Uşaqların övladlığa verilməsi ilə bağlı yeni qaydalar hazırlanır

Beynəlxalq təcrübədə övladlığa verilmə prosesi sadədir

Azərbaycan ailəsi üçün övlad hər şeydən əzizdir. Tanrıdan gələn bu gözəl varlıqdan imtina edərək onu uşaq evlərinə verənlərlə yanaşı, ömrü boyu uşaq həsrəti ilə yaşayanlar da olur. Övladı olmadığı üçün hər il onlarca ailə dağılır. Amma bu gün ölkənin uşaq evlərində də 10 min nəfərə yaxın uşaq ailə nəvazişindən məhrumdur. Bu uşaqlar arasında onlara sahib çıxacaq ailələri gözləyənlər də var.

Hazırda Azərbaycanda uşaqların övladlığa verilməsi iki yolla mümkündür. Bunlardan biri uşaqların Azərbaycan vətəndaşlarına, digəri isə xarici vətəndaşlara övladlığa verilməsi ilə bağlıdır. Ölkə qanunvericiliyinə görə, ölkədə yaşayan hər bir Azərbaycan vətəndaşı azərbaycanlı uşaqları övladlığa götürə bilər. Bu zaman həmin insanların hansı təbəqəni təmsil etməsi nəzərə alınmır. Əsas meyar ondan ibarətdir ki, uşağın övladlığa verildiyi ailə həmin uşağın müdafiəsini və qayğısını təmin edə, onun bütün hüquqlarını qoruya bilsin. Uşağın təhsil almasını, sağlamlığını təmin etsin, eyni zamanda, öz gələcəyi ilə bağlı qərarları uşaq özü sərbəst versin.

Uşaqların övladlığa götürülməsi "Ailə Məcəlləsi", "Mülki Prosesual Məcəllə" və Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 20 sentyabr tarixli, 172 saylı qərarı ilə tənzimlənir. Üç aylıqdan 3 yaşına qədər övladlığa verilməsi mümkün olan uşaqların mərkəzləşmiş uçotu Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən aparılır. 3 yaşdan 18 yaş arası uşaqların övladlığa verilməsi üçün mərkəzləşmiş uçot qeydiyyatı isə Təhsil Nazirliyi tərəfindən aparılır. Övladlığa götürmə isə övlad götürmək (qəyyum olmaq) istəyən şəxsin ərizəsi əsasında məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir. Məhkəməyə qədər övlad götürmək (qəyyum olmaq) istəyən şəxs isə bir neçə mərhələdən keçməlidir. Tək şəxs, yaxud ər və arvad uşağı övladlığa götürmək istəyirsə, qeydiyyatda olduğu ərazinin rayon İcra Hakimiyyətinin "Yetkinlik yaşına çatmayanların işləri və hüquqlarının müdafiəsi" üzrə komissiyaya müraciət edir. Həmin komissiya övladlıq və qəyyumluq orqanı vasitəsilə valideyn olmaq istəyən şəxslərə lazımi sənədlərin toplanması üçün siyahı verir. Toplanılan sənədlər rayon icra hakimiyyətinə təqdim olunur. Rayon icra hakimiyyəti başçısının müvafiq məktubu ilə həmin sənədlərin surəti ya Səhiyyə Nazirliyinə, yaxud da Təhsil Nazirliyinə ünvanlanır. Bundan sonra həmin kəslər övladlığa uşaq götürmək istəyən şəxs kimi qeydiyyata alınır. İcra hakimiyyətindən məktub daxil olduqdan ən çox üç gün sonra həmin şəxs qeydiyyata alınır və uşaqların siyahısı ilə tanış olur. Əgər övladlığa götürən uşaqla tanış olursa, qəti qərara gəlirsə, ən geci 1 ay ərzində uşağın sənədləri hazırlanır, məhkəməyə təqdim olunur. Bu prosesdə Təhsil Nazirliyi, yaxud Səhiyyə Nazirliyi icra hakimiyyəti ilə birlikdə sənədləri məhkəməyə təqdim edir. Məhkəmə də 1 ay ərzində bu məsələyə baxır.

Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il tarixli, 141 saylı qərarı ilə bəzi xəstəlik daşıyıcılarının övladlığa uşaq götürməsinə icazə verilmir. Bunlar vərəmin aktiv və xroniki vəziyyətdə olması, I, II və V qrup dispanser qeydiyyatında olan xəstələri, daxili orqanların, sinir sistemi xəstəlikləri olan şəxslərdir. Bundan başqa, bədxassəli onkoloji xəstəliklər, narkomanlıq, toksikomanlıq və xronoloji alkoqolizm, infeksion xəstəliklər və ruhi xəstəlikləri olanlar da övladlığa uşaq götürə bilməz. Əmək qabiliyyətini itirməklə I və II əlillik qrupu olan xəstələrin övladlığa və qəyyumluğa uşaq götürməsinə icazə verilmir. Amma 18 yaşına çatan şəxslər övladlığa verilmir. Övladlığa götürənlə uşaq arasında yaş fərqi 16-dan az olmamalıdır.

Uşaq Hüquqları üzrə QHT Alyansının rəhbəri Nabil Seyidovun sözlərinə görə, uşaqların övladlığa verilməsində müəyyən problemlər qalır: "Uşağın gələcəyi ilə bağlı qərarların verilməsi dövlətin üzərinə yox, övladlığa uşaq götürən şəxsin üzərinə düşür. Daha bir çətinlik ondan ibarətdir ki, ölkənin uşaq müdafiə sistemi övladlığa verilən uşaqların üzərində daimi nəzarət saxlamağa, onların pozulmuş hüquqlarının bərpasına imkan vermir. Həmçinin vətəndaşlar kiçik yaşlı uşaqları övladlığa götürmək istəyirlər ki, bu da çətinlik yaradır. Bununla bağlı müvafiq sənədlərin toplanması da xeyli vaxt aparır. Amma beynəlxalq təcrübədə övladlığa verilmə prosesi sadədir və sonradan həmin uşaqların üzərində ciddi nəzarət mexanizmi var. Bu baxımdan qanunvericiliyə də dəyişikliklər təklif etmişik. Həmçinin De-institutlaşma və Uşaqların Müdafiəsi İdarəsində məlumat bazası yaradılıb. Bu məlumat bazası formalaşdırıldıqdan sonra kənar müdaxilələr müəyyən qədər azalıb və uşaqların övladlığa verilmə prosesi sadələşdirilib. Digər tərəfdən, ailələrin özlərinin də uşaqları övladlığa götürməyə hazırlanmasına ehtiyac var. Əks halda övladlığa verilən uşaqlar həmin ailələrdə problemlər yaşaya bilər".

Seyidov bildirir ki, hazırda ailələrə verilən uşaqların rifahı, durumu və vəziyyətini monitorinq etmək üçün mexanizm var:

"Lakin həmin mexanizmlər sovet dövründən qalmadır və işlək deyil. Onların həm texniki, həm maliyyə, həm də insani resursları kifayət deyil

Buna görə biz hökumətə həmin yerli qurumların islahata uğraması ilə bağlı təkliflər də göndərmişik. Bu qurumlar reforma edilməzsə, işlək monitorinq mexanizmi olmazsa, uşaqların ailələrə verilmə prosesində xeyli problem baş verə bilər".

TN-in De-institutlaşma və Uşaqların Müdafiəsi İdarəsinin rəisi Məlahət Hacıyeva "Azadinform"a açıqlamasında bildirib ki, övladlığa uşaq götürmək arzusunda olan vətəndaşların və övladlığa verilməsi mümkün olan uşaqların siyahısı dəqiqləşdirilib və müvafiq məlumat bazası yaradılıb:

"Hazırda Təhsil Nazirliyinin övladlığa götürülən uşaqların mərkəzləşdirilmiş siyahısında 20 uşaq var. Onlardan 11-i sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün internat məktəblərində və psixo-nevroloji uşaq evində yaşayan uşaqlardır. Bununla yanaşı, 20 nəfərdən 9-u 15-17 yaş arasında olan uşaqlardır. 2010-cu ildə Təhsil Nazirliyinin övladlığa götürülən uşaqların mərkəzləşdirilmiş siyahısında olan 14-17 yaş arası 8 uşaq övladlığa verilib. Bununla yanaşı, cari ilin oktyabrına qədər 2 nəfər övladlığa verilib, 13 uşağın övladlığa verilməsi ilə bağlı işlərə hazırda rayon məhkəmələrində baxılır. Övladlığa uşaq götürmək arzusunda olan vətəndaşların sayı hazırda 226 nəfərdir. Valideyn olmaq arzusunda olan vətəndaşların əksər hissəsi övladlığa əsasən 0-5 yaş arası olan uşaq götürmək istəyirlər".

Hacıyevanın sözlərinə görə, övladlığa götürülən uşaqla bağlı müvafiq icra hakimiyyəti orqanının əməkdaşı altı aydan bir başqa səbəblə monitorinq apara bilər:

"Uşağın övladlığa götürülmə məsələsi gizli saxlanılmaqla, müəyyən qədər uşağın gələcək taleyinin izlənilməsinə icazə verilir. Götürülən uşaq doğma övladla bərabər hesab olunduğu üçün onlar istədikləri kimi ölkəni tərk edə bilər".

Azərbaycan vətəndaşı olan uşaqların əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər tərəfindən övladlığa götürülməsinə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin razılığı əsasında yol verilir. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin Ölkələrarası övladlığa götürmə sektorunun müdiri Vəsilə Möhsümovanın sözlərinə görə, övladlığa verilən uşaqların sonrakı taleyi ilə daim maraqlanırlar. Hazırda "Uşaqların övladlığa verilməsi və onların sonrakı həyat şəraiti, tərbiyəsinə nəzarətin həyata keçirilməsi haqqında" Qaydalar hazırlanır. Qaydaların hazırlanma prosesi ilin sonunadək yekunlaşacaq və qəbul olunmaq üçün Nazirlər Kabinetinə təqdim ediləcək. Qaydalar Azərbaycan vətəndaşı olan uşağın daxili övladlığa götürülməsi, Azərbaycan vətəndaşı olan uşağın Azərbaycandan kənarda yaşayan Azərbaycan vətəndaşı, əcnəbi və vətəndaşlığı olmayanlar tərəfindən övladlığa götürülməsi və övladlığa verilən uşaqların sonrakı həyat şəraiti, tərbiyəsinə nəzarətin həyata keçirilməsi prosesini tənzimləyəcək. Övladlığa verilmə prosesi "Ölkələrarası övladlığa götürmə ilə bağlı uşaqların müdafiəsi və əməkdaşlıq haqqında" Haaqa Konvensiyası, Ailə və Mülki məcəllələr, ayrı-ayrı qanunların müddəaları, Nazirlər Kabinetinin qərarları ilə tənzimlənir.

Əcnəbilər arasında Rusiya vətəndaşları üstünlük təşkil edir

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsindən verilən bilgilərə görə, bu il 6 uşaq xarici ölkə vətəndaşlarına övladlığa verilib. Uşaqlardan 3-ü Rusiya vətəndaşı olan azərbaycanlılara, 1-i Türkiyə, 1-i Fransa, 1-i isə ABŞ vətəndaşına övladlığa verilib. Rusiya vətəndaşları tərəfindən övladlığa götürülənlər övladlığa götürənin yaxın qohumlarıdır. Fransa vətəndaşına övladlığa verilən uşaq sifilis xəstəsi olub, ABŞ vətəndaşına verilən uşağın isə bir qolu inkişafdan qalıb. Bu uşaqlar əvvəlcə Azərbaycan vətəndaşlarına övladlığa götürmə üçün təqdim olunsa da, xəstə və fiziki qüsurlu olduqları üçün onlardan imtina olunub.

Möhsümovanın sözlərinə görə, Komitəyə övladlığa uşaq götürmə ilə bağlı çoxsaylı müraciətlər olur: "Müraciət edən sənədləri Azərbaycan qanunvericiliyinə və "Ölkələrarası övladlığa götürmə ilə bağlı uşaqların müdafiəsi və əməkdaşlıq haqqında" Haaqa Konvensiyasına uyğun olan əcnəbilərin müraciətləri icraata qəbul edilir. Uşaq götürmək üçün Komitədə 12 ailə qeydiyyatdadır, bir neçə ailənin isə sənədləri araşdırılır. Uçotda olanlar isə ABŞ, Fransa, İngiltərə, Rusiya, Danimarka vətəndaşlarıdır. Uşağı övladlığa götürən ailə və övladlığa götürməni həyata keçirən agentliklər Komitənin tələbi ilə 3 il ərzində 6 aydan bir olmaqla ildə iki dəfə uşağın həyat və şəraiti, inkişafı, təhsili və s. barədə məlumatları hesabat formasında Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə təqdim edir. Hesabatlara bu uşaqların həyat tərzini, yaşayışını özündə əks etdirən fotoşəkillər, videogörüntülər və rəsmi orqanların bu uşaqların sağlamlığı, həyatı haqqında sənədlər daxildir. Bu sənədlər vasitəsilə uşağın yaşadığı həyat şəraiti ilə tanış olmaq mümkündür".

Uşağın normal böyüyüb inkişaf etməsi üçün ən doğru mühit ailədir. Buna görə də gələcəyimiz olan uşaqların ailə mühitində böyüməsi üçün onların övladlığa verilməsi normal qəbul olunur. Amma istənilən halda dövlət bu uşaqların gələcək taleyinə nəzarət mexanizmlərini də özündə saxlamalıdır. Xüsusən də əcnəbi vətəndaşlara övladlığa verilən uşaqların yaşam durumu diqqətdə saxlanılmalıdır.

Ayna.- 2011.- 26 noyabr.- S.16.