Zəhmətkeş alimin
şərəfli həyat yolu
Dünyanın
inkişaf etməkdə olan ölkələrindən biri kimi
Azərbaycanın bütün nailiyyətlərinin əldə
olunmasında onun təhsil sistemi önəmli rol oynayır. Ən
qabaqcıl innovasiyalara istinad etməklə müasir cəmiyyətimiz
üçün lazım olan bir təhsil sisteminin qurulması
istiqamətində işlər aparılır. Yeni təhsil
sisteminin qurulmasında fəallıq göstərən,
özünün fəaliyyəti ilə pedaqoji ictimaiyyətin
avanqardına çevrilən insanlar bu işlərə
yaxından qoşulur, Azərbaycanda unikal təhsil sisteminin
yaranmasında öz var qüvvələrini əsirgəmirlər.
Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri
İnstitutunun direktor müavini, Kurikulum Mərkəzinin
direktoru, əməkdar müəllim, pedaqogika üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent Ənvər Məhəmməd oğlu Abbasov belə
şəxslərdəndir. O, 1951-ci ilin yayında Yevlax
rayonunun Malbinəsi kəndində dünyaya göz
açıb. Orta təhsilini Kövər və Malbinəsi kənd
məktəblərində alıb. 1967-ci ildə V.İ.Lenin
adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin) filologiya fakültəsinə daxil
olub. Akademik Feyzulla Qasımzadə, EA-nın müxbir
üzvü Əbdüləzəl Dəmirçizadə,
professorlar Məhəmmədhüseyn Təhmasib, Əziz Əfəndizadə,
Əbdül Əlizadə kimi görkəmli alimlərdən
dərs alıb.
Ə.Abbasov
1971-ci ildə ali təhsilini başa vurduqdan sonra təyinatla
Yevlax rayonuna qayıdıb, əvvəl kənd, sonra şəhər
məktəbində müəllim, daha sonra rayon təhsil
şöbəsində metodist kimi fəaliyyət göstərib.
Bu dövrdə o, ilk növbədə, fəal müəllim
kimi özünü göstərə bilib. Dərs dediyi
şagirdlər inşa yazı müsabiqələrində
yüksək yerlər tutublar. Buna görə də o, 1975-ci
ildə "Qabaqcıl maarif xadimi" döş
nişanı ilə təltif olunub. Eləcə də bir təhsil,
maarif işçisi kimi fəallıq göstərib, müəllimlərin
qabaqcıl təcrübəsinin öyrənilib
yayılmasında, təbliğ olunmasında uğurlu nəticələr
qazanıb. Bundan əlavə, o, eyni zamanda müəyyən
filoloji məsələləri öyrənməyə də səy
göstərib, maraqlı nəticələrə gəlib.
Professor M.Təhmasibin məsləhəti və tövsiyəsi
ilə folklorşünaslıq sahəsində
araşdırmalar aparıb, şifahi xalq ədəbiyyatı
materialları toplayıb, 1970-71-ci illərdə
"Böyük sənətkar", "Aşıq Ələsgər
novator sənətkardır", "Yuxular və insanlar",
"Xalqın bayatı inciləri" və s. məqalələrlə
mətbuatda çıxışlar edib. Ənvər Abbasov bir
müəllim kimi ədəbiyyatla, dillə, eləcə də
onların tədrisi məsələləri ilə
bağlı yenilikləri ardıcıl olaraq izləyib, onlara
münasibətini bildirib.
1977-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat
Pedaqoji Elmlər İnstitutunun işə qəbulla
bağlı müsabiqə
elanı dərc olunur. Ə.Abbasov
həmin elana əsasən sənədlərini instituta təqdim
edir və müsabiqədən keçir. Görkəmli alim,
pedaqoji elmlər doktoru, professor Əziz Əfəndizadənin
rəhbərlik etdiyi Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası
şöbəsində fəaliyyətə başlayır.
1989-1990-cı illərdə baş elmi işçi, 1990-2000-ci
illərdə institutun elmi katibi, Əziz Əfəndizadə
dünyasını dəyişdikdən sonra isə eyni zamanda
Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası şöbəsinin
müdiri (1996-2000) vəzifəsində
çalışıb. 2000-ci ildən etibarən Azərbaycan
Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun direktor
müavinidir.
Ə.Abbasov institutda işləməklə
yanaşı, müəllimlik fəaliyyətini davam
etdirmiş, kimya-biologiya təmayüllü liseydə, Qafqaz
Universitetində, Bakı Qızlar Universitetində dərs
demişdir. O, indi də müxtəlif universitetlərdə tələbələrlə,
müəllimlərlə, pedaqoji ictimaiyyətlə
ardıcıl olaraq ünsiyyət saxlayır, mühazirələr
oxuyur.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan dili
respublikamızın həm təlim Azərbaycan dilində, həm
də digər dillərdə olan məktəblərində tədris
edilir. Ənvər
müəllimin araşdırmaları həmişə
aktuallığı ilə seçilmişdir. Xüsusən
Azərbaycan dilinin qeyri-Azərbaycan məktəblərində
öyrənilməsi və onun dövlət dili kimi mənimsənilməsi
işində elmi-metodik əsasın müəyyənləşdirilməsi
nəzəri cəhətdən əhəmiyyət
daşımışdır. Hələ ötən əsrin
70-ci illərinə qədər bu sahədə xeyli
boşluqların olduğu aydın hiss edilirdi. 1977-ci ildə
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunda fəaliyyətə
başlayan Ənvər müəllim bilavasitə bu problemə
cəlb olunur. O, "Rus məktəblərinin IV-VII
siniflərində Azərbaycan dili təlimi məzmununun təkmilləşdirilməsi"
mövzusunda tədqiqat aparır. Həmin tədqiqatların davamı
olaraq, təlim rus dilində olan məktəblərin II-XI
sinifləri üçün Azərbaycan dili proqramını
layihə şəklində hazırlayaraq geniş müzakirəyə
təqdim edir. Proqramda iki mühüm cəhət onu ənənəvi
proqramlardan fərqləndirirdi: respublikada təlim rus dilində
olan məktəb şagirdlərinin Azərbaycan dilini bilmə
səviyyəsinin nəzərə alınması və
proqramda onun ifadə olunması; proqramda şagirdlərin bilik,
bacarıq və vərdişlərinin müəyyən
olunması. Əslində, bu xüsusiyyətlər, ümumiyyətlə,
təlim rus dilində olan məktəblərdə Azərbaycan
dili tədrisinin istər məzmun, istərsə də
texnoloji cəhətdən digər problemlərinin həll
edilməsinə imkan yaradırdı. Ona görə də Ənvər
müəllim təlim rus dilində olan məktəblərdə
Azərbaycan dili tədrisinin təkmilləşdirilməsi
istiqamətində ardıcıl və sistemli
araşdırmalar aparır. "Rus məktəblərində
Azərbaycan dili təlimi məzmununun təkmilləşdirilməsi"
(1980), "Rus məktəbləri üçün Azərbaycan
dili proqramını təkmilləşdirməyin əsas
prinsipləri haqqında" (1981), "Ali məktəblərin
rus qruplarında Azərbaycan dili" (1983), "Rus məktəbləri
üçün Azərbaycan dili dərsliklərinin
xüsusiyyətləri haqqında" (1988), "Təlim rus
dilində olan məktəblərdə Azərbaycan dili və ədəbiyyatın
tədrisinə dair" (1989), "Təlim rus dilində olan məktəblərdə
Azərbaycan dili üzrə qrammatik materialların öyrədilməsi"
(1990), "Təlim rus dilində olan məktəblərin II
siniflərində Azərbaycan dilinin təşkilinə
dair" (1990), "Ali məktəblərin rus qruplarında Azərbaycan
dili təliminin problemləri" (1996), "Təlim rus dilində
olan məktəblərdə Azərbaycan dilinin öyrədilməsi
məsələləri" (1999), "Təlim rus dilində
olan məktəblər üçün Azərbaycan dili dərsliklərinin
nəzəri problemləri" (1999) adlı əsərlərini
yazıb çap etdirir. "Rus məktəblərində Azərbaycan
dili təlimi məzmununun linqvistik-didaktik problemləri (IV-VIII
siniflər)" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək
pedaqoji elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alır.
Özünün metodik müddəalarının
hazırladığı proqram və dərsliklərdə
reallaşdırılmasına nail olur. "Təlim rus dilində
olan məktəblərin II-X sinifləri üçün Azərbaycan
dili proqramı" 1981-ci ildə çap olunur, geniş
müzakirə edilərək 1983-cü ildə qəbul edilir.
Həmin proqram müxtəlif vaxtlarda təkmilləşdirilərək
çap edilməklə bu vaxta qədər istifadə
olunmaqdadır.
Eyni zamanda o, professor Ə.P.Əfəndizadə
ilə V sinif üçün "Azərbaycan dili", dosent
M.Aslanovla X sinif üçün "Azərbaycan dili" dərsliklərini
yazır. Həmin dərsliklər bu gün də təlim rus
dilində olan məktəblərimizdə istifadə edilməkdədir.
Ə.Abbasovun elmi
yaradıcılığında ümumtəhsil məktəblərində
Azərbaycan dili təlimi problemlərinin
araşdırılmasına ayrıca diqqət yetirilir. İlk növbədə,
məzmunun öyrənilməsinə önəm verilir. O,
90-cı illərin əvvəlindən başlayaraq ümumtəhsil
məktəblərinin V-XI sinifləri üçün Azərbaycan
dili proqramının hazırlanmasına fəal şəkildə
qoşulur. Əvvəl professor Tofiq Hacıyevin, sonralar
professor Yusif Seyidovun rəhbərliyi ilə
hazırlanmış həmin proqramın ərsəyə gəlməsində
müəlliflərdən biri kimi iştirak edir. Proqram 1992,
1999, 2002-ci illərdə çap olunur. Mütəxəssislər
bu proqramı Azərbaycanın müstəqilliyi
dövründə hazırlanmış ana dili proqramı kimi
dəyərləndirir, onun həm linqvistik, həm də
metodik baxımdan üstün cəhətlərini qeyd edirlər.
Müasir zamanda milli inkişafın təmin
olunması işinin əsas istiqamətlərindən birini ana
dili dərslikləri, onların özünəməxsus
mündəricəsi təşkil edir. Bəzən bu zərurət
ana dili dərsliklərində Azərbaycan dilinə məxsus
çoxlu dilçilik anlayışlarının verilməsi
kimi başa düşülür. Əslində isə
ümumtəhsil məktəbləri üçün ana dili dərsliklərində
nitq inkişafının, nitq mədəniyyətinin
formalaşdırılması üçün potensial
imkanın olması, onun təfəkkür fəallığını
stimullaşdıra bilməsi ən müasir tələbdir. Təbii
ki, bu tələb müasir olduğu qədər həm də
yaxın və uzaq keçmişimizdə yaranmış dərsliklərdəki
müsbət elementlərdən biri kimi dəyərlidir. Bu
gün onun nə dərəcədə inkişaf etdirilməsi
bu işi yerinə yetirən hər bir kəsin müvəffəqiyyəti,
nailiyyətidir. Professor Ə.Əfəndizadə öz
zamanında Azərbaycan dili dərsliklərini induktiv, yaxud
deduktiv yolla qurulduğu üçün uşağın məntiqini
inkişaf etdirmək baxımından faydalı hesab edirdi.
1971-ci ildən başlayaraq onun əvvəl 4-cü, sonralar
5-ci siniflər üçün yazdığı "Azərbaycan
dili" dərsliyində həmin metodik müddəaları
yüksək peşəkarlıqla
reallaşdırmışdır. Sonralar Ənvər müəllim
bu ənənəni davam etdirmiş, həmin dərsliyin idrak
fəaliyyəti ilə bağlı imkanlarını daha da
genişləndirmişdir. Azərbaycanın görkəmli
dilçi alimləri Tofiq Hacıyev, Nizami Cəfərov və
Nizami Xudiyevlə birgə müəllifi olduğu ümumtəhsil
məktəblərinin X-XI sinifləri üçün "Azərbaycan
dili" dərsliyində (2004) də intellektual səviyyənin
inkişafı ilə bağlı ənənələrin
davam etdirilməsi, milli mənəvi dəyərlərin mənimsənilməsi
baxımından nəzəri metodik bazanın möhkəmləndirilməsini
diqqət mərkəzində saxlamışdır.
Ə.Abbasov "Azərbaycan dili dərslərinin
nəzəri problemləri" (1996), "Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası və Azərbaycan dili təliminin
inkişaf istiqamətləri" (1997), "Azərbaycan dili
proqramının xüsusiyyətləri" (1998), "Azərbaycan
dilindən yeni proqramın xüsusiyyətləri" (1999),
"Orta ümumtəhsil məktəblərinin V-XI siniflərində
Azərbaycan dili təlimi məzmununun təkmilləşdirilməsi"
(1999), "Azərbaycan dili təlimi məzmununa dair
üç məsələ barədə" (2000), "Azərbaycan
dili dərslikləri necə olmalıdır?" (2011) kimi məqalələrində
daha çox Azərbaycan dili təlimi məzmunu ilə
bağlı məsələlərə aydınlıq gətirməklə
onun başlıca xüsusiyyətləri, fəlsəfəsi
ilə əlaqədar açıqlamalar vermişdir.
Azərbaycanda şagirdlərin qiymətləndirilməsi
ilə əlaqədar konstruktiv təkliflər 1990-cı illərin
ortalarından başlayaraq meydana çıxmışdır.
Xüsusilə 9
ballı qiymətləndirmə texnologiyası barədə Azərbaycan
Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunda
araşdırmalar həmin ildən başlamışdır. Hər
fənn üzrə 9 balla qiymətləndirmə normaları
hazırlanmışdır. Professor Əziz Əfəndizadənin
rəhbərliyi ilə təlim Azərbaycan dilində olan və
təlim Azərbaycan dilində olmayan ümumtəhsil məktəbləri
üçün Azərbaycan dilindən qiymət
normalarını Ənvər müəllim
hazırlamış və həmin normalar təsdiq olunaraq
respublikanın altı şəhər və rayonunun məktəblərində on ilə yaxın bir müddətdə
tətbiq olunmuşdur.
Ənvər müəllim dil-ədəbiyyat
müəllimlərinin problemlərinə yaxından bələd
olan metodist alimlərdəndir. O,
həmişə onlarla təmasda olmağa, onlara yaxından
kömək göstərməyə çalışır.
Ötən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq dil-ədəbiyyat
müəllimləri üçün tövsiyələri Ə.Abbasov
hazırlayır, il ərzində onların fəaliyyətinin
başlıca istiqamətlərini müəyyənləşdirir,
təlim və tədris resurslarının yaradılmasında
yaxından iştirak edir.
Ə.Abbasovun elmi
yaradıcılığının bir istiqamətini də
ümumpedaqoji problemlərlə bağlı araşdırmalar
təşkil edir. Bu
fikri onun "Demokratik cəmiyyətin demokratik məktəbi olmalıdır"
(1992), "Təhsil islahatı pedaqoji elmlərin müstəvisində"
(2000), "Dərslik necə olmalıdır?" (2003), "Təhsil
cəmiyyətin tələbatına uyğun
olmalıdır" (2004) kimi məqalələri aydın
şəkildə təsdiq edir. 1999-2000-ci illərdən
başlayaraq Ənvər müəllimin
yaradıcılığında bu tendensiya daha da güclənir.
Xüsusilə ölkədə təhsil islahatı ilə
bağlı dəyişikliklərin getdiyi zamanda ölkənin
təhsil siyasəti də yeni bir istiqamət alır, yeni
pedaqoji təfəkkür formalaşmağa başlayır.
Təhsil konsepsiyaları, təhsil
standartları, onların müasir cəmiyyət
üçün əhəmiyyəti,
onlardan istifadə olunması barədə dünya təcrübəsi, Azərbaycan cəmiyyətinin
bugünkü reallıqları və sair təhsil
islahatında fəal iştirak edən hər bir adamı, eləcə
də Azərbaycan
Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun direktor
müavini, Kurikulum Mərkəzinin direktoru kimi Ənvər
Abbasovu düşündürür. O, Azərbaycanda yeni təhsil
quruculuğunun həyata keçirilməsi, yeni pedaqoji fikrin
formalaşması, kurikulumların nəzəri və
praktik problemlərinin öyrənilməsi,
yeni milli və fənn kurikulumlarının hazırlanması
istiqamətində tədqiqatlar aparır. Təhsil
islahatının həyata keçirildiyi illərdə bu məsələlərlə ardıcıl və sistemli şəkildə
məşğul olur. Yeni pedaqoji innovasiyaların ilkin tədqiqatçısı
kimi tanınır. Apardığı
araşdırmalarının nəticəsi kimi çap
etdirdiyi "Ümumi təhsilin məzmun islahatları: real
standartlara doğru" (2005), "Təhsil islahatları və
kurikulumların hazırlanması" (2005), "Yeni fənn
kurikulumlarının səciyyəvi cəhətləri"
(2007), "Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
(müasir baxışlar və konseptual yanaşmalar)"
(2007), "Ümumi təhsil kurikulumlarının növləri"
(2008), "Ümumi təhsil kurikulumlarının
hazırlanması üzrə tədqiqatların nəticələri
barədə" (2009), "Kurikulum pedaqoji anlayış
kimi" (2009), "Kurikulum islahatı zamanın tələbidir"
(2010) kimi məqalələrində
kurikulum islahatının zəruriliyi, kurikulumun pedaqoji
anlayış olması, kurikulumların növləri, fənn
kurikulumlarının səciyyəvi cəhətləri, yeni
qiymətləndirmə mexanizmləri və sair məsələlərlə
bağlı irəli sürdüyü mülahizələrdə
bunu aydın görmək mümkündür.
Ə.Abbasovun
fəaliyyəti genişdir. O, Təhsil Nazirliyinin, eləcə
də digər təşkilatların yaratmış olduğu
komissiyaların üzvü kimi verilmiş
tapşırıqları layiqincə yerinə yetirir. Eyni
zamanda elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasında yaxından
iştirak edir. Onun rəhbərliyi ilə 4 nəfər
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi
alıb, 4 nəfər onun rəsmi opponentliyi ilə müdafiə
edib.
Ənvər Abbasov 2006-2008-ci illərdə
Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri
İnstitutunda fəaliyyət göstərən N 02.191
dissertasiya şurasının üzvü olmuşdur. Hazırda isə Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji Universitetində fəaliyyət göstərən
FD 02.061 dissertasiya şurasının üzvüdür.
Ə.Abbasov Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyinin dəstəyi və Təhsil Problemləri
İnstitutunun planına uyğun olaraq kadrların seçilməsi,
onların peşəkarlığının inkişaf etdirilməsi
istiqamətində aparılan işlərdə səmərəli
fəaliyyət göstərir. Kurikulumların
hazırlanması üçün potensial imkan və şəraitin
yaranması, onların müvəffəqiyyətlə həyata
keçirilməsində yaxından iştirak edir.
Bütün bu proseslərdə Ənvər
müəllim həm də müasir təlim nəzəriyyəsi
ilə məşğul olan, dünyanın mütərəqqi
təhsil texnologiyalarını öyrənən, onlara
yaradıcı yanaşaraq ölkəmizdə əldə
olunmuş ən yaxşı təhsil texnologiyaları ilə əlaqələndirən,
milli, ümumbəşəri və dünyəvi xarakterdə
təhsil sisteminin qurulmasında fəal iştirak edən bir təhsil
tədqiqatçısı kimi özünü təsdiqləyə bilmişdir. Bu gün Azərbaycan
Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun Kurikulum Mərkəzində
aparılmış araşdırmaların rəhbəri kimi Ənvər
Abbasovun fəaliyyəti respublikanın hər bir yerindən
görünür. Bütün bunların nəticəsi olaraq
o, ölkə Prezidenti tərəfindən "Tərəqqi"
medalına, "Respublikanın əməkdar müəllimi"
fəxri adına layiq görülmüşdür.
Ənvər Məhəmməd oğlu
Abbasovun anadan olmasının 60, elmi-pedaqoji fəaliyyətinin
40 ili tamam olur. Bu
münasibətlə onu səmimi-qəlbdən təbrik edir,
ona cansağlığı, uzun ömür, yeni yaradıcılıq
uğurları arzulayırıq.
Abdulla
MEHRABOV,
Akif
ABBASOV
Azərbaycan
müəllimi.- 2011.- 29 iyul.- S.4.