"Durnam, gedər olsan bizim ellərə"

I Pyotrun xəbis, türk dünyasına qarşı məkrli və dəhşətli nəticələri gözlənilən planı reallaşdırılırdı: I Nikolayın 20 mart 1828-ci il tarixli fərmanı ilə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları əsasında "Ermənistan" vilayəti yaradıldı. Beləcə, Qafqazda əzəli və əbədi türk torpaqlarının parçalanması, aborigen xalqın - Azərbaycan türklərinin ağrılı, acılı və dastanlara sığmayan qaçqın, köçkün və əzablı tarixinin səhifələrinin yazılması başlandı. Və son səhifə 1988-ci ildə yazıldı. İndiyə qədər qoca tarixin susqunluqla dözdüyü faktlara axır ki, tarixi-siyasi qiymət 26 mart 1998-ci ildə verildi: ulu öndər Heydər Əliyevin imzaladığı "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" bu tarixi fərman çox həqiqətlərə işıq saldı. Etnik təmizləmə və soyqırımı siyasəti nəticəsində xalqın məruz qaldığı milli faciə, məşəqqətlər, məhrumiyyətlər dövlət və Milli Məclis səviyyəsində dünyaya çatdırıldı.

Bu ağrı-acıların obrazlı, bədii inikasının tarixi isə ötən əsrlərlə bağlıdır. Sənətin sinkretik növü olan aşıq yaradıcılığı xalqın qəlbinin səsi olaraq şovinizmin, erməni-daşnak rəzillik və faşizminin nişanəsi-soyqırımı faktlarına biganə qalmamış, gəraylı, qoşma kimi şeir formalarında düzülüb-qoşulmuş əsərlərdə tarixi həqiqətlər təsvir edilmiş, realizm baxımından ayrı-ayrı şəxslər, hadisələr, faktlar ifadə olunmuşdur. Bu baxımdan Ağbaba-Çıldır aşıqlarının ədəbi irsi də böyük tarixi-ictimai əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, Ağbaba-Çıldır aşıqlarının əsərlərində Azərbaycan, türk xalqlarının soyqırımı və deportasiyası mövzusu müxtəlif poetikada əksini tapmışdır. Bir bəndi təqdim etməklə deyilənə söykək yaradaq:

Qan gölündə boğulubdur türk elləri burada,

Ay-ulduzlu türk ordusu görən qalıb harada?

Qətl olanlar tikə-tikə, doğram-doğram orada,

Şörəyelin, Ağbabanın mal-dövləti talanmış.

Bu və ya digər məsələlər Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan və xarici ölkələr ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müdiri, filologiya elmləri namizədi, dosent Avtandil Ağbabanın (Məmmədov) "Durnam, gedər olsan bizim ellərə" (Bakı: Qanun, 2009, 64 s.) kitabında (elmi redaktor filologiya elmləri doktoru, professor İ.Abbasov, rəyçi filologiya elmləri namizədi, dosent A.Bayramovdur) ədəbi-tarixi, mədəni-fəlsəfi baxımdan tədqiq və təhlil olunmuşdur.

Ermənilərin, onların din qardaşları - havadarlarının Şərqi Anadolu və Azərbaycan türklərinin başlarına gətirdikləri ağrı-acılar, faciələr, repressiyalar aşıq poeziyasında ifadəsini tapmışdır. Kitabda Aşıq Qəhrəman, Corlu Məhəmməd, Aşıq Üzeyir, Aşıq Nəsib kimi sənətkarların şeirləri mövzu baxımından araşdırılmışdır.

ATƏT-in xəttilə nəşr olunmuş əsərin sonunda Ağbaba eli ilə bağlı müxtəlif məkanları - qala, göl mənzərələrini, ayrı-ayrı hadisələri əks etdirən fotolar verilməsi tarixilik baxımından uğurludur.

Azərbaycan müəllimi.- 2010.- 17 sentyabr.- S.8.