"Rusiya Federasiyası üzrə ilk özəl ali məktəb lisenziyası alan bizim
universitetdir"
Müsahibimiz Cənubi Rusiya Universitetinin rektoru, həmyerlimiz,
iqtisad elmləri doktoru, professor, Rusiya Federasiyası Təhsil və
Elm Nazirliyi Kollegiyasının üzvü İmran Əkbərovdur.
Təqdimat: İmran Hürrü oğlu Əkbərov
1958-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad
şəhərində anadan olub. 1980-ci ildə
Rostov Dəmir Yolu Nəqliyyatı Mühəndisləri
İnstitutunu bitirib. 1987-ci ilədək dəmiryolu
sistemində işləyib. 1987-ci ildən
həmin institutun İstehsalatın idarə edilməsi
kafedrasında idarəetmə sahəsi fənlərini tədris
edib. 1991-ci ildən Cənubi Rusiya
Universitetinin (İdarəetmə, biznes və hüquq
İnstitutunun) rektorudur. İqtisad elmləri doktoru,
professordur. Rusiya Federasiyası Təhsil və Elm Nazirliyi
Akkreditasiya kollegiyasının, Cənub Federal Dairəsinin
rektorlar şurası idarə heyətinin üzvü,
Rusiyanın Cənub Regionu Qeyri-Dövlət Təhsil Müəssisələri
Mütəxəssisləri Regionlararası
Assosiasiyasının prezidentidir.
İmran Əkbərov yüksək
beynəlxalq elmi dərəcəyə - qrand fəlsəfə
doktoru dərəcəsinə malikdir.
Ötən həftə
Bakıda MDB ölkələri humanitar universitetləri
rektorlarının və humanitar fakültə
dekanlarının Forumu keçirilirdi. Forumda MDB üzvü
olan 8 ölkənin 20-dən artıq ali məktəbindən
nümayəndələr iştirak edirdi. Nüfuzlu beynəlxalq
tədbirə 11 rektor qatılmışdı. Onlardan 2-si həmyerlimiz
idi: Moskva Dövlət Sosial-Humanitar Universitetinin rektoru Vaqif
Bayramov və Cənubi Rusiya Universitetinin rektoru İmran Əkbərov.
Bu fakt bizdə - Forumun Azərbaycandan olan
iştirakçılarında böyük qürur hissi
doğurdu. Yaranmış fürsətdən istifadə edib hər
iki rektor həmyerlimizdən qəzetimizə müsahibə
almağı qərarlaşdırdıq. Qərarımızı
onlara bildirəndə etiraz etmədilər. Qonaqlarla
qaldıqları "Park-İnn" otelində
görüşdük. Əvvəl suallarımızı hər
iki rektora ünvanlamağı nəzərdə tuturduq. Lakin
söhbət zamanı bəlli oldu ki, Vaqif müəllim
spesifik bir ali məktəbə - dayaq-hərəkət
aparatında qüsurları olan tələbələrin təhsil
aldığı universitetə rəhbərlik edir və bizi
maraqlandıran bütün sualları cavablandırmaq onun
üçün çətin olacaq. Ona görə də
suallarımızı Cənubi Rusiya Universitetinin rektoru, iqtisad
elmləri doktoru, professor İmran Əkbərova
ünvanladıq.
- İmran müəllim, qısa tərcümeyi-halınızı
bilirik. İstərdik ki, onun bilmədiyimiz bəzi məqamları
haqqında məlumat verəsiniz. Necə olub ki, Rusiyaya
getmisiniz, bu ölkənin tanınmış
ziyalılarından birinə çevrilmisiniz?
- Bilirsiniz ki, 70-ci illərdə ölkəmizdə ulu öndər Heydər Əliyevin böyük uzaqgörənliklə əsasını qoyduğu və hakimiyyətdə olduğu dövrdə ildən-ilə inkişaf etdirdiyi bir siyasət, ənənə vardı. Ölkəmizin yüksəkixtisaslı mütəxəssislərə ehtiyacını ödəmək üçün ali məktəblərə qəbul olunan və ya onların müxtəlif kurslarında təhsil alan gənclər keçmiş ittifaqın ən böyük şəhərlərinin nüfuzlu ali məktəblərinə göndərilirdilər. Belə gənclərdən biri də mən olmuşam. Özü də birinci dəstədə gedənlərdən. 1975-ci ildə imtahan verib Azərbaycan Politexnik İnstitutuna qəbul olundum. İçərisində mən də olmaqla bir qrup tələbəni təhsil almaq üçün SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərinə - Moskvaya, Kiyevə, Leninqrada (indiki Sankt-Peterburqa), Kazana və b. göndərdilər. Yola salınanlara 40 manat pul verir, paltar, yatacaq alırdılar. Mən yaxın olduğu üçün Rostovu seçdim. Biletimi aldılar və mən Rostova gəlib buradakı Dəmir Yolu Nəqliyyatı Mühəndisləri İnstitutunda təhsilimi davam etdirməyə başladım.
Yeri gəlmişkən, mən
ümummilli liderimizin böyük uzaqgörənliyini, Azərbaycanın gələcək inkişafının yüksəkixtisaslı mütəxəssislərdən asılı olmasını bilib onların hazırlanmasına göstərdiyi qayğını xüsusi qeyd etmək istərdim. Məhz
bu böyük insanın, dövlət xadiminin müdrik siyasəti
nəticəsində ötən əsrin 70-80-ci illərində
minlərlə gənc ölkənin ən nüfuzlu universitet
və institutlarına göndərilərək Azərbaycan
üçün ən vacib, ehtiyac duyulan ixtisaslara yiyələnirdilər.
Bu gün müstəqil Azərbaycanın inkişafında məhz
həmin illərdə xaricdə təhsil alan mütəxəssislər
böyük rol oynayırlar.
1980-ci ildə institutu
bitirdim, bir neçə il ixtisasım üzrə istehsalatda
çalışdıqdan sonra bitirdiyim instituta qayıdıb
elmi-tədqiqat və tədris işi ilə məşğul
oldum.
1991-ci ildə Rusiyada ilk
özəl ali məktəblərdən biri olan İdarəetmə,
Biznes və Hüquq İnstitutu təsis olundu. Həmin ildən
də onun rektoru oldum. Hazırda son illər Rusiyanın cənub
zonasında olan bir sıra ali məktəblərin, o cümlədən
rəhbərlik etdiyim institutun birləşməsi nəticəsində
yaradılmış Cənubi Rusiya Universitetinin rektoru işləyirəm.
Rusiyanın ən stajlı, necə deyərlər,
yaşlı rektorlarından biriyəm. Rusiya dövləti mənim
xidmətlərimi yüksək qiymətləndirib. Bu ölkənin
fəxri ali təhsil işçisiyəm. Rusiya Federasiyası
Təhsil və Elm Nazirliyi Kollegiyasının 33 üzvündən
biri mənəm. Kollegiyada Cənubi Rusiyanı təmsil edirəm.
İqtisad elmləri
doktoru, professoram. 15 elmlər namizədi, 2 elmlər doktoru
yetişdirmişəm. Təvazökarlıqdan kənar
olmasın, elm, təhsil sahəsində Rusiya miqyasında
böyük nüfuz qazanmışam.
- Rusiya təhsilinin hazırkı vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz? Rusiya təhsilində islahatlar hansı istiqamətlərdə aparılır?
- Postsovet məkanının bütün ölkələrində olduğu kimi, Rusiya Federasiyasında da inkişaf gedir, cəmiyyət həyatının bütün sahələrində, o cümlədən də təhsildə islahatlar aparılır.
Rusiya Federasiyasının
Prezidenti D.Medvedyevin 2009-cu il müraciətində
Rusiyada 2010-cu və sonrakı illər üçün təhsil
sahəsində aparılan islahatların başlıca istiqamətləri
müəyyənləşdirilmiş və qarşıya bir
sıra vəzifələr qoyulmuşdur. Bunlar
aşağıdakılardır:
- Şagirdlərin
nailiyyətlərinin kompleks qiymətləndirilməsi.
- Yeni layihələr üzrə
məktəb binalarının tikintisi və rekonstruksiyası.
- Məktəblərin
genişzolaqlı İnternet şəbəkəsinə
qoşulması.
- Əlverişli
məktəb mühitinin yaradılması, inklüziv təhsil
üzrə beşillik proqramın qəbul edilməsi.
- Məktəblərin
müstəqilliyinin genişləndirilməsi, onlara maliyyə
müstəqilliyinin verilməsi.
-
İxtisasartırma təhsilinin ən yaxşı məktəblərin
bazasında təşkil edilməsi. Maliyyə vəsaitinin
ixtisasartırma təhsili proqramlarının seçimi əsasında
verilməsi.
- Avropanın
ali təhsil
məkanına inteqrasiya.
- Boloniya prosesinə
qoşulma və Kredit sisteminin tətbiqi.
Hazırda bu
istiqamətlərdə sistemli işlər görülür.
- Universitetiniz haqqında oxucularımıza nə deyə
bilərsiniz? Hansı ixtisaslar üzrə nə
qədər mütəxəssis hazırlayırsınız?
- Bizim universitet Rusiyanın
ilk qeyri-dövlət ali təhsil müəssisəsidir.
Belə ki, ölkə üzrə ilk özəl ali məktəb lisenziyası alan bizim
universitetdir. Hazırda universitetimiz Krasnodar,
Rostov, Stavropol, Volqoqrad, Vladiqafqaz şəhərlərini əhatə
edir. 25 mindən artıq tələbəmiz,
5 min nəfərlik professor-müəllim heyətimiz var.
Universitetimiz
indiyədək 30 min mütəxəssis buraxıb. Universitetdə humanitar
texnologiya, iqtisadiyyat, informatika və s. fakültələr fəaliyyət
göstərir. Gələcək mütəxəssislərə
keyfiyyətli təhsil verilir. Məzunlarımız
iki sənəd - dövlət nümunəli diplom və onun
Avropa əlavəsini alırlar ki, bu da onlara bütün Avropa
məkanında öz karyeralarını qurmağa imkan verir.
Universitetimizdə təhsil, mütəxəssis
hazırlığı ən yeni texnologiyalar əsasında
qurulub. Təhsil 5 illikdir. Ali təhsil,
ikinci ali təhsil, qiyabi təhsil, distant təhsil,
magistratura, kollec, biznes məktəbi istiqamətlərində
qəbul həyata keçiririk. Hər bir tələbəyə
fərdi yanaşma və müəllimlərin yüksək
peşəkarlıq səviyyəsi, innovativ təhsil
texnologiyalarından istifadə yüksək keyfiyyətli ali təhsili təmin edir. Universitetimizin
praktik yönümlülüyü güclüdür. Tələbələrə universiteti bitirdikdən
sonra öz karyeralarını qurmaq üçün praktik
istiqamətdə təhsil verilir.
Hazırda əsas
məqsədimiz universitetdə reallaşdırılan təhsil
standartlarını Avropa təhsil standartları səviyyəsinə
çatdırmaqdır. Axı gələn ildən Rusiyada Boloniya
prosesinə qoşulma tam başa çatmalıdır.
- Universitetinizdə təhsil haqqı nə qədərdir?
- Təhsil haqqı ixtisasdan,
fakültədən asılı olaraq dəyişir. Hazırda o, 1000-3000 avro arasındadır. Ən "bahalı" ixtisasımız 3000 avrodur.
- Qəbulu necə həyata keçirirsiniz?
- Bizim universitet də
Rusiyadakı digər ali məktəblər
kimi tələbə qəbulunu Vahid Dövlət
İmtahanının nəticələrinə əsasən
aparır. Bildiyiniz kimi, bir neçə il
öncə Rusiyanın bəzi vilayətlərində
eksperiment kimi başlanmış Vahid Dövlət
İmtahanı ötən ildən bütün ölkə
üzrə tətbiq olunur və onun nəticələri ali məktəblərə
daxil olmaq üçün əsas götürülür. Bu, ali təhsilin hamı üçün əlçatan
olmasına imkan verir. Biz bu eksperimentə ilk
qoşulmuş 10 universitetdən biriyik. VDİ
təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək üçün
tətbiq olunub. Bu, Rusiya üçün
böyük hadisədir. Azərbaycanda ali
məktəblərə qəbulda mərkəzləşdirilmiş
imtahanlar artıq 18 ildir keçirilir. Sizin
ümumtəhsil məktəblərinizdə
buraxılış imtahanları da, bildiyimə görə, bu
ildən bütün ölkədə mərkəzləşdirilmiş
qaydada aparılır. Lakin Azərbaycandakından
fərqli olaraq Rusiyada bu imtahanlar birləşdirilib və bir dəfə
- Vahid Dövlət İmtahanı formasında keçirilir.
Bu,
bütövlükdə müsbət addımdır. Amma müəyyən
problemlər də meydana çıxır. Həmin problemlər nazirliyin mənim də
iştirak etdiyim kollegiya iclaslarında tez-tez müzakirə
olunur və aradan qaldırılması üçün tədbirlər
görülür. Nəticədə bu iş yavaş-yavaş
qaydasına düşür. İctimaiyyət
yeniliyə öyrəşir.
- Hazırda Rusiya universitetləri ən
çox hansı problemlə qarşılaşır?
- Demoqrafik problemlə. Ölkədə, necə deyərlər, demoqrafik
uçurum yaşanır. Bu, Rusiya
üçün böyük problemdir. Əhalinin
azalması 1990-cı ildən başlayıb və indi 18-20
yaşlı gənclər arasında özünü daha
çox büruzə verir. Həmin yaşdan olan gənclər
ali məktəblərin potensial kontingentini
təşkil etdiyindən universitetlər də tələbə
yığmaq problemi ilə üzləşir. Əhalinin
ümumi sayında yaşlılar üstünlük təşkil
edir. Amma son illər bu problem də aradan
qalxmaqdadır. Doğum artır,
kiçikyaşlı uşaqların sayı çoxalır.
Uşaq bağçalarında artıq növbə
var. Amma məktəblər, universitetlər hələ
kontingent problemini hiss edirlər.
- Sovet dövrü ilə müqayisədə müstəqillik
illərində nə dəyişib? Mən təhsil
sahəsini nəzərdə tuturam.
- İrəlidə
dediyim kimi, təhsil sahəsində islahatlar son illər
aparılmağa başlanıb. Ona görə də
onun müsbət nəticələri hələlik
özünü tam göstərmir.
Əsas dəyişiklik
buraxılış və qəbul imtahanlarını əvəz
edən Vahid Dövlət İmtahanının tətbiqi ilə
bağlıdır.
Bir dəyişiklik də ali məktəblərin çoxpilləli təhsilə
keçilməsində özünü göstərir. Rusiya
Federasiyasının ali təhsil müəssisələri
ötən ildən başlayaraq Boloniya prosesinə qoşulub.
Bu proses gələn il başa
çatmalıdır. Ona görə də son
illərədək universitet və institutların əksəriyyəti
birpilləli sistemlə işləyir, yalnız mütəxəssis
buraxırdılar. Amma indi bir çox ali
təhsil müəssisələrində, o cümlədən
bizim universitetdə də bakalavr və magistrlərin hazırlanmasına
başlanıb. Bu, hələ ki, mütəxəssis
hazırlığı ilə paralel aparılır. Deyim ki, bu sahədə də biz birincilər
sırasındayıq.
- Universitetiniz tələbələrə təqaüdlər
təklif edirmi?
- Bəli, təqaud verilir. Ümumiyyətlə, Rusiyada təqaüd sistemi
güclüdür. Hər il də təqaüdlər
artırılır. Lakin bu, Qərbdəki kimi
yox, sovet təhsil sistemində olduğu kimidir. Qərb ölkələrindəki kimi təqaüd
proqramlarının tətbiqi hələ ki, çətindir.
Bunun üçün universitetlərin
güclü maliyyə əsası, bazası olmalıdır.
Bu işə biznes strukturları cəlb
olunmalıdır. Deyim ki, artıq Rusiyada
müəyyən biznes qurumları, fondlar yaranır və
onlar tələbələrin bir qisminin təhsil
haqqını ödəyirlər. Yəni
sifarişlə kadr hazırlığı aparılır.
Bu innovativ mədəniyyət təzə-təzə
yaranır. Qərb universitetlərində
isə belə bir təcrübə çoxdan mövcuddur.
Bizim tərəfdaş universitetlərimiz
müxtəlif təqaüd layihələri
reallaşdırırlar.
- Maliyyə mənbələriniz, gəlirləriniz
haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Bildiyiniz kimi, ali təhsil müəssisələrinin maliyyələşməsi
üçün üç mənbə var: büdcə pulu,
ödənişli təhsildən (yəni valideynlər tərəfindən
ödənilən təhsil haqqından) və biznesdən
daxil olan vəsait. Büdcə vəsaiti,
aydındır. Əsasən dövlət ali
təhsil müəssisələri bu yolla maliyyələşir.
Lakin büdcə də nəhayətsiz deyil.
Ona görə indi dövlət ali məktəbləri
də digər maliyyə mənbələri əldə etmək
üçün çalışır, ödənişli təhsil
tətbiq edir, biznes qurumları ilə əlaqə
yaradırlar. Konkret olaraq bizim universitetə gəldikdə
isə biz, əsasən, təhsil haqqından əldə
olunan vəsait hesabına maliyyələşirik. Lakin
son illər biznes strukturlarından vəsait əldə etmək
istiqamətində də fəal iş aparırıq. Bizdə ticarət-sənaye sahəsinin təhsilə
yardımı ilə bağlı bir komitə var. Mən onun sədriyəm.
Əsas vəzifəm Rusiyada bizneslə ali
təhsil sisteminin dialoqunu təşkil etməkdir. Artıq bu sahədə bəzi addımlar
atılır və irəlidə dediyim kimi, müəyyən
biznes qurumları təhsilə vəsait yönəltməyə
başlayırlar. Belə sistem
yavaş-yavaş yaranır. Bizneslə əməkdaşlıq
ali məktəblərdə rəqabət
mühitinin yaranmasına, nəticədə mütəxəssis
hazırlığının keyfiyyətinin yüksəlməsinə
müsbət təsir göstərir.
- İmran müəllim, maddi baza,
müasir texnologiyaların, xüsusən də İKT-nin tətbiqi
baxımından universitetinizdə vəziyyət necədir?
- Bizim universitetdə olan
maddi-texniki baza bəlkə çox Avropa ölkəsinin ali məktəblərində yoxdur. Mən dünyanın bir çox tanınmış
universitetində olmuşam. Bizim universitet
maddi baza baxımından onlardan geri qalmır. Universitetimiz tam kompüterləşdirilib. Tələbələr pulsuz İnternetdən istifadə
edirlər. Bu il universitetə girənlərə
tələbə bileti ilə bərabər, netbuklar da
vermişik. Tələbələr bütün
zəruri informasiyaları, təlimatları kompüter vasitəsi
ilə əldə edirlər.
Bütün
bunlarla bərabər onu da deyim ki, maddi-texniki bazanın keyfiyyətə
təsiri hələ o qədər də hiss olunmur. Bu təsir
hardasa 30 faizə bərabərdir. Təsirin
100 faizə çatdırılması üçün
insanlar da dəyişilməlidir.
- Sizdə müəllimlər orta hesabla nə qədər
maaş ala bilir?
- İndi Rusiyada müəllimlər
yaxşı maaş alır. Məsələn, bizim universitetdə professor 2 min
ABŞ dollar əməkhaqqı alır. Maaşlar
getdikcə artırılır. İndi Rusiya
Federasiyasında belə bir qayda qoyulub ki, universitetlərdə
orta aylıq maaş istehsalatdakı orta
aylıq əməkhaqqından çox olmalıdır.
- Xarici tələbələriniz varmı? Azərbaycandan neçə gənc sizdə təhsil
alır?
- Xarici ölkələrdən
tələbəmiz çoxdur. Dəqiq
sayını deyə bilmərəm, ancaq Azərbaycandan da təhsil
alanlarımız var. Azərbaycanlılar əsasən
iqtisadiyyat, hüquq ixtisaslarında təhsil alırlar. Son zamanlar informatikaya maraq artıb. Ukraynadan,
Qazaxıstandan, Moldovadan tələbələrimiz daha
çoxdur.
- Universitetiniz beynəlxalq proqramlarda iştirak edirmi?
Hansı xarici ölkələrin ali məktəbləri
ilə əlaqələriniz var?
- Universitetimizdə ikili
diplom proqramı fəal şəkildə
reallaşdırılır. Tələbələrə
imkan verilir ki, beynəlxalq proqramlarda iştirak edərək
bizim universitetin diplomu ilə yanaşı, proqram üzrə tərəfdaş
universitetin də diplomunu alsın. 5 belə
proqramda iştirak edirik. Tərəfdaşlarımız
İngiltərə, İsveç, Niderland, Fransa və
İspaniyanın ali məktəbləridir.
Bu proqrama qoşulan tələbələr 3 il
bizdə təhsil alır, sonra təhsillərini həmin
universitetlərdə davam etdirirlər. Çünki Rusiyada,
eləcə də bizdə təhsil hələlik birpilləlidir,
mütəxəssis hazırlanır. Avropanın
həmin universitetlərində isə təhsil ikipilləlidir.
Tələbələr
orada bir il oxuyub, diplom müdafiə edir, həmin
universitetin bakalavr diplomunu alırlar.
- Vətənlə tez-tez əlaqə saxlaya bilirsinizmi?
- Vətən ana
qucağı kimi müqəddəs və əzizdir. İnsan qocaldıqca vətən onu çəkir.
Bu baxımdan doğma yerlər məni də
özünə çəkir və imkan düşdükcə
vətənə gəlirəm. Anam, qohum-əqrəbam
buradadır. Azərbaycana hər gələndə
onlara baş çəkirəm.
- Maraqlı müsahibə üçün sağ olun.
Müsahibəni apardı: Yusif ƏLİYEV
Azərbaycan müəllimi.- 2010.-
22 oktyabr.- S.4.