Hesabını soracağıq

Milli Məclisin deputatı Xanhüseyn Kazımlı ilə müsahibə

Qarabağ ətrafında Ermənistan-Azərbaycın münaqişəsinin həllinə dair siyasət çərçivəsində, təbii ki, əsas səylərdən biri də zəbt olunmuş Azərbaycan ərazilərində hökm sürən sosial-iqtisadi xaosun aradan qaldırılmasıdır. Bu yöndə əsas faktorlardan biri kimi onu da qeyd etmək vacibdir ki, Ermənistan qəsbkar dövlətdir. Bu reallığı nəzərə alsaq, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozduğuna görə siyasi-hüquqi məsuliyyət daşımasından başqa, eyni zamanda bizim ölkənin ekologiyasına, iqtisadiyyatına və mədəniyyətinə ciddi zərər vurmuş dövlətdir. Eyni zamanda bu vurulan ziyanı qiymətləndirmək üçün təsərrüfaat vahidlərinin, təbiətin və mədəni-tarixi abidələrin tək hazırdakı vəziyyətini deyil, həm də onların perspektiv əhəmiyyətini nəzərə almaq vacibdir.

Öz növbəsində Milli Məclisin deputatı, MM iqtisadi siyasət komitəsinin üzvü, Azərbaycan Sosial Rifah Partiyasının sədri, iqtisad elmləri doktoru, professor Xanhüseyn Kazımlı AYNA qəzetinə müsahibəsində qiymətləndirmə strategiyasının qanunauyğunluqlarını nəzəri cəhətdən əsaslandıraraq, həm də bu işin praktik analizinə diqqət yetirdi.

- Sizin qiymətləndirmə prinsipləri sistemlərinin hazırlanmasında kifayət qədər böyük təcrübəniz var. Siz Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin sədri və MDB Qiymətləndiricilər Birlikləri Şurasının üzvüsünüz (əvvəllər bu qurumun sədri də olmusunuz). Bununla birlikdə siz həm də Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin "Qiymət və qiymətləndirmə" kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışırsınız. Məlumdur ki, artıq bir neçə vaxtdır siz Dağlıq Qarabağ ətrafında Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və Azərbaycan torpaqlarının işğalı nəticəsində bizim ölkəyə vurulan ziyanın qiymətləndirilməsi məsələsi ilə də ardıcıl olaraq məşğulsunuz. Bunu nəzərə alaraq Ermənistan dövlətinin Azərbaycana vurduğu ziyanın ümumi qiymətləndirmə kriteriyaları hansılardır?

- Əvvəla, mən Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü nəticəsində dəymiş olan maddi və mənəvi zərərin ayrı-ayrı dairələr tərəfindən hesablanması və müxtəlif məsələlərdə səsləndirilməsi qaydaları ilə razılaşmıram. Çünki bizim hər sözümüz uğurlarımıza laqeyd olan müxtəlif qüvvələrin dediklərini əsaslandırılmış beynəlxalq yanaşmalarla alt-üst etməlidir. İlk növbədə bütün maddi nemətlərin yaranmasının əsası olan torpaq ən mühüm və həm də əsrlər boyu başlıca istehsal vasitəsi kimi qəbul edilmişdir. Bu səbəbdən Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarının hər qarışı dəqiq təyinatı üzrə (əkin yeri, bağ sahəsi, örüş sahəsi və s.) hesablanmalı və həmin təyinatı üzrə Beynəlxalq Qiymətləndirmə Standartlarına (IVS) istinad edərək onun dəyəri müəyyənləşdirilir. Bu halda torpağın kənd təsərrüfatı istehsalına yararlılıq səviyyəsi, yeraltı və yerüstü sərvətlərin dəyəri olduğu kimi nəzərə alınmalıdır. Bu zaman torpağın "normativ dəyəri" adlı yanaşmadan istifadə edilməsi tamamilə yanlışlığa səbəb ola bilər.

- Şübhəsiz ki, müzakirə etdiyimiz mövzu çərçivəsində vacib olan əmlak, kommunikasiyalar və infrastruktur məsələləri də öz yerini tutur.

- Təbii ki. İşğal zamanı məhv olmuş, habelə hazırda işğal altında olan daşınar və daşınmaz əmlakın, rabitə və nəqliyyat vasitələrinin, şose və dəmiryol xətlərinin dəyəri sadəcə məsrəf (xərc) metodu ilə deyil, gəlirlərin kapitallaşdırılması, biznesin qiymətləndirilməsi qaydasında hesablanmalıdır. Ona görə ki, istehsal və xidmət, habelə maddi və mədəni təyinatla hər bir obyektin məhv edilməsi, uzun müddət işğal altında saxlanılması Azərbaycan xalqının bölgələrdəki sahibkarlıq fəaliyyətinə mənfi təsir göstərən, illər boyu gözlənilən faydalılığın itirilməsinə səbəb olan, habelə Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi tərəqqisinə ciddi mane olan amillərdən birinə çevrilmişdir. Çünki işğala məruz qalan hər bir obyekt vahid orqanizmin hüceyrələridir desək, daha düzgün olar. Rabitə və nəqliyyat sistemi isə onun qan damarı və vuran ürəyi kimi qəbul edilməlidir.

- Yəqin ki, bir neçə söz Azərbaycana qarşı olan ekoloji və mədəni terror haqqında söyləmək lazımdır. Axı Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Azərbaycanın ekosisteminə və tarixi-mədəni abidələrinə ciddi ziyan vurulmuşdur...

- Təəssüf ki, bizim bu gün elə tarixi abidələr və muzeylər itirilmişdir ki, onların dəyəri sadəcə əmlakın dəyərinin hesablanması qaydasında deyil, xüsusi beynəlxalq yanaşmalarla (metodlarla) müəyyən edilməlidir. Ermənistanın işğalı nəticəsində yalnız 1988-ci ildən sonra Azərbaycan böyük dəyərə malik olan təbiət abidələrini də itirmişdir. Qeyd olunan tarixi və təbiət abidələrinin dəyərinin hesablanmasının dünya təcrübəsində xüsusi qaydaları mövcuddur. Bu qaydalar Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyəti tərəfindən tərtib olunan və ölkə hökumətinin xüsusi qərarı ilə nəşr edilən "Milli Qiymətləndirmə və Standartları"nda mənim müəllifi olduğum "Qiymətləndirmənin əsasları" və digər mənbələrdə aydın və anlaşıqlı şəkildə göstərilmişdir. Həmin problem ətrafında Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin "Qiymət və qiymətləndirmə" kafedrasının alimləri və peşəkar əməkdaşları tərəfindən çox sanballı dərsliklər, dərs vəsaitləri və monoqrafiyalar işlənib hazırlanaraq nəşr etdirilmişdir.

300-400 ildən artıq bir müddət ərzində təbiət abidəsi olaraq qorunub saxlanılan və hazırda ermənilər tərəfindən amansızcasına məhv edilən hər hansı çinar ağacı riyakarların istifadə etdiyi mebel istehsalı üçün vacib olan xammal kimi qiymətləndirilməməlidir.

- Bir millət vəkili kimi, siz şübhəsiz ki, Azərbaycan dövlət büdcəsinin strukturundakı artan müdafiə xərclərinə də diqqət yetirirsiniz. Aydındır ki, Azərbaycan buna məcburdur...

- Məqsəd təcavüzə - erməni işğalına, habelə beynəlxalq qurumların və hegemon dövlətlərin laqeyd münasibətlərinə məruz qalan Azərbaycan dövləti hətta atəşkəsdən sonra da özünü müdafiəyə böyük məbləğdə vəsait sərf edir (rəqəmləri açıqlamaq hələ tezdir). Əgər erməni riyakarlığı olmasaydı, dövlət büdcəsində müdafiə xərclərinin ilbəil artırılmasına ehtiyac qalmazdı. Həmin vəsaiti ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına yönəltməklə Azərbaycanın daha böyük tərəqqisinə nail olmaq imkanları yaranardı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən strategiyası və onun işinin davamçısı olan Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin ardıcıl siyasəti nəticəsində bizim ölkə müstəqillik illərində Cənubi Qafqaz regionunun liderinə çevrildi və daim öz iqtisadi və geosiyasi potensialını artırmaqdadır. Amma axı Azərbaycan dövləti buna hansı şəraitdə nail oldu. Azərbaycan müstəqillikdən ötən müddət ərzində özünün dünyəvi tərəqqisinə malik olmaqla, həm də bir milyondan artıq qaçqın və köçkünlərinin mənzil şəraitinin, sosial-iqtisadi güzəranının yaxşılaşdırılması kimi nəhəng problemlərlə də üzləşməli olmuş, onun ağırlıqlarının öhdəsindən gələ bilmişdir. Axı Azərbaycanı buna vadar edən erməni təcavüzü, özünü məzlum qismində göstərən sonradan yaranma qonşumuzun riyakarlığı deyilmi? Qeyri-insani işğalçılıq, hər cür vəhşiliklərə əl ataraq böyük insan tələfatı, doğma torpaqlarımızın minalanması siyasəti, sonradan isə onun ağır nəticələri ilə yanaşı, həm də xalqımızın varidatı hesabına bu ərazilərin qarış-qarış minalardan təmizlənməsi xərcləri Azərbaycan dövlətinin maddi itkiləri deyilmi?

Bununla belə, misal üçün, Azərbaycan Respublikası ərazisinin minalardan təmizlənməsi üzrə milli agentliyinin rəsmi məlumatlarına görə, ölkəmizmn hazırda erməni işğalında olmayan (işğalyanı sahələr) ərazilərinin minalardan təmizlənməsi məqsədilə təxminən 2.5-3 ilə qədər vaxt lazımdır. Lakin torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən sonra bu ərazilərin minalardan təmizlənməsinə 10-12 ilə qədər vaxt tələb olunur. Hansı ki, bu zaman bərpa işləri və onlarla əlaqədar xərclər isə başqa mövzunun predmetidir. Şübhəsiz, ölkəmizin bu işlərə yönəldilməsi məqsədilə kifayət qədər maliyyə imkanları mövcuddur. Həm də ata-babalarımızın "yara yiyəsini ağrıdar" deyiminin geniş şərhinə də heç bir ehtiyac yoxdur. Deməli, doğma ərazilərimizin düşmən tapdağından azad edilməsi barədəki cəhdlərimizin qələbəsi eyni zamanda, təmizləmə və bərpa problemləri ilə bizi üzbəüz qoyması qaçılmazdır.

Lakin beynəlxalq təcrübəyə görə, bu kimi problemlərin həlli üçün zərərçəkən ölkə tərəfindən əvvəlcədən müvafiq layihə tərtib olunur. Beləliklə, tədricən "Donor" ölkələr qarşısında müvafiq məsələlər qaldırılır. Bu eyni zamanda, təcavüzkara qarşı beynəlxalq ictimai rəydəki mübarizə vasitələrindən birinə çevrilmiş olur. Digər tərəfdən isə "Donor" ölkələri nümayəndələrinin tez-tez rast gəldiyimiz "sizin belə proqramınız vardırmı" sualını da cavablandırmış oluruq. Bu vəzifəni şərəflə yerinə yetirmək üçün Azərbaycanın müvafiq tanınmış alimləri, beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən qiymətləndirici mütəxəssisləri vardır. Şübhəsiz, bu kimi intellektual qüvvələrin toplanaraq səfərbər edilməsinə dövlətin və ictimaiyyətin ciddi dəstəyi lazım gəlir.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əlyiev tərəfindən müəyyən olunan "Uğur Strategiyası" ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən ardıcıl olaraq, həm də böyük müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməkdədir. Bununla yanaşı, nəhəng nailiyyətlərimizin prezident İlham Əliyev törəfindən daha uzaq gələcəyə müvəffəqiyyətlə daşınması niyyətlərinə bir damla da olsa, dəstək verə bilən bu kimi cəsarətli addımların müvafiq qurumlar tərəfindən atılmasına da ehtiyac var.

N.MƏLİKOV

Ayna.- 2011.- 8 oktyabr.- S.19.