Cəmiyyətin təhsil
ehtiyacları və onların hüquqi təminatı
"Təhsilin əsasları" fənninin
tədrisinin əhəmiyyəti,
onun məqsədi və vəzifələri
haqqında "Azərbaycan
müəllimi" qəzetində
bir sıra müəlliflərin geniş
mülahizələri verilmişdir. "Təhsilin əsasları"
fənninin məqsədi
nəzəri və praktik baxımdan səriştəli müəllimlər
hazırlamaq, yeni fənn kurikulumlarının
uğurla həyata keçirilməsinə nail olmaq,
təhsilin ehtiyaclarını
reallaşdırmağı bacaran yaradıcı pedaqoji kadrlar yetişdirməkdir.
Qoyulmuş məqsədə
nail olmaq üçün
Azərbaycan Respublikasının
təhsil siyasətinin
əsas prinsiplərini
həyata keçirən,
nəzəri bilikləri
tətbiq edə bilən, peşə ustalığını artıran,
praktik bacarıqlar əldə edən müəllimlər hazırlamaq
zərurəti yaranır.
"Təhsilin
əsasları" fənninin
məzmun xətlərindən
biri də cəmiyyətin
təhsil ehtiyacları
və onların hüquqi təminatıdır.
Bu məzmun xəttində
hər bir tələbə üçün
demokratik cəmiyyətin
ehtiyaclarını ödəyə
bilən, təhsil sistemində maraqlı tərəflərin hüquq,
vəzifə və məsuliyyətləri ilə
Təlim-tədris prosesində
belə araşdırmalar
müəllim-şagird münasibətlərinin,
eləcə də təlim mühitinin hüquqi baxımdan düzgün təşkili
üçün zəruri
hesab edilir. Təhsil
alanlar cəmiyyətin (ölkənin, bölgənin, şəhərin,
kəndin) təhsil ehtiyaclarını öyrənir,
araşdırır, nəticələr əldə edir və
təlim prosesində tətbiq edir. Onlar həmçinin cəmiyyətin
ehtiyaclarının hüquqi sənədlərdə necə təsbit
edildiyini tətbiq etməklə müəyyənləşdirir
və bunu təlim prosesində əlaqəli şəkildə
təhlil edərək nəticə əldə edir.
Təhsil alanlar Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyası, Azərbaycan
Respublikasının "Təhsil
haqqında" Qanunu,
Birləşmiş Millətlər
Təşkilatının Uşaq
Hüquqları Konvensiyası, Azərbaycan Respublikasının "Uşaq
hüquqları haqqında"
Qanunu və s. kimi sənədləri araşdırır, öz
mülahizələrini dəqiqləşdirməklə
nəticə əldə
edir.
Cəmiyyətdə gedən
ictimai, iqtisadi dəyişikliklər, dünyada
gedən qloballaşma,
eləcə də elmi-texniki tərəqqi təhsilin ehtiyaclarını
müəyyənləşdirən əsas amillərdir.
Azərbaycan Respublikasının
təhsil standartları
hazırlananda şagirdlərin,
müəllimlərin, valideynlərin,
təhsilin digər iştirakçılarının maraq və ehtiyacları
ciddi şəkildə
araşdırılmış və bunun əsasında
təklif edilən deyil, ehtiyac duyulan məsələləri
əhatə edən kurikulumların hazırlanmasına
nail olundu. Yəni, cəmiyyətin təhsilə
olan ehtiyacları yuxarıdan aşağıya
deyil, aşağıdan
yuxarıya müəyyən
edildi.
Cəmiyyətdə ictimai dəyişikliklər və
yeni təhsil ehtiyacları tədris olunarkən, totalitar rejimdən demokratik keçidin başlanması,
bununla bağlı cəmiyyətin rəyinin
həlledici rol oynamağa başlaması,
qarşılıqlı münasibətlərin
əsasında demokratik
prinsiplərin durması
ilə bağlı müəllimin sualları
əsasında mülahizələr
aparılır. Aşağıdakı
suallar verilir:
- əvvəllər
necə cəmiyyətdə
yaşayırdıq, indi
hansı cəmiyyətdə
yaşayırıq?
- totalitar
rejimdə qərarlar necə qəbul edilirdi, bəs demokratik cəmiyyətdə?
- insanlar
arasında münasibətlər
haqqında nə deyə bilərsiniz?
Cavablar əsasında
ümumiləşmə aparılır
və müəllim qeyd edir ki,
cəmiyyətdə baş
verən dəyişikliklər
iqtisadi dəyişiklikləri
diktə edir:
- planlaşma
iqtisadiyyatından bazar
iqtisadiyyatına keçid;
- iqtisadiyyatın
müxtəlif sektorlarının
inkişafının əmək
bazarına təsiri;
- əmək
bazarında rəqabət;
- bütün
vətəndaşların sosial
rifahının təmin
edilməsi üçün
təhsilin əhəmiyyəti.
Slayd izah edilir.
Dünyada gedən
qloballaşmanın təhsil
qarşısında qoyduğu
tələblər də
eyni qaydada təhlil olunur. Elmi-texniki tərəqqi və yeni təhsil
ehtiyacları tədris
olunanda müəllim sual verir: "Siz Cəlil Məmmədquluzadənin "Poçt
qutusu" hekayəsini
oxumusunuz? Həmin hekayədə Novruzəlinin
məktubu poçtla necə göndərdiyi yadınızdadır?". Fərziyyələr
dinlənilir.
Müəllim yenə
sual verir: "Bəs indi siz
məktubu necə göndərirsiniz?". Gəlin
müqayisə edək.
Müəllim ümumiləşmə
aparır. Görürsünüzmü,
elm və texnikanın
inkişafı məlumatların
xassələrini, göndərmə
vasitələrini, həcmini,
keyfiyyətini, sürətini
dəyişmişdir. Bu dəyişikliklər
təhsilə ciddi təsir göstərmişdir.
Sonra slayddakı
elmi-texniki tərəqqi
və yeni təhsil ehtiyacları mətni təhlil edilərək təhsilin inkişafının əhəmiyyətini
qeyd edir:
- elmin, texnikanın sürətli
inkişafı informasiya
bolluğu yaratdı;
- informasiyaların
sürətlə dəyişkənliyi
onların yaddaşlarda
mühafizə edilməsini
azaltdı;
- insanlar
artıq informasiya mühafizəçilərinə deyil, informasiya istifadəçilərinə çevrildi;
- informasiyaların
əldə edilməsi imkanlarını
genişləndirmək üçün
müvafiq texnologiyalardan
istifadə aktuallaşdı;
- təhsilin
məzmunu və təlimin
təşkili əsaslı
şəkildə dəyişildi.
Təhsil ehtiyaclarını
təmin edən hüquqi sənədlərlə
bağlı qərarlar
qəbul edərkən
cəmiyyətin ehtiyaclarının
nə qədər əhəmiyyətli olmasını
qeyd edərək müəllim bu ehtiyacların hüquqi sənədlərdə öz
əksini tapdığını
qeyd etdi. Müəllim
bu sənədlərin hansılar olduğunu sual verir. Müxtəlif
hüquqi sənədlər sadalanır. Auditoriyadan mülahizələr
alınır. Slayddakı sənədlərlə müqayisə
edilir. Slaydda
- Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası;
- Azərbaycan Respublikasının
"Təhsil haqqında" Qanunu;
- Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsi;
- BMT-nin
Uşaq Hüquqları
Konvensiyası var.
Bu sənədlərdə
təhsil iştirakçılarının
hüquq, vəzifə
və məsuliyyətləri
verildiyi qeyd olunur. "Təhsilin əsasları" fənninin
tədrisində təhsil
alanlar nəyi öyrənməyin, niyə
öyrənməyin və
necə öyrənməyin
mahiyyətini müəyyənləşdirirlər.
Napoleon Bonapartın
dediyi kimi, onlar biliyi real şəkildə istifadə etmək
üçün toplayır, praktik yönümlü təhsil
alırlar. Yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına yiyələnirlər.
Təhsil alanlar məktəbə idarəçilikdən məlumatlanmışlar
kimi gedirlər. Bütün bunlar onların əmək
bazarında işləmələrinə stimul yaradır və
onların işlə təmin edilməsi üçün
sifarişçilərin sayını artırır.
Rəşid CABBAROV
Azərbaycan
müəllimi.- 2010.-
25 iyun.- S.13.