Rasim Balayev: "Savadsız olub, yaxşı aktyor olmaq mümkün deyil"

Aktyor özünü rejissor kimi görmür

Bir az əvvəl səhhətində problem yaranan və bu səbəbdən xəstəxanada yatan xalq artisti, Kinematoqrafçılar İttifaqının birinci katibi Rasim Balayev yenidən iş başındadır. Qurumun isə problemləri bitənə bənzəmir. Çünki maddiyyat öndə gəlir. Aktyor söhbətinə elə bu mövzuya toxunmaqla başladı:

- Nə müddətdir maddi problemlərlə əlləşirik. Hələ ki bir nəticə olmayıb. İflic vəziyyətindəyik. Əvvəllər müxtəlif mənbələrdən maddi yardım alırdıq. Bu gün bunlar yoxdur. Aidiyyəti təşkilatlara, hətta prezidentə müraciət etmişik. Bir ilə yaxındır gözləmə mövqeyindəyik.

- İşçilər bu vəziyyətə necə baxırlar?

- Getmək istəyirlər, bir neçəsini özümüz ixtisara salmışıq. Bəziləri maaşsız gəlib-gedir, içi mən qarışıq. Gözləyirik. Hələ ki, ümidlə yaşayırıq.

- Bəlkə dövlətdə hesab edirlər ki, Kinematoqrafçılar İttifaqına heç ehtiyac yoxdur?

- Yoxdursa, desinlər ki, sizin fəaliyyətiniz bizə lazım deyil. Sizin fəaliyyətinizi, tutalım, başqa bir qurum aparacaq. Biz də çıxaq gedək. Amma bunu da demirlər.

- Maddi probelemlər hansı işlərə, layihələrə mane oldu?

- İlboyu plan tuturuq, müxtəlif tədbirlər keçiririk. Çox vaxt səfirliklərlə əlaqə saxlayıb, İran, Fransa, Rumıniya, Macarıstan və başqa ölkələrin filmlərinin həftələrini keçiririk. Sonra ayrı-ayrı sənət adamlarının yubileylərini qeyd edirik, gənc kinematoqrafçıların işlərinə baxıb müzakirə aparırıq. Doğrudur, tez-tez böyük festivallar keçirə bilmirik. Amma "Şərq-Qərb" kinofestivalını məhz biz keçirirdik. Özü də mərhum Heydər Əliyevin sərəncamı əsasında. 11 festivaldan sonra ənənə dayandı. Deyilənə görə, "Nizami" kinoteatrını festival mərkəzi edəcəklər. Orda yenidən festival keçiriləcək. Yəni burada işlər çox olur. Maddi imkanlarımız olmadığına görə bu işlərin hamısını dayandırmışıq. Mən demirəm işlərin çox xərci var, amma az da olsa lazımdır. Həm də maddi durum yaxşı olanda insanın tədbirlər planı daha da zənginləşir, yeni-yeni ideyalar yaranır. Amma olmayanda, adam iş barədə heç fikirləşmək istəmir.

- Sizin iştirakınızla çəkilmiş "Nəsimi", "Babək", "Dədə Qorqud" kimi filmlər telekanallarda vaxtaşırı yayımlanır. Bu filmlər köhnəlmir. Amma son filmlər, məsələn, "Cavid ömrü", "Qala" eyni taleyi yaşamadı. Necə düşünürsünüz, niyə telekanallar bu filmlərə laqeyd qaldı?

- Vaxtilə bu filmlərin əsas tamaşaçıları kinoteatrlarda olurdu. Əvvəl bir televiziya vardı, nə yayımlanırdısa, hamı ona baxmağa məcbur idi. Artıq bizim filmlərin göstərilən yeri bircə televiziyadır. Kinoteatrlar bilirsiniz nə vəziyyətdədir. Bircə qalıb "Azərbaycan" kinoteatrı, orda da ancaq Amerika filmləri göstərilir. Yəni bu mənada ancaq televiziya qalır, onlar da kefləri istəyəndə...

- Mürəkkəb obrazlar yaratmısınız, bu obrazlara necə hazırlaşırdınız?

- Hər filmin hazırlıq prosesi özünəməxsus olub. Məsələn "Nəsimi" filmini çəkməyə başlayanda, rəhmətlik Həsən Seyidbəyli (əli ilə şkafın üzərindəki 3 tablodan birini göstərərək "Bax, o lap sağdakı. O buranın birinci katibi idi. Həm də rejissor. Bax, bu stullar da, mebel də dəyişməyib", - deyə əlavə edir) ilə burda yığışıb filmin epizodlarının hamısını bir-iki ay məşq etdik. İlk işim olduğundan Həsən Seyidbəyli tam əmin olandan sonra təsdiq olundum. Çəkilişlər başladı. O biri filmlərdə də başqa cür. Bilirsiz ki, yoxlanış olur, bir rola bir neçə aktyoru yoxlayırlar. Həm "Dədə Qorqud"da, həm "Babək"də belə oldu. Məsələn, Babək xarakter etibarı ilə Nəsimidən çox fərqlidir. Bu rolu ifa edərkən qılınc oynatmalı, at çapmalıydım. Üzgüçülüyə getdim. O səbəbdən filmin hazırlığı bir neçə ay çəkdi.

- Nəsimi və Cavid. Hər ikisi şair olub. Rollara hazırlaşarkən onların səslərini oxuyurdunuz?

- Cavidin şəkli var. Az da olsa, xronikada görünür. Amma Nəsimi zamanında foto olmayıb. Mənim üçün əsas mənbə yazılmış ssenari, ordakı dialoqlar idi. Bir də, təbii ki, onun şeirləri. Şeirləri oxuyub təxmin edirdik ki, Nəsimi belə olar, belə yeriyər, belə danışar. Amma Hüseyn Cavid yaxın keçmişdə yaşayıb. Düzdür, mən, ola bilsin ki, bu obraza portret etibarı ilə o qədər də uyğun deyildim. Amma müəlliflər məni inandırdılar ki, biz bu rola portret oxşarlığı cəhətdən deyil, xarakter oxşarlığı kimi yanaşırıq.

- Neçə ildir dublyajlarda iştirak edirsiniz?

- Mən çox dublyajda iştirak etmişəm. Vaxtilə kinostudiyada dublyaj şöbəsi vardı. SSRİ məkanında Azərbaycan ən çox dublyaj edən respublikalardan biri idi. Biz ildə 60 özbək, gürcü və xarici filmləri dublyaj edirdik. Mən də əsas obrazları səsləndirirdim. Sonradan bu qurumlar dağıldı və ya bağlandı. İndi də dublyaj edirlər. Ancaq hiss edirəm ki, dublyajın vəziyyəti tamaşaçıların xoşuna gəlmir. Amma bəzi filmlər var. Eşitmişəm tamaşaçı razı qalıb. Məsələn, Yusif peyğəmbər haqqında filmi bəyəniblər. Mən də bir neçə seriyasına baxdım. Doğrudan yaxşı dublyaj olunmuşdu. Amma ümumən camaat narazıdı, çünki eyni səslərdən istifadə olunur. Bir də görürsən ki, bir filmi ikicə şəxs səsləndirir. Sinxron tərcümə, demək olar, yoxdur. Bu sahəyə maliyyə ayrılmalıdır. Bütün rolları ayrı-ayrı şəxslər səsləndirməlidir.

- Daha çox dublyaj olunmuş filmlər təkrar dublyaj edilir.

- Bəli. Ssenaridə müəyyən psixoloji anlar olur. Aktyor əsəbi oynayır. Amma onu səsləndirən rahat danışanda, aktyorun oyunu itir. Dublyajda diktor mətni ilə tərcümə edilir, bu da effekt vermir. Aktyorun filmdəki vəziyyətinə uyğun olmaq üçün çox iş görmək lazımdır. Mətn yaxşı tərcümə olunmalıdır, müəyyən sözlərin ağıza düz gəlməsi üçün sinonimləri tapmaq gərəkdir. Bunların hamısı işdir. Bunsuz yaxşı dublyaj mümkün deyil.

- Ən son oxuduğunuz kitablar hansılardır?

- Sağ olsunlar, yaxşı şair, yazıçı dostlarım var. Onların kitablarını oxuyuram. Məsələn, bu gün mənə kitab bağışlayıblar. Bir azərbaycanlı Hindistanda neftin atası sayılır. Qəribədir, bu haqda heç bilmirdim. Gedib onu oxuyacam. Bəzən darıxanda elə Nəsimini, Füzulini, klassik ədəbiyyatımızı vərəqləyirəm. Əsas mətbuatı oxuyuram. Amma cavanlıqdakı kimi yox. Amma oxuyuram, 30 ildir yatmaq istəyəndə kitab oxuyuram. Mənə vaxtı ilə deyirdilər, gözə ziyandı, amma oxumasam, yata bilmərəm, vərdiş etmişəm. Bir səhifə də olsa oxumalıyam.

- Ən çox sevdiyiniz əsərlər hansılardır?

- Yaxşı əsərlərin hamısını sevirəm.

- Gənc aktyorların çox kitab oxumadıqları deyilir. Hətta bəziləri ancaq öz mətnini əzbərləyib, bütün ssenarini oxumur. Bu haqda mövqeyiniz necədir?

- Mən gənclərin çoxunu yaxşı tanımıram, bilmirəm onlar necə edirlər. Amma bizim məktəb başqa cür idi. Mən Hüseyn Cavidin bütün pyeslərini oxumuşam. 80-ci illərdə Milli Dram Teatrında onun "İblis" əsəri səhnələşdirildi. Mən Arif obrazını oynamışam. Bir obrazı oynayanda, bir epoxa haqqında film çəkəndə oxuyurduq. Doğrusu, oxumaq adama istedad vermir, amma məlumatlı olmaq yaxşıdır. Oynadığın əsəri mütləq bilməlisən. Məsələn, Babək haqqında müəyyən məlumatlar var idi. Çoxu ərəblərdən qalmışdı, onlar da Babəki heç yaxşı təsvir etməyiblər. 200 il sonra Hitleri rus ədəbiyyatından oxuyub kino çəkmək kimi. Mən gənc aktyorların iş prinsipini bilmirəm, amma siz deyən kimidisə, çox pis. Savadsız olub, yaxşı aktyor olmaq mümkün deyil.

- Özünüzü rejissor kimi sınamaq istəmisiniz?

- Yox, rejissorluq barədə düşünməmişəm. Çünki bu sənət çox ağırdır. Ola bilsin, bəzi aktyorlar rejissorluq edir. Amma mən özümdə bu qabiliyyəti hiss etmirəm..

Xatun

Ayna.- 2011.- 20 avqust.- S.20.