Bollivud filmlərinin vokalisti və ulduzu: Lata Mangeskar

(Esse)

Şərq mədəniyyəti dünya üçün böyük dahilər yetişdirib. Mədəniyyət və incəsənət, ədəbiyyat və sənətin müxtəlif sahələrində Şərqin bu günə qədər dünya sivilizasiyasındakı rolunu yüksək qiymətləndirmək lazımdır. Eyni zamanda, Şərq musiqisinin zərif və ecazkar olduğunu da bildirmək istəyirəm. Xüsusilə, burada yaşayan xalqların yaratdıqları musiqi bir-birinə o qədər yaxındır ki, mahnıları anlamaq, onları duymaq, hiss etmək o qədər də çətin deyildir. Bu dönəmdə Hindistan, Pakistan və Əfqanıstan xalqlarının istər xalq mahnıları, istərsə də bəstəkar mahnıları Azərbaycan xalqının başa düşəcəyi musiqi elementləri, milli mentalitetimizə yaxın olan yanaşmalar, musiqi boğazları və sairə həmişə ruhumuza qida verib, zamanında bu xalqların yaratdıqları musiqi əsərlərini biz həzm edə bilmişik və indi onlar bizim musiqi dünyamızda özlərinə ən layiqli, ləyaqətli yerlərdən birini tutublar.

Mən hind musiqisinin ecazkarlığı haqqında qəzet və jurnal səhifələrində dəfələrlə esse və söhbətlərimlə çıxış etmiş, internet saytlarında esselərim yayımlanmış, oxucuların maraq dairəsində olan məsələləri araşdırmalarımla aydınlaşdırmağa çalışmışam.

Hind xalqı dünya mədəniyyətinə iki dahi müğənni əta etmişdir: Məhəmməd Rəfi Sahab və Lata Mangeskar. Bu müğənnilər dünyaya gəlməsəydi, hind retro filmlərindəki mahnılar da yaranmazdı. Nə yaxşı ki, hər iki müğənni sağlıqlarında minlərlə bəstəkar mahnıları ilə könülləri oxşadılar və özlərindən sonra böyük bir iz qoydular. «Azad Azərbaycan» qəzetinin son sayında Məhəmməd Rəfi Sahab haqqında yazım dərc olundu. Bu gün isə onlardan ikincisi - Lata Mangeskar haqqında sizinlə fikirlərimi bölüşmək istəyirəm.

Dünya kinosunun nadir müğənnisi, ecazkar və əfsanəvi səsi ilə könüllərdə xoş izlər qoyan Lata Mangeskar 28 sentyabr 1929-cu ildə Hindistanın ingilis işğalında olmuş Madxiya-Pradeşdə anadan olmuşdur. Lata Hindistanda ikinci müğənnidir ki, ölkənin ən ali vətəndaş mükafatına “Bxarat Patna” mükafatına layiq görülüb.

Dünyada elə ailələr olur ki, o ailənin üzvlərinin hamısı müəyyən bir sənətin daşıyıcıları olur, yəni aktyor, yazıçı, rəssam, müğənni və sairə.

Latanın özündən kiçik üç bacısı olub. Onlar da Lata Mangeskar kimi müğənni və vokalist olublar: Aşa Bxoşle, Uşa Mangeskar, Mina Mangeskar, qardaşı Xridayana Mangeskar. Bu vokalistlər də öz dövrlərində hind xalqının qəlbində şölə yandırmağı bacarıblar. İlahi vergisindən bəhrələnən bacılar musiqi aləmində nə qədər populyarlaşsalar da Lata Mangeskarın yerini verə bilməyiblər, onun kimi dünya şöhrəti qazanmayıblar, çünki Lata Mangeskar hind musiqisinin əvəzolunmaz müğənnisi olmuşdur. O, bir əfsanə idi ki, bu dünyaya gəldi və getdi.

Vokalist Lata

Lata Mangeskarın fəaliyyəti 1942-ci ildən başlayaraq yeddi onilliyi əhatə edir. Bu, elə bir zaman idi ki, SSRİ Stalinqrad ətrafında alman işğalçıları ilə ölüm-dirim döyüşlər keçirirdi və bu döyüşlərdə xalqımızın qəhrəman oğlu, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı,tank qoşunları qvardiya general mayoru Həzi Aslanov da iştirak edirdi. Hindistan isə bu müharibədən uzaqda idi və hər kəs öz işində-gücündə idi. Lata Mangeskar da öz sənəti ilə məşğuldu. O, Bollivud filmlərinə kadrarxası 1000-dən artıq mahnı yazdırmışdı. Bunlar Hindistanın 36 region dillərində, ən çox da hindi dilində olan mahnılardır. Latanın ecazkar zil səsi hind kinolarının qəhrəmanlarının dilində eşidilir, xüsusilə, gənc qadınların (məs: o, Mərcin rolunun ifaçısı sovet-Hindistan birgə istehsalı olan “Əlibaba və qırx quldurun macəraları” filmində Xem Malini rolunun kadrarxası qəhrəmanıdır).

Lata Mangeskar həm müğənni, həm kino bəstəkarı, həm aktrisa, həm də kinoprodüssor kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, “Ginnesin Rekordlar Kitabı”na düşmüşdür (1974-1991-ci illər). Bu mükafat ona mahnılarının yazılmasında kəmiyyət göstəricisinə görə verilib. Əldə edilən məlumatlara görə Lata 1948-1974-cü ilə qədər 25 min solo mahnı, duet və 20 vokal mahnılarını hind dilində lentə, disklərə və aidividiolara yazdırıb. 1987-ci ilə qədər bunların sayı 30 minə çatıb. O zamanlar baxmayaraq ki, görkəmli kino müğənnisi və vokalisti Məhəmməd Rəfi Sahab Lata Mangeskar ilə birlikdə kinolarda kadrarxası mahnıların yazılmasında bir yerdə işləyir, duetlər oxuyurdular, ancaq Lata mahnıların yazılmasında çox irəli gedirdi və bu da Məhəmməd Rəfini yaxşı mənada narahat edirdi.

2018-ci ilə qədər Latanın kiçik bacısı Aşa Bxoşle mahnılarına görə (11 min mahnı) “Rekordlar kitabı”nın müəyyən etdiyi kəmiyyət həddini keçib. Müqayisə üçün deyim ki, Azərbaycanda bəstəkar qıtlığı getsə də, lakin cavan bəstəkarların meydana çıxması bizi sevindirməyə bilməz. Bununla belə, gənc müğənnilərin xalq mahnılarına üstünlük verməsini də alqışlarla qarşılayıram. Ölkəmizdə Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə “Muğam” mahnı müsabiqələri keçirilir. Və bu müsabiqələrdə oxunan təsniflərin çoxunun bəstələnməsində Xalq artisti, sevimli xanəndəmiz Əlibaba Məmmədovun müstəsna və əvəzolunmaz rolunu görərkən heç də təəccüblənmirik. Çünki bu böyük sənətkar bəstələdiyi mahnı və təsnifləri heç bir zaman gözə soxmayıb və “mən yazmışam” deməyib, həmişə təvazökar olub.Biz artıq son zamanlarda bilmişik ki, bu gözəl təsniflər Əlibaba Məmmədovun imiş. Lakin elə ifaçılar var ki, bir-iki klip çıxarandan sonra öz-özünə şişir, ayağının altını görmür, mavi ekran qarşısına çıxarkən albomlarından, kliplərindən danışır, özünü reklam edir. Elə müğənnilər də var ki, mavi ekranlarda ancaq kölgə kimi görünür, məlum olur ki, onların səsləri yoxdur, canlı oxuya bilmirlər. Mikrafonla oxuyanda da səslərinin olmadığı açıq-aşkar hiss olunur. Belələri “dayıları”, onlara havadarlıq edənləri vasitəsilə böyük səhnəyə yol tapır, ondan sonra da böyük iddialara düşürlər.

Yaxşı yadımdadır ki, Masallının Boradigah kəndində mərhum xalam oğlu Akif İsmayılovun (O, sonradan Prezident yanında Xüsusi İdarənin polis polkovniki və məsul işçisi olub) toyu çalınırdı. O zaman Xalq artisti İslam Rzayev çox cavan idi. Elə bizim istedadlı müğənnimiz Mirələm Mirələmov yaşda olardı. Onu tarda və kamançada Xalq artistləri Həbib Bayramov və Tələt Bakıxanov müşaiyət edirdi.

İslam Rzayev kənddə iki gün qaldı və toyda iki gün oxudu. Mən o zaman 5-ci sinifdə oxuyurdum, 12 yaşım vardı. Az yaşımla İslam Rzayevin səsini çox bəyəndim. Çünki onda İlahi səs var idi. Allah-taalanın verdiyi bu nadir səsi o, ömrünün sonuna qədər qorudu və onun nə qədər davamçıları meydana gəldi. Ancaq müğənni İslam Rzayev də təkrarolunmaz sənətkar oldu.

Lata Mangeskar və onun bacıları da nadir səsə malik sənətkarlar olublar.

Filmlərə həsr edilmiş həyat

Lata Mangeskar 87 il ömür sürdü. Məhəmməd Rəfi Sahab isə cəmi 55 il yaşadı. Onların hər ikisi kino sahəsində xarüqaladə işlər görmüşlər. İstər Məhəmməd Rəfi və istərsə də Lata Mangeskar kino mahnılarının lentə köçürülməsi zamanı filmlərdəki qəhrəmanların xarakterlərinə, onların əhval-ruhiyyələrinə uyğun, hadisə və məkan zəminində psixoloji anları nəzərə alaraq şövqlə oxuyurdular. Elə buna görə də mahnıların yazılışı keyfiyyətli və uğurlu alınmışdır. Nümunə üçün “Qanqa və Camna” bədii filmindəki mahnıları misal göstərmək olar. Xuananın öz ocağında oxuduğu kədərli, eyni zmanda, çox hüzünlü mahnısı gənc qəhrəmanın düşdüyü əzab-əziyyətlərdən, Qanqanın həbsxana həyatındakı iztirablarından keçirdiyi ağır dərdi lirik görüntülərlə əks etdirir.

Lata Mangeskar Xuana rolunun ifaçısı olan aktrisa və klassik rəqs ustası Vyjayantimala Balinin sanki təkrarıdır. Onun səsindəki məlahət, yapışıqlıq, zəriflik, emosionallıq gözəlliyə bir nümunədir. Lata bu mahnıları özünəməxsus bir üslubda oxuyur.

Qanqanın həbsxanadan qayıtması səhnəsində təsvir edilən kütləvi rəqslər və sola oxuyan Xuana (Lata Mangeskar) bütün rəqs hərəkətlərində və sevincində mahnının tamaşaçıya xoş ovqat bağışlamasına çalışır və buna nail olur. Bu filmdə Latanın solo mahnıları çoxdur və onların hər biri şedevr mahnılardır.

Lata Mangeskar dünya şöhrətli hind filmi “Baycu Bavra” filmində kadrarxası Mina Kumarinin tərəf müqabili kimi oxuduğu mahnılarla sanki ürəkləri parçalayır. Müxtəlif epizodlarda verilən bu ecazkar mahnılar uşaqlıq illərimizi bizi bizə xatırladır. Yadımdadır ki, uşaqlıqda bu filmə o qədər tamaşaçı baxışı vardı ki, sakinlərin xahişi nəzərə alınaraq səhərə kimi seanslar verilərdi. Bu, əsil sənətin gözəl nümunəsi və kompleks yaradıcı heyətin uğuru idi. Belə filmlər Azərbaycan kino tarixində də mövcuddur. Ancaq açıq danışaq ki, 50-60-cı illərdə hind kinosu dəbdə idi və onun kifayət qədər tamaşaçısı vardı. İndi isə yeni hind filmlərinə maraq çox azalıb, çünki yeni filmlər könülləri fəth edə bilmir. Gənc aktyorlar əvvəlki sələflərinin yolunu davam etdirməkdə çox çətinlik çəkirlər. Elə buna görə də filmlər sönük, məzmunsuz və ideyasız görünür. Bəzən belə filmlərə baxanların zövqsüz adam olduğuna heç şübhəmiz qalmır.

Hindistan filmlərini mahnısız təsəvvür etmək mümkün deyildir. Hər müğənninin səsi də kinoya uyğun olmur. Lata isə ömrü boyu ən yaxşı filmlərə mahnılarını yazdırmışdır.

Lata həm də bəstəkar idi. Yazdığı mahnıları həm özü, həm də digər müğənnilər oxuyurdular. Onun bəstələdiyi kino mahnıları gecəli-gündüzlü zəhmətinin bəhrəsidir. Bu gün Lata Mangeskar həyatda yoxdur. Sanki hind kino musiqisində durğunluq yaranıb.

Nə qədər gənc müğənnilər musiqi aləmində özlərini tanıtdırmağa səy göstərsələr də Kisor Kumar, Mukeş və bir neçə müğənnidən savayı Lata və Məhəmməd Rəfi səviyyəsini qalxa bilmədilər. Lata isə əvəzedilməz və təkrarı olmayan sənətkarlardandır.

Bu gün aidovidiolarda Lata Mangeskarın saysiz-hesabsız mahnıları yazılmış albomları var. Hər dəfə bu mahnıları dinləyəndə dinləyicidə xoş əhval-ruhiyyə oyanır, əhvalı xoşallanır, xəyalı keçmişlərə qayıdır, musiqi sehrindən ayrılmaq istəmir.

Mənim yazım çox qısa alındı. Çünki Lata haqqında çox sözlər yazmaq olar. O, elə sənətkarlardandır ki, bəlkə də əsrdə bir dəfə dünyaya gılir. Gözəl sənətkar ömrünün sonlarında da musiqidən ayrılmamışdır. Hind milli musiqi orkestrinin müşaiyyəti ilə oxuduğu mahnılar ona əbədi şöhrət qazandırıb.

Dahi sənətkar 87 yaşında vəfat etmişdir. Çox mənalı həyat keçirmiş, ömrünün böyük hissəsini musiqiyə həsr edən Lata Mangeskar bütün musiqisevərlərin qəlbində öz zərif, yapışıqlı səsi ilə həmişə yaddaşlarda qalacaq, hörmətlə xatırlanacaq.

Hazırladı: Səyavuş SÜLEYMANLI,

Azad Azərbaycan.- 2021.- 20 may. S. 10.