Şagirdlərə təbiəti və əməyi sevdirməliyik

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev əkilən hər bir ağacı təbiətin bəzəyi, insanların sağlamlığı hesab edirdi. Onun layiqli davamçısı olan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev də təbiətin qorunmasına böyük diqqət yetirir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2010-cu il ölkəmizdə "Ekologiya ili" elan edilmişdir.

Məktəbin əsas vəzifələrindən biri şagirdləri əməkdə və ictimai fəaliyyətdə fəal iştirak etməyə hazırlamaq, gələcəkdə onların şüurlu surətdə peşə seçməsini təmin etmək və həyatda onların bir insan kimi formalaşmasına kömək etməkdən ibarətdir. Təlimin əməklə əlaqələndirilməsinin məqsədi şagirdlərdə təsərrüfatçılıq vərdişlərinin yaranmasına nail olmaqdır. Məlumdur ki, təbiətlə əmək vəhdət təşkil edir. Əgər insanın kiçik yaşlarından təbiətə məhəbbəti olmazsa, o, əməyi sevməyəcəkdir. Çünki kiçikyaşlı uşaqlar əməyə çox meyilli olurlar. Əgər valideyn, yəni ata evdə hər hansı bir işi görürsə, uşaq onun yanından ayrılmaq istəmir. Ona görə də uşaqları həvəsləndirmək və əməyə alışdırmaq üçün yaşına uyğun olan işləri onlara tapşırmaq lazımdır. Məsələn: "çəkici mənə ver", yaxud "bu mismarı saxla", "stuldan bərk yapış", "o qutunu gətir" və s. bu kimi tapşırıqlar uşaqları əməyə həvəsləndirir. Və yaxud təbiətə gəzintiyə çıxarkən: "ah, nə gözəl ağacdır" və ya "necə qəşəng güllər açıb, baxın, otlar elə bil xalçadır" və s. deməklə təbiətin əsrarəngiz gözəlliyi haqqında danışmaq, uşaqları məlumatlandırmaq lazımdır. Bu məqsədlə məktəblərdə müxtəlif parklara və bağlara gəzintilər təşkil etmək mümkündür.

Təbiəti canlı orqanizm adlandıranlar heç də səhv etməmişlər. Doğrudan da insan təbiət ilə ünsiyyətdə olarkən bunun nə qədər düzgün və vacib olduğunu görür. Biz təbiəti özümüz sevdiyimiz kimi, uşaqlara da sevdirməyi bacarmalıyıq. Dövlət başçımızın müvafiq sərəncamlarına əsasən son illər ölkəmizin müxtəlif yerlərində yeni-yeni parklar salınmış, qoruqların əraziləri genişləndirilmişdir. "Ekologiya ili" gələcək nəsillər üçün sağlam mühitin qorunması deməkdir. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı öz əməli və əməyi ilə bu işə töhfə verməlidir. Torpağa və Vətənə olan sevgini bu cür işlər görməklə (ağac əkməklə, gül becərməklə, torpağı belləməklə və s.) uşaqlara öyrətmək mümkündür. Bunu əyani olaraq uşaqların muzeylərə, tarixi abidələr və təbiətin gözəl guşələri olan parklara və bağlara gəzintilərini təşkil etməklə həyata keçirmək olar. Bu cür səyahətlərdən sonra uşaqlar arasında çox maraqlı diskussiyalar başlanır və sual-cavablar meydana çıxır. Belə gəzintilər uşaqlar üçün istər televiziyada göstərilən verilişlərdən, istərsə də İnternet və kompüter oyunlarından daha maraqlı və cəlbedici olur. Sadəcə bu həvəsi uşaqlarda oyatmaq lazımdır.

Təbiət hər bir insanın həyatının ayrılmaz hissəsi olduğu kimi, uşaqların da həyati tərbiyəsi üçün hər cəhətdən önəmlidir. Onlar baş verən hadisələrin səbəblərini, onların arasındakı qarşılıqlı əlaqələri öyrənməyə çox həvəs göstərir, hər bir hadisəni əyani görmək istəyirlər. Bu da uşaqların qeyri-adi hadisələrə maraqlarından irəli gəlir. Getdikcə uşaqların əksəriyyətində bu maraq güclənir. Məsələn, yağışın yağması, ildırımın şiddətli səslə çaxması, çayların gurultu ilə axması, ağacların tumurcuqlanması və çiçək açması, quşların oxuması və s. bu kimi təbiət hadisələri uşaqlarda qəribə bir marağa səbəb olur. Bəzən elə olur ki, uşaq hündür bir ağaca çox təəccüb və maraq hissi ilə baxır və müəllimə müraciət edərək "müəllim, bu ağac necə olub ki, belə uca, hündür olub, yaxud balıqların ayağı yoxdur, o necə qaça bilir, arılar balı necə düzəldirlər və s." - deyə soruşurlar. Ağacda olan quş yuvaları uşaqların daha çox xoşuna gəlir. Hətta onlar bu cür quş yuvaları düzəltməyə də səy göstərirlər. Bu, artıq uşaqların əməyə olan baxışı və həvəsidir.

Biz bilirik ki, indi kompüter əsridir, uşaq istədiklərini və gördüklərini kompüterdə, İnternetdə tapa bilər. Lakin bir şeyi unutmamalıyıq ki, canlı tamaşalar daha maraqlı, daha inandırıcı olur. Hər canlı gəzintidən sonra bir-birindən maraqlı, adamı düşündürən suallar meydana çıxır. Biz məktəbdə çalışırıq ki, şagirdlərə maraqlandıqları bütün sahələr üzrə biliyimiz səviyyəsində cavab verək. Məsələn, meşə gəzintiləri zamanı uşaqlara anlatmaq olar ki, meşə təkcə hava almaq, gəzmək üçün deyil, eyni zamanda kağız deməkdir, kağız isə dərs vəsaiti deməkdir. Bunun üçün ağacların, meşənin qorunmasının vacib olduğunu anlatmaq gərəkdir. Uşaqlar bunların insan əməyi sayəsində əmələ gəldiyini bilməlidirlər. Bu çətin vəzifə isə biz müəllimlərin üzərinə düşür. Həmçinin uşaqlara gəzinti zamanı meşənin "yaşıl aptek" olduğunu da başa salmaq olar. Güllərin, çiçəklərin, ağacların, kolların, otların yarpaqlarından, gövdəsindən və köklərindən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində işlədilən dərmanların necə hazırlanması haqqında məlumat vermək, onlarda lazımi təsəvvürü oyatmaq və izah etmək gərəkdir. Məktəbdə keçilən dərslərə uyğun uşaqlara müxtəlif heyvan fiqurları, təbiət mənzərələri, məsələn dağ, düzən, ağac, kol, çiçək, cücə, dovşan, xoruz və s. fiqurlarının hazırlanmasında şagirdlərin necə həvəslə işlədiyini görürük. Bu zaman təbii ki, uşaq həm təbiətin, həm də əməyin birgə məhsulunu yaradır.

Uşaqların zooparka (heyvanxanaya) səyahətini təşkil etmək, heyvanlar haqqında müəyyən məlumatları vermək, bizim meşələrdə qədim dövrlərdə hansı heyvanların olduğunu, kökü kəsilmiş və hazırda mövcud olan heyvanlar haqqında məlumatlandırmaq vacibdir. Müəllim uşaqları maraqlandıran suallara aramla, dolğun cavab verməyi bacarmalıdır.

İbtidai siniflərin yeni tədris proqramları uşaqların dərsləri daha yaxşı mənimsəmələrinə şərait yaradır. Əvvəlki tədris proqramları ilə müqayisədə indiki proqram nisbətən fərqlidir. Amma bu proqram da imkan verir ki, şagirdlər kitabda yazılanları əzbərləyib, diktə etməsinlər. Yeni biliklərin şagirdlərə müstəqil tapdırılması onların yaradıcı fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsinə şərait yaradır. Bu baxımdan də tez-tez təbiətlə təmasda olmaq, əməklə məşğul olmaq uşaqlar üçün həm vacib, həm də lazımdır.

Samirə SEYİDOVA

Azərbaycan müəllimi.- 2010.- 12 noyabr.- S.4.