"Dəbistan",
"Məktəb", "Rəhbər"- pedaqoji
jurnalistikamız
Azərbaycan
milli jurnalistika məktəblərinin hər birində «Əkinçi»nin
maarifçilik ənənələri bu və ya başqa
şəkildə özünü göstərməkdədir.
Uşaq pedaqoji jurnalistikamız isə sahə jurnalistikası
olmaqla, birbaşa milli pedaqoji və metodiki məsələlərin,
uşaq və yeniyetmələrin təlim-tərbiyəsi ilə
bağlı sosial-mədəni problemlərin
işıqlandırılmasını qarşıya məqsəd
qoymuşdur.
İlk milli uşaq jurnalımız olan
«Dəbistan» 1906-cı ilin aprelində işıq üzü
görmüşdür. Onun oxucu auditoriyası əsasən
kiçikyaşlı uşaqlar olduğu üçün
burada dərc edilən materiallar - elmi, ədəbi və
publisistik əsərlər, folklor nümunələri həcmcə
kiçik, yığcam, məzmunca aydın, süjet
quruluşuna görə sadə, dil və üslubca
anlaşıqlı yazılardan ibarət olurdu. Həmin əsərlərdə
uşaqların yaş və anlaşıq səviyyələri,
maraq dairələri nəzərə alınmaqla, əxlaqi-didaktik
məsələlərə, uşaqların hər cəhətdən
layiqli vətəndaş kimi yetişdirilmələrinə
xüsusi diqqət yetirilirdi. Bu
cür əsərləri yazmaq isə xüsusi istedadla yanaşı, müəllifdən
uşaq psixologiyasına, onun
maraq və ətraf aləmlə təmas dünyasına dərindən
bələdlik, həmçinin pedaqoji və metodiki səriştə
tələb etdiyi üçündür ki, uşaq mətbuat
orqanlarının yaradıcı
qüvvələri əsasən pedaqoq ədiblər,
müəllim və şagirdlər idilər. Buraya Ə.Cəfərzadə,
S.M.Qənizadə, F.Köçərli, M.Ə.Sabir, A.Səhhət,
A.Şaiq, S.S.Axundov, M.Mahmudbəyov, S.Əbdülrəhmanbəyov,
Q.Rəşad, R.Əfəndiyev və b. daxil idilər. Onların qələmə
aldıqları şeir, hekayə, nağıl, məqalə və
s. əsərlərdə balaca oxucular təbiətdəki
bitki örtüyü və canlılar aləmi, Vətənin
gözəllikləri, xalqımızın mədəni-mənəvi
sərvəti, etnoqrafiyası, tarixi və ədəbi şəxsiyyətləri,
oxumağın, elmli və bilikli olmağın səmərəsi,
xeyirxahlıq və qəhrəmanlığın əfsunkarlığı
və s. və i.a. haqda məlumatlar, təəssüratlar
alır, öz yurd və doğmalarına, müəllim və
valideynlərinə qədirşünaslıq və sevgi dolu
duyğularla tərbiyələnir, mənən süslənirdilər.
1907-ci ildə nəşrə
başlayan «Rəhbər» jurnalının, «Dəbistan»dan fərqli
olaraq, valideynlər üçün əlavəsi də var
idi. Bu əlavədə valideynləri
öz övladlarının təhsil
almalarına həvəsləndirmək,
bunun üçün onlar arasında izahat və maarifləndirmə
işi aparmaq, bununla da xalqda kütləvi savadlanmaya həvəs oyatmaq başlıca məqsəd idi. Beləliklə, «Rəhbər» təkcə
kiçikyaşlı oxucuların
deyil, həm də valideynlərin şüurlarının xurafat qaranlığından maarif və məktəbin nur, ziya dolu tərəqqi
yollarına yönəldilməsinə pedaqoji və
didaktik üsulları ilə rəhbərlik
etməyə çalışırdı.
«Məktəb» jurnalı 1912-ci ildə nəşrə
başladı. Bu mətbu orqanın əsas hədəfi orta və yuxarı yaşlı məktəblilər
olduğu üçün orada
dərc edilən materialların məzmun və mündəricəsi də bir qədər tutumlu və
mürəkkəb, həcmləri böyük, süjetləri
şaxəli idi. «Məktəb»
jurnalı da pedaqoji jurnalistika ənənələrinə
sadiq qalaraq, dərc etdiyi materiallarda öz oxucularının
yaş, bilik, qavrayış səviyyələrini, maraq dairələrini
maksimum nəzərə alırdı.
Cümhuriyyət dövründə təlim-tərbiyə
məsələlərinə də xüsusi diqqət
yetirildiyi üçündür ki,
bu illərdə «Övraqi-məfisə» və «Əfkari-mütəllimin» adlı
uşaq və pedaqoji jurnallar da
nəşr edilmişdir. İstər bu jurnallarda, istərsə
sovet dövrü və müstəqillik illərində nəşr
edilən «Azərbaycan məktəbi»
jurnalı (və onun ayrı-ayrı sahələr üzrə
əlavələri), «Azərbaycan müəllimi», «Azərbaycan
pioneri», «Savalan» qəzetləri, «Göyərçin», «Pioner»,
«Elli», «Bala dili» və s. jurnallar, həmçinin müxtəlif
səpgili oxu kitabları, dərslik və antologiyalar pedaqoji
jurnalistika məktəbinin elmi-metodiki ənənələrini
davam və inkişaf etdirmiş və etdirməkdədirlər. Onların «Əkinçi»
jurnalistika ənənələri ilə doğmalıqları xalqın
maarifləndirilməsinə, tərəqqi, inkişaf və
istiqlalına
çalışmaq idisə, fərqli və
özgün xüsusiyyətləri də yox deyil. Belə ki, əgər «Əkinçi»
və onun məktəbi ümumən
millətin hər cəhətdən maariflənməsi
qayğısına qalır və
bu məqsədlə ən müxtəlif xarakterli, məzmun və
səpgili yazılardan, cəmiyyətdə, düşüncə
və davranışlarda olan eybəcərliklərin, qüsur
və çatışmazlıqların tənqidi və
danlaqlardan istifadə edirdisə, Uşaq-pedaqoji jurnalistika məktəbinin
oxucu auditoriyası konkret olaraq cəmiyyətin əsasən
kiçik və ortayaşlı nümayəndələridir. Bu mətbu orqanların dərc
etdiyi materiallar isə, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, ancaq
didaktik xarakterli, pedaqoji mahiyyətli
və metodiki səpgilidir. Bu hal onların xüsusi sahəyə
aid olmalarından irəli gəlməklə,
orijinallıqlarını, özgünlüklərini təmin
edirdi.
Milli uşaq-pedaqoji jurnalistika ənənələrimizin
«Dəbistan» və «Məktəb»lərimizə, xalq maarifinin
inkişaf etdirilib günün tələbləri
ilə ayaqlaşmasına «Rəhbər»lik missiyası bu
gün də davam edir, sabah da davam edəcək.
Alxan
BAYRAMOĞLU
Azərbaycan
müəllimi.- 2011.- 22 iyul.- S.5.