Ramiz Zöhrabov: "Avropa elektron musiqidən qaçır"

Azərbaycansa öz milliliyindən ayrılıb, Avropanın səhvini təkrarlayır

Vaxtilə Üzeyir Hacıbəyovun "Azərbaycan musiqisini inkişaf etdirmək üçün musiqiyə yeni beyinlər gətirmək lazımdır" kəlamından sonra meydana Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cahangir Cahangirov kimi dahilər gəldi. Bütün Avropa xırda məkanın böyük dahilərinə heyran qalmışdı. Bəs bu gün?.. Millilikdən qaçıb, süni səslərə meyil edən bəzi həvəskar musiqiçilər artıq insanların da zövqünə hakim kəsilib. Arabir susmayıb danışan musiqi avtoritetlərindən biri, xalq artisti Ramiz Zöhrabov bu günün mövzusuna işıq salır:

- Üzeyir Hacıbəyov musiqinin, demək olar, bütün janrlarında yarada bilib və bu günümüz üçün bir məktəb qoyub gedib. 1926-cı ildə xor, 36-cı ildə xorun kapellasını, dövlət simfonik orkestri və opera kollektivini yaradıb. Bizim musiqinin əvəzolunmaz cəhəti budur ki, operamız muğamdan bəhrələnib, heç bir Avropa musiqisinə sığınmayıb. Başqa ölkələrdə professional musiqi mahnıdan başladığı halda, bizdə ilk tarixi opera olan "Leyli və Məcnun"dan başlayıb. Çünki orada muğam, opera, vokal, ansambl və xor var. Üzeyir bəy Qara Qarayevlə Cövdət Hacıyevin Moskvada təhsil almasına imkan yaradıb və hər ikisi Şostakoviçin tələbələri olub.

Üzeyir bəy Boris Zeydmanı vaxtilə bura dəvət etmişdi. Onun tələbələri Fikrət Əmirov, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Azər Rzayev, Süleyman Ələsgərov olub. Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə, Vasif Adıgözəlov və digərləri Şostakoviç və Zeydmanın nəvələri hesab olunur. Onlardan bu gün ilk ikisi dahi Üzeyir bəyin yolunu davam etdirirlər. Başqa birliklərdən fərqli olaraq Bəstəkarlar İttifaqına daxil olan üzvlərin sayı azlıq təşkil edir. Məlumdur ki, əsl bəstəkar olmaq üçün 17 il məktəb yolu keçmək lazımdır.

Amma bu, nəticə deyil. Onlarca bəstəkar arasından idarə heyəti bir və ya ikisini seçir. Çünki müəllif güclü əsərlə çıxış edə bilmir. Musiqi yazanların artıb çoxaldığı bir vaxtda bəzi bəstəkarlarımız aranjiman işi ilə də məşğul olmağa başlayıblar. Yəni adi bir şəxs notu bilmədiyindən musiqini ağzında zümzümə edir, bəstəkarlarımız da pulun xətrinə həmin "musiqi"nin aranjimanı ilə məşğul olur.

Bəzən yalançı bəstəkarların səhvini tapırıq. Yəni musiqiyə qulaq asan kimi Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev, Emin Sabitoğlunun mahnılarından oğurlanmış hissələr aşkar edilir. Bəzən alman, fars, türk ritmləri də olur. Həmin bəstəkarların savadı olsa, anlayar ki, o - hər intonasiyaya cavabdehdir. Bu hallar indi-indi müşahidə olunmur. 1974-cü ildən Azteleradio bədii şurasının üzvüyəm. Hətta elə vaxt olub ki, tanınmış bəstəkarların əsərlərini geri qaytarmışıq. Gərək sözlə musiqi uyğun gəlsin. İndiki ifaçılar bu kimi nüanslara fikir vermir. Şövkət Ələkbərova hər sözün üzərində işləyirdi, xoşu gəlməyən yerlər əvəz olunurdu.

- Söhbət milli televiziyadan gedirsə, o vaxt bədii şuranın işi alqışlanırdı. Amma bu gün...

- AzTV ittifaqın və biz bəstəkarların sözünə az-çox qulaq asır. Yeni simfonik əsər yazılanda onu həmin kanal səsləndirir. Digər özəl kanallar heç bizi eşitmək belə istəmir. Yazdığımız məktublara da cavab verirlər ki, özəl kanaldı, özü-özünü maliyyələşdirir. Milli televiziyada əvvəllər musiqi ilə yalnız müvafiq redaksiya məşğul idi. Amma indi idman, gənclik, hətta iqtisadiyyat şöbəsi də verilişlərini musiqili qonaqlarla açır. Bir sözlə, hər şey şou üzərində köklənib.

- AzTV-də klassik üslubda musiqi verilişləri aparırdınız. Bu gün görünmürsünüz...

- Bunun səbəblərindən biri tamaşaçı zövqünün korlanmağıdır. Verilişi ərsəyə gətirmək üçün günlərlə əziyyət çəkirsən, amma bunun müqabilində sənə bir-iki musiqiçi baxır. Qalanlarını isə şou-əyləncələr maraqlandırır, başlarını ciddi söhbətlərlə yormaq istəmirlər. Zövqləri də korlayan elə "bekara" musiqiçilərdir.Hərdən intellektual verilişlərə baxıram. Texniki suallara çox asan cavab tapılır, amma musiqi ilə bağlı ən sadə sual cavabsız qalır...

- Avropa bu gün yenidən öz əzəli ənənəsinə can atır, amma bizim musiqi gün-gündən elektronlaşır...

- Bəli, Avropa artıq elektron musiqidən qaçır, milli alətlərdən istifadəyə üstünlük verir. Amma biz elektron varianta uymaqdayıq. Ona görə də şou-proqramlar hər yanı bürüyüb. Deyəsən, son vaxtlar türk musiqisindən də təbii səslər eşidilməkdədir.

- Müharibə başlayandan bu günədək Opera və Balet Teatrında hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda opera oynanılmır. Amma xarici klassiklər yeni quruluşda təqdim olunmaqdadır...

- Böyük Vətən müharibəsi illərində Qara Qarayevlə Cövdət Hacıyev "Vətən" operasını yazmışdı. Opera hətta Stalin mükafatına layiq görüldü. Daha sonra "Koroğlu" səhnələşdirildi. Amma dediyiniz kimi, son vaxtlar opera və balet janrında bu mövzuya toxunulmayıb. Amma kantata janrında, xor simfonik orkestri üçün oratoriyalar yazılıb. Opera çətin janrdır, bir əsər bir neçə ilə yazılır. Vasif Adıgözəlovun uzun müddət üzərində işlədiyi yeddi hissədən ibarət "Natəvan" operası bir neçə il opera teatrında səhnəyə qoyuldu. Əsər günümzlə səsləşir, yəni sizin dediyiniz hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda yazılıb.

- "Koroğlu"nun adını çəkdiniz. O ki hərbi-vətənpərvərlik mövzusundadır. Hazır səhnə əsəri neçə illərdir oynanılmır...

- Çünki Koroğlunun obrazı tapılmırdı. Bir çox gənclərin də səsi çatmır. Bildiyiniz kimi, Üzeyir bəy bu əsəri Bülbülün boğazı üçün ən yüksək notlarda yazıb. Bu obrazı oynamaq üçün tək vokal səs yetmir, həm də aşıq səsi, milli boğazlar olmalıdır.

- Müşahidəmə görə, xanəndəlik sinfində dərs alan tələbələrə fortepiano dərsində xarici bəstəkarların kiçik həcmli əsərləri çalınır. Niyə milli mahnılarımız proqrama salınmayıb?

- Avropa bəstəkarına nisbətən bizim bəstəkarlar mahnıda fortepianonun imkanlarından geniş istifadə edib. Xanəndəyə də bacarığına görə böyük əsər çalmaq tələb olunmur.

- "Heydəri" bildiyimə görə, bu gün ifa olunmur. Səbəb?

- Bu ritmik muğamı ermənilər 1996-cı ildə öz adlarına çıxmışdı. Alimin ifasında muğamı vokal instrumental şəklində nota köçürmüşəm. "Heydəri" bu gün heç proqramlarda da yoxdur. Çap hazır olandan sonra xanəndələrin ixtiyarına veriləcək.

ŞƏMS

Ayna.- 2011.- 8 yanvar.- S.20.