Quba məzarlığı: faktlar, sənədlər

1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının nəticəsində S.Şaumyanın başçılıq etdiyi bolşevik-daşnak Bakı Soveti Bakı quberniyasında hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Etnik erməni olan və Böyük Britaniya hökumətindən bir milyon qızıl rubl məbləğində ilkin yardım alan Stepan Şaumyan Bakıda azərbaycanlılara qarşı bolşeviklərlə erməni millətçilərinin əməkdaşlığını təmin etmişdi. Ötən yüzillikdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri kütləvi qırğınlar, talanlar artıq öz təsdiqini tapmışdı.

Təkcə tarixi faktlar və yazılı mənbələr deyil, həm də bilavasitə hadisələrin törədildiyi ünvanlar bu soyqırımların gerçəkliyinin danılmaz olduğuna heç kəsdə şübhə yeri qoymayıb. Özü də hadisələrin coğrafiyası yalnız ermənilərin məskunlaşdığı əraziləri deyil, Azərbaycanın əksər bölgələrini əhatə edir. Belə ki, Qarabağda, Zəngəzurda, Qubada, Şuşada, Göyçayda, Şamaxıda, Gəncədə, Lənkəranda, Naxçıvanda, Neftçalada və digər ərazilərdə baş vermiş hadisələr, törədilən qətliamlar tarixi fakt olmaqla artıq öz təsdiqini çoxdan tapıbdır.

2007-ci ilin aprel ayında Quba şəhərinin şimal-qərb hissəsində, yəni Qudyalçayın sağ sahilində yerləşən stadionun yaxınlığında yenidənqurma işləri aparılarkən kütləvi məzarlıq aşkar edildi. Üstü açılan bu mənzərə hər kəsi dəhşətə gətirdi. Dərhal Azərbaycan MEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutuna məlumat verildi. İnstitutun əməkdaşları Qəhrəman Ağayev və Əsgər Əliyev Quba rayonuna ezam edildilər. Onların araşdırmaları tezliklə böyük bir cinayətin üstünü açdı. Aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, burada kütləvi qırğın törədilmişdir. 500 kvadrat metr ərazini əhatə edən, dərinliyi 4 və 5 metr olan iki quyudan ibarət bu məzarlıqda ilk dəfə 55 insanın cəsədi ortaya çıxdı. Bu cəsədlərin 24-ü 8-14 yaşlı uşağa aid idi. 23 cəsədin isə qadınlara məxsus olduğu dəqiqləşdirildi.

Aparılan tədqiqatlar zamanı məlum oldu ki, 1918-ci ilin may ayında Bakıda törədilən qırğınlarla yanaşı, bolşeviklərin lideri S.Şaumyanın tapşırığı ilə erməni generalı Amazaspın komandanlığı altında Qubaya xüsusi cəza dəstəsi göndərilib. Həmin dəstə Quba şəhərində 2000-dən artıq günahsız insanı qətlə yetirmişdir. Diri-diri torpağa basdırılan bu insanların günahı yalnız müsəlman, azərbaycanlı olmaları idi.

Qubada tapılan kütləvi məzarlıq indi yalançı erməni soyqırımı barəsində təbliğat aparan ermənilərin həyasızlığını, yalanlarını ifşa edən danılmaz faktlardandır. Ötən ilin sentyabr ayının 18-də Qubaya səfər etmiş ölkə Prezidenti İlham Əliyev cənabları həmin məzarlığın yerləşdiyi ərazini ziyarət etmiş və burada muzey kompleksinin tikilməsi barədə göstərişlər vermişdi. Artıq bu istiqamətdə addımlar atılır. Tarixin bir acı həqiqətini də Azərbaycana səfər edən turistlərin, tarixçilərin, bütövlükdə dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaq üçün gərəkli işlər görülür. Zaman nə qədər dəyişir dəyişsin, həqiqəti gizlətmək mümkün deyil. Belə ki, ermənilər də öz cinayətlərini gizlədə bilmədilər. Quba məzarlığı onları bir daha ifşa etdi.

Tarixi mənbələrdən, həmin dövrün sənədlərindən məlum olur ki, erməni vəhşiliyi və vandalizmi bolşevizmin böyük dəstəyi nəticəsində milli mənəvi dəyərlərimizə ağır zərbə vurmuş, respublikamızın gələcək inkişafını ləngitmişdir. İnsanlarda böyük qorxu yaradan bu vəhşilik haqqında həmin dövrdə Qafqaz İslam Ordusunun əsgərinin qeydlərində yazılmışdır:

"Ermənilər bu ətrafdakı bütün müsəlman kəndlərini yandırmış, əhalisini qətl və məhv etmişdir. Bu kənd həmd olsun, özünü qurtarmışdır. Burada ermənilər kişi deyiləcək heç kimi saxlamamışlar. Hamısını samanlıqlara dolduraraq məhv etmişdir. Bununla yanaşı, bütün mal-qara və inəkləri güllələmişlər. Minlərlə mal-qara leşləri vardır. Bu qətliamı görəndə qan ağlamamaq mümkün deyil. Unudulmayacaq günlərdir. Vay, zavallı müsəlmanlar (...) Müsəlmanları məhv etmək və şərqdə bir erməni hökuməti təşkil etmək qayəsi ilə məmləkətimizdə çalışan və hər gün ixtilal (iğtişaş) çıxaran ermənilərin müsəlmanlara nə qədər faciəli zülmlər etdikləri və neçə-neçə müsəlman kənd və qəsəbələrini məhv etdikləri məlumdur. Edilən faciəli zülmlər təsəvvür edilməz bir dərəcədədir. Bir çox müsəlman uşaqların kəllələrini kəsərək.., bir çox insanların ciyərlərini çıxararaq divarlara mıxla vurmuş, bir çox bədəni, əlləri, kəllələri divarlardan asmışlar. Artıq ermənilərin müsəlmanlara etdikləri zülmlər haqqında uzun-uzadı yazmağa lüzum görmürəm. Şərq vilayətlərimizdə olan müsəlman qardaşlarımız, kəndlilərimiz, qəsəbəlilərimiz bu böyük zülmlərə şahiddir. Bunun üçün müsəlmanlar bu faciəni əbədi olaraq unutmamalıdır".

Belə mənbələrdən biri də 7 may 1918-ci ildə Bakıya gələn Brandner adlı alman casusunun raportlarıdır. Həmin raportların birində ermənilərin Bakıda və ətraf ərazilərdə törətdiyi qətliamlar haqqında aşağıdakı məlumatlar vardır: "Bakı və onun ətrafında olan əyalətlər 3 apreldən etibarən bolşeviklərin əlindədir. Azərilərin Tiflislə əlaqəsi tam kəsilmiş vəziyyətdə 400-500 nəfərlik nizami birlikləri var. Əksinə, ermənilərin yanvar ayından bəri bir, bolşeviklərin də iki yarım alay əsgəri vardı. Qətliam 31 mart günü başladı və 3 aprel günü qurtardı. Təxminən 12 min nəfər öldü. Bəzi evlər yandırıldı, bəzi evlər də top atəşləri nəticəsində yox edildi. Əlimdə ermənilərin qətliam törətdiklərini sənədləşdirən bəzi fotolar var. Burada bir azəri soyqırımından söhbət gedə bilər. Qaça bilməyən azərilər evlərində ermənilər tərəfindən öldürüldülər. Ermənilər hamilə ananın qarnındakı dölləri deşib çıxarmışlar. Uşaqlar da bu qətliamlarda nəsibini almışdır. Bu qətliama görə, ruslarla ermənilər arasında bir soyuqluq olduğu nəzərə çarpır...".

Bəli, hələ əsrin əvvəllərində erməni-bolşevik birləşmələrinin Azərbaycanda apardığı soyqırımı siyasəti bir çox xalqların nümayəndələri tərəfindən nəzərə çatdırılsa da, sonralar sovet imperializmi bu vəhşiliklərin üstünü ört-basdır etmiş, dünya ictimaiyyətindən gizlətmişdir. Lakin zaman həmişə olduğu kimi, bu gün də gerçəkliklərin üzünü açmış, ermənilərin törətdikləri vəhşiliyin bağlı qalmasına şərait yaratmamışdır. Bu gün Quba məzarlığında tapılan cəsədlər bunu bir daha sübut edir.

Niyazi RƏHİMOV

Azərbaycan müəllimi.- 2010.- 15 oktyabr.- S.24.