, uğurlu nəticə əldə edilər. Çünki bu halda ilk növbədə həmin uşağın hüquqları qorunacaq.

Yeri gəlmişkən, Aynur Sofiyevanın dediklərindən bəlli oldu ki, komitə valideyn məsuliyyəti ilə bağlı təkliflər paketi üzərində də işləyir. Burada erkən nikah, valideyni olan küçə uşaqları, həm də məişət zorakılığı məsələsində uşaqların psixoloji pozuntuya məruz qalma halları və s. kimi problemlərlə bağlı valideyn məsuliyyətinin tənzimlənmə məsələsi qeyd olunur:

"Yəni dövlətimiz ailənin, uşaqların hüquqlarını qoruyursa, burada konkret addımların atılacağı şübhəsizdir. Görülən işlər də məhz bu məqsədə xidmət edir. Fikrimcə, hətta elə məqamlar var ki, orada valideynin cinayət məsuliyyəti məsələsi də araşdırıla bilər. Bildiyiniz kimi, erkən yaşda uşağı ailə qurmağa məcbur etmək özü cinayət məsuliyyəti yaradır və bu məsuliyyət Cinayət Məcəlləsində əksini tapır".

Komitənin Ailə Məcəlləsinə digər təklifi ailə qurmağa hazırlaşanların tibbi müayinədən keçmələri ilə əlaqədardır. Qurumun apardığı araşdırmalardan aydın olub ki, bu məsələni məcburi formaya keçirmək zəruridir. Xatırladaq ki, hazırda tibbi müayinə Ailə Məcəlləsində öz əksini tapıb, amma bu, könüllüdür. A.Sofiyeva bildirdi ki, komitə bu məsələnin məcburi olmasını təklif kimi irəli sürüb.

Komitə bu məsələdə belə bir arqumentə əsaslanır ki, beynəlxalq təcrübədə - məsələn, Türkiyə, Fransa, Ukrayna kimi ölkələrdə tibbi müayinə qanunla məcburidir:

"Bilirsiniz, bu amil genefonda təsir göstərən məsələ olduğu üçün mütləq nəzərə alınmalıdır. Bizim təklifimizdə məqsəd ondan ibarətdir ki, nikah üçün müvafiq orqana müraciət edəndə mütləq tibbi arayış tələb olunsun. Həmin orqanın isə üzərinə tərəflərə həmin nəticələri bir-birinə təqdim etmək kimi bir məsuliyət qoyulur. Bizim məqsədimiz tərəfləri xəbərdar etməkdir".

Müsahibim söyləyir ki, ailə quran gənclər bir-birindən sağlamlıq haqqında arayış tələb edə bilmir. Gənclərlə görüşdə isə komitə nümayəndələri bu kimi təşəbbüslərin irəli sürüldüyünü müşahidə ediblər. Aparılan sorğuda respondentlərin 80 faizi tərəf-müqabilin sağlamlığı ilə bağlı məlumat bilmək istədiyini, sadəcə, necə dilə gətirəcəyini bilmədiklərini söyləyiblər. Deməli, dövlət onlara bu imkanı yaratmalıdır. Aynur Sofiyeva:

"Bu sənədi bir-birlərinə təqdim edir, müvafiq nikah bağlayan orqana isə, sadəcə, müayinədən keçməsini təsdiqləyən sənəd verirlər. Elə dövlətlər var ki, həmin tibbi müayinə nəticəyə təsir edir. Yəni əgər müəyyən xəstəliklər aşkarlanarsa, həmin insanların ailə qurmasına icazə verilmir. Bizim təkliflərimizdə isə belədir ki, tibbi müayinənin nəticəsindən asılı olmayaraq ailə qurmaq qərarı tərəflərin öhdəsinə buraxılır. Hesab edirəm ki, bu təkliflər ailə məsələlərində, sağlam gələcəyin formalaşmasında vacib rol oynayacaq".

Statistikadan bəllidir ki, son illər ölkəmizdə yeni doğulanlar arasında oğlanlar üstünlük təşkil edir.

Bunu ultrasəs müayinəsinin geniş tətbiqi ilə əlaqələndirir. Belə ki, hamilə qadınlar müayinədən sonra doğulacaq uşağın cinsiyyətini öyrənir və döl oğlandırsa, doğulur. Qızdırsa, analar aborta üstünlük verirlər. Bir çox mütəxəssislər bu problemin həlli yolu kimi USM-də cinsiyyətin müayinəsinin qadağan edilməsi təklifini irəli sürür. Lakin Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi fərqli mövqe tutub. Baxmayaraq ki, bu sözügedən statistika haqda bilgiləri var.

Aynur Sofiyeva təəssüflə qeyd edir ki, son 3-4 ildə doğulan uşaqların faizində oğlanların sayı artır. Statistika belədir: 54 faiz oğlan, 46 faiz qız. Onun sözlərinə görə, bu, belə davam edərsə, 20-30 ildən sonra demoqrafik problemlə üzləşəcəyik. Gənclərin ailə qurmasında, ciddi problemlər ortaya çıxacaq. Demoqrafik nisbətin konkret norması mövcuddur: 48-52 civarında olmalıdır.

Amma bir gerçəklik var ki, Azərbaycan ailələrində oğlan uşaqlarının doğulmasını istəyirlər. Komitə sədri deyir ki, ultrasəs müayinəsində dölün cinsiyyəti haqda məlumat verilməsinin yasaq edilməsi insan hüquqlarının pozulması olardı:

"Mən bu qənaətdəyəm ki, maarifləndirmə yolu insanların düşüncə tərzini dəyişdirmək lazımdır. Sovet dövründə ona görə bu problem yaranmırdı ki, ailələrdə uşaqların sayı 2-3-dən çox olur. Bir ailədə həm qızlar, həm də oğlanlar doğulurdu. Çox nadir ailələrdə bir uşaq olardı. Müasir ailələrdə hər ailəyə 1-2 uşaq düşür. Maarifləndirmə çıxış yoludur. Başqa çıxış yolunu görmürəm. Bu gün ölkədə inkişaf gedir. İnsanların rifahı yaxşılaşır. Stimul olmalıdır ki, uşaqların sayı artsın. Unutmaq olmaz ki, qadınlar karyera qurmaq, işləmək istəyir. Ona görə də ailədə uşaq sayında minimuma üstünlük verirlər".

Ailə - kiçik dövlətdir, deyiblər. Bu kiçik dövlət sözün gerçək anlamında böyük dövlətlərin təminatıdır. Bu anlamda vətəndaş cəmiyyətinin sağlam inkişafı məhz ailə prinsiplərinə bağlıdır. Çox təəssüflər olsun ki, yaşadığımız cəmiyyətdə bəzən ailə institutları dövlətin təminatçısına çevrilə bilmir. Son illər Azərbaycanın ailə modeli dəyişməkdədir. Zaman, müasir inkişaf öz təsirini göstərir. Dəyişikliklərdən tamamilə uzaqlaşmaq və qorunmaq mümkün deyil. Dövlət komitəsinin sədr müavini deyir ki, inkişafın müsbət təsirləri olduğu kimi, yaratdığı problemlər də var:

"Azərbaycan ailəsinin də hər bir cəmiyyətdə olduğu kimi, müəyyən problemləri var. Amma biz hər zaman fəxrlə qeyd edirik ki, Azərbaycan xalqının unikal ailə modeli var. Ümumiyyətlə, xalqımızın ailə modeli nəinki Qərbdə, həm də Şərqdə unikal hesab olunan bir modeldir. Yəni buraya ailədaxili münasibətlər, böyüklərə hörmət və ehtiram, valideyn-övlad münasibətləri və s. kimi ənənələr daxildir və fundamental milli dəyərlər ta qədimdən bu günə kimi gəlib çatıb. Çox sevindirici haldır ki, gənclərin 75-80 faizi valideyn nəsihətinə fikir verir, hörmətlə yanaşırlar. Bunu apardığımız araşdırmalar təsdiqləyir".

Sədr müavini bu qənaətdədir ki, ümumiyyətlə, ölkəmizdə hər zaman Azərbaycan ailəsi haqda ümumi fikir müsbət olub. Amma bu gün ailə modelimizdə, adət-ənənələrimizdə müəyyən dəyişikliklərin yer aldığı barədə fikirlər tez-tez səslənir.

Müsahibim deyir ki, bu gün Qərbin ailə institutları faktiki olaraq məhv olub. Belə ki, Qərbdə uşaq müəyyən yaş həddinə çatandan sonra valideyn onu həyatını müstəqil şəkildə qurmağa məcbur edir. Bu da ailə münasibətlərinə təsir edən faktordur. Çünki ailə elə bir institutdur ki, bağlılıq heç bir halda qırılmamalıdır. Doğrudur, ölkəmizdə də az da olsa, belə hallar mövcuddur. Aynur Sofiyeva:

"Bu isə göstərir ki, bu məsələlər üzərində düşünmək lazımdır. Bəzən oğlu-qızı olan valideynləri gətirib ahıllar evinə qoyurlar. Bu, təəssüfləndirici haldır. Belə hallara qarşı ictimai qınağa ehtiyac var".

Söhbət əsnasında öyrəndik ki, komitənin ailə, nikah məsələləri ilə bağlı araşdırmalarında mənfi tendensiya üzə çıxıb: son illər boşanma halları artıb...

Aynur Sofiyeva qeyd edir ki, ötən illər bu göstərici qurulan nikahların 10-11 faizi nisbətində olurdusa, hazırda bu rəqəm artıb və bu artım cüzi olsa da, hər halda narahatlıq yaratmışdır. Komitə boşanmaların təhlilini də aparıb. Bəzən sosial məsələlərin boşanmalara ən böyük səbəb olduğu bildirilsə də, araşdırmalar göstərib ki, boşanma hallarının baş verməsinin əsas səbəbi ailədə uşaqsızlıq faktı ilə bağlıdır. Respondentlərin müəyyən hissəsi bu suala cavab verərkən bəzi ailələrdə kişilərin zərərli vərdişlərə - narkotikə, içkiyə qurşanmasını da boşanmalara digər ciddi səbəblər hesab ediblər..

A.Əhmədova

Ayna.- 2011.- 6 avqust.- S.15.