Sağlam ailə qurmaq istəyirsənsə...

Nikah öncəsi tibbi müayinədən keçmək məcburi olacaq

Belə bir düşüncə var ki, gələcək nəslin sağlamlığının qayğısına qalmaq üçün lazımi üsullardan istifadə qəbahət deyil. Doğrudur, Orta Asiya ölkələrində nikahdan öncə tibbi müayinə kimi məsələ aktual olmasa da, gənclərin sağlamlığı barədə onlardan formal məlumat tələb olunur. Qərb ölkələrində məsələyə çox ciddi yanaşılır. Məsələn, ABŞ-da nikahdan öncə qohum olub-olmamasından asılı olmayaraq, qan analizi mütləqdir. Amma bütün hallarda nikaha heç kim mane ola bilməz, həkim, sadəcə, xəbərdarlıq edə bilər. Başqa bir AB ölkəsində - Fransada bu məsələ artıq qanuniləşdirilib.

Ukraynada tibbi müayinədən keçmədən evlilik rəsmən yasaqdır. Qanuna əsasən, bəy və gəlin nikahdan öncə tibbi müayinədən keçməli və öz səhhətləri barədə bir-birlərinə mütləq bilgi verməlidir. Bu zaman dövlət onların tibbi müayinəsi üçün şəraiti təmin edəcək, müayinənin nəticələri isə sirr kimi saxlanacaq və yalnız gənclərin özlərinə açıqlanacaq. Nikah bağlayanlardan birinin öz səhhətinin vəziyyəti barədə məlumatı gizlətməsi nikahın etibarsız hesab edilməsi üçün əsas ola bilər.

Bir çoxları belə fikirləşir ki, ortada sevgi olduqdan sonra gənclərdə hər hansı xəstəlik aşkarlansa belə, onlar sevgilərindən vaz keçməzlər. Hətta məcburi müayinəni mümkün hesab etməyənlər də var. Amma gələcək nəslin sağlığı və artımı ilə bağlı gün-gündən çoxalan problemlərin fonunda məsələnin vacibliyi gözardı edilə bilməz. Ölkədə belə bir qanun olmadığından günümüzdə həkimlər müayinələrin vacibliyini yalnız məsləhət şəklində çatdıra bilirlər. Mütəxəssislər hesab edir ki, evlilikdən öncə aparılan müayinələr gələcəkdə daha xoşbəxt ailənin təməlinin qoyulmasına yardımçı olar.

Elə bu səbəbdəndir ki, hazırda Ailə Məcəlləsinə əlavələr və dəyişikliklər edilməsi müzakirə olunur. Əsas diqqət isə ailə quran zaman nikaha daxil olan şəxslərin vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı orqanlarına tibbi müayinədən keçmələri haqqında arayış təqdim etməsinə yönəlib.

Deyəsən, tezliklə Azərbaycanda da nikaha daxil olan şəxslər məcburi tibbi müayinədən keçiriləcək. MM Sosial siyasət komitəsinin üzvləri hesab edirlər ki, nikaha daxil olan şəxslər bir-birlərinin sağlamlıq vəziyyəti barədə məlumat əldə etmək məqsədilə vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı orqanlarına tibbi müayinədən keçmələri haqqında arayış təqdim etməlidir. Nikaha daxil olan şəxslərin tibbi müayinəsinin nəticələri barədə peşə və xidməti fəaliyyəti ilə bağlı məlumata malik olan şəxslər bu məlumatları sirr olaraq saxlamalıdırlar.

Həmin şəxslər bu məlumatları açıqlayacaqları halda, qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada məsuliyyətə cəlb olunacaqlar. "Hazırda mövcud qanunvericilikdə nikaha daxil olanların sadəcə bir-birini məlumatlandırması ilə bağlı müddəa var. Lakin təklif olunan dəyişikliklə bu maddə ciddiləşəcək və icbari xarakter daşıyacaq", - deyə MM Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəbli bildirir. Onun sözlərinə görə, hazırda yalnız şizofreniya və ruhi xəstəliyi olanların nikaha girməsi yasaqdır, lakin nəzərə almaq lazımdır ki, cəmiyyət üçün bilərəkdən xəstə uşaq dünyaya gətirmək özü də cinayətdir. Hadı Rəcəbli əlavə etdi ki, əlavə və dəyişikliklər qəbul olunarsa, mövcud qanunvericilikdə olan müəyyən müddəalar daha da ciddiləşəcək və inzibati xarakter alacaq.

Ailə Məcəlləsinə olunan dəyişikliklərdə bu var ki, nikaha daxil olan şəxslərin tibbi müayinəsi, ailə planlaşdırılması məsələləri üzrə məsləhətlər tibb ocaqlarında pulsuzdur. Qeyd olunur ki, nikaha daxil olan şəxslərdən biri özündə müəyyən edilmiş xəstəlikləri gizlətdikdə, digər tərəf nikahın etibarsız sayılması tələbi ilə məhkəməyə müraciət edə bilər.

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi də müvafiq qanunvericilikdə nikaha girənlərdən tibbi arayış tələbi ilə bağlı nəzərdə tutulan deklorativ normanın imperativ norma ilə əvəzlənməsinin tərəfdarıdır. Komitədə hesab edilir ki, nikaha girənlərdən ailə qurmazdan öncə tibbi arayış tələb olunmalıdır. Qurumun apardığı araşdırmadan məlum olub ki, Fransada, Ukraynada və digər ölkələrdə nigaha girənlərdən tibbi arayış tələb olunması icbaridir.

Komitə tərəflərin nikaha girməzdən öncə tibbi müayinədən keçməsi və bu barədə vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının qeydiyyatı (VVAQ) şöbələrinə arayış təqdim etməsini labüd sayır. Xatırladaq ki, məhz komitənin təklifi əsasında Ailə Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklərlə bağlı layihə hazırlanıb.

Komitənin sədr müavini Aynur Sofiyevanın bildirdiyinə görə, Azərbaycanda nikaha girən şəxslərin tibbi müayinəsinin nəticəsi nikah bağlamağa təsir etməyəcək. O qeyd edir ki, xəstəliklər barədə tərəflərin bir-birini məlumatlandırması Azərbaycan reallığı üçün daha uyğun olardı. Sofiyevanın dediyinə görə, kənd yerlərində insanlar bir-birlərini tanıdığı üçün başqalarının onların xəstəliklərindən xəbərdar olmasını istəməzlər:

"Ona görə də belə təklif irəli sürülüb ki, tərəflər nikah üçün müvafiq orqana (VVAQ) müraciət edəndə tibbi müayinədən keçmələri barədə sənəd təqdim etsinlər. Tərəflər xəstəliklər barədə məlumatı üçüncü tərəfə, yəni müvafiq icra hakimiyyəti orqanına deyil, bir-birlərinə təqdim etməlidir. Nəticə isə heç vaxt nikah bağlamağa mane olmur. Məqsəd odur ki, hər hansı xəstəlikdən tərəflər məlumatlı olsun. Nəticədən asılı olaraq tərəflər nikaha girib-girməyəcəklərinə özləri qərar verəcəklər". Komitənin belə bir təkliflə çıxış etməsinə bu istiqamətdə aparılan araşdırmalar, quruma vətəndaşlar tərəfindən müraciətlər və beynəlxalq təcrübə səbəb olub. Sofiyeva qeyd edir ki, bu gün Azərbaycan ailələrində bu sahədə ciddi problemlər var:

"Nikaha girənlər xəstəlikləri barədə məlumatları gizlətdiyindən, nikah dövründə ciddi problemlərlə qarşılaşıblar. Belə ailələrin 80 faizi uğursuz ailələr olub. Hətta yaxın qohumlar arasında nikah bağlanır, amma tərəflər digərinin xəstəliklərindən xəbərsiz olurlar. Müəyyən xəstəliklər var ki, bunları gizlətmək mümkün deyil. Qısa müddətdə onun fəsadları üzə çıxır. Ailədə məişət zorakılığı zəminində hadisələr baş verir, xəstə uşaqlar doğulur".

Sofiyevanın sözlərinə görə, ötən il komitə tərəfindən Azərbaycan ailələri ilə bağlı aparılan araşdırmalarda respondentlərin nikahdan öncə tərəflərin tibbi müayinədən keçməsi ilə bağlı rəyi öyrənilib və onların 80 faizdən çoxu bu təklifin lehinə olub. Onun sözlərinə görə, müayinə olunacaq xəstəliklərin siyahısı Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşdiriləcək:

"Təcrübəmizə istinadən deyə bilərəm ki, ailələrdə daha çox psixi xəstəliklər, narkomaniya, yoluxucu xəstəliklər, qan qohumluğu ilə əlaqədar xəstəliklərə rast gəlinir. İlkin olaraq bütün xəstəliklər üzrə müayinələri siyahıya salmaq düzgün olmazdı. İlk mərhələdə daha təhlükəli və geniş yayılmış xəstəliklər siyahıya daxil edilməlidir. Tədricən bu siyahını təkmilləşdirmək lazımdır".

Komitə rəsmisi nikahdan öncə tərəflərin tibbi müayinədən keçirilməsi tələbinin qoyulmasının nikahsız ailələrin sayının artmasına səbəb olacağı fikri ilə razılaşmır:

"Məncə, bu bəhanədir. Sağlam ailə qurmaq istəyənlər bu addımı atacaq. Bu məsələdən bəhanə olaraq istifadə edən də tapılacaq".

Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun həkimi, tibb elmləri namizədi Faiq Namazov nikahdan əvvəl həyata keçiriləcək müayinələrin gələcək ailə üçün yalnız müsbət nəticələr verə biləcəyini deyir. Həkimin fikrincə, son illər həm də sonsuzluğun ciddi problem kimi ortaya çıxması qanunvericiliyə dəyişikliyi zəruri edir:

"Gənclərin əvvəlcədən müayinə olunması, qeyd olunan məsələ ilə yanaşı digər problemləri də aradan qaldırmış olar. Hazırda hepatit, QİÇS və bəzi xəstəliklər var ki, bu zaman əvvəlcədən müayinə çox yaxşı olar. Gənclər əvvəlcədən bu barədə bilər və ailə qurmazdan öncə müalicə olunarlar. Bəzi genetik səbəblər ola bilər ki, bu da qohumla nikaha daxil olan insanların sonradan uşaqlarının olmamasına gətirib çıxara bilər. Ona görə də yoxlamalardan keçmək məsləhətdir".

Müsahibimin fikrincə, yoxlamalardan sonra gənclərin nə qərar verəcəkləri artıq onların şəxsi işləridir. Bakı Nikah Evində də hesab edirlər ki, ailə quranlar nikahdan öncə məcburi tibbi müayinədən keçməlidir. Qurumun hüquqşünası Səbinə Ədilovanın sözlərinə görə, nikaha girənlər özləri bu işdə maraqlı olmalıdır:

"Bizim məcburən nəsə etmək, kimisə tibbi müayinəyə göndərmək səlahiyyətimiz yoxdur. Lakin nikaha girənlərin tibbi müayinədən keçirilməsi vacibdir. Tibbi müayinədən keçməyin məcburi olması barədə qanunvericiliyə dəyişiklik vacibdir".

Bakı Nikah Evində bununla belə, tibbi arayış tələbetmənin icbariliyi məsələsinin daha geniş çərçivədə müzakirə olunmasını istəyirlər:

"Bu məsələdə xoşagəlməyən məqamlar da ortaya çıxa bilər. Adətən xarici ölkələr misal göstərilir, amma əksər Avropa ölkələrində bu icbarilik aradan qaldırılıb.

Xatırladaq ki, hər il Azərbaycanda nikaha girənlərin sayı təxminən 160 min olur. Onların hardasa yarısı - 70-75 mini bölgələrin payına düşür. Eyni zamanda, qanundankənar nikaha girənlərin sayı təxminən 15 min nəfər olur ki, bu da rəsmi nikaha daxil olanların təxminən 20 faizini təşkil edir. Əgər tibbi arayışla bağlı məsələdə icbarilik nəzərdə tutularsa, o zaman qanundankənar nikaha daxil olanların sayı daha da arta bilər. Ona görə də bir sıra ekspertlər hesab edirlər ki, daha optimal bir variant tapılmalıdır..

A.Akif

Ayna.- 2011.- 17 sentyabr.- S.5.