İxtisasartırma
kurslarında yeni təlim strategiyasına əsaslanan
"açıq dərs"lər
Bakı
Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin və BPKİYİ-nin birlikdə təşkil etdikləri
ixtisasartırma kurslarına kimya müəllimləri
də cəlb edilmişdir. Bu il iyunun 4-dən
Bakıdakı 190 nömrəli tam orta məktəbdə aparılan kurslara mühazirəçi kimi
Təhsil Problemləri İnstitutu Kurikulum Mərkəzinin əməkdaşları
pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə
doktoru Akif Əliyev və
bu sətirlərin müəllifi dəvət
edilmişdir. Üç
qrupda təşkil olunan
kursun gedişində kimya
fənn kurikulumunun məzmunu və mahiyyəti,
təlim strategiyası, şagirdlərin bilik
və bacarıqlarının qiymətləndirilməsi ilə
bağlı məlumatların verilməsi əsas məqsəd
olmuşdur.
Kursların
gedişində BPKİYİ-nin dekanı Polad Mədədov,
təbiət elmləri kafedrasının müdiri,
fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə
doktoru Yusif Alıyev, qrupun rəhbəri, kafedranın dosenti, kimya elmləri
üzrə fəlsəfə doktoru
Aydın Əhmədzadə nəzarətçi və
mühazirəçi
kimi iştirak
etmişlər.
Məşğələlərin
aparılmasında hər bir mühazirəçi
öz bilik və
bacarığına əsaslanaraq dinləyicilərinin istək
və tələblərini təmin etməyə
çalışmışdır. Bu
baxımdan biz kurs məşğələlərinin
ilk həftəsində kimya
fənn kurikulumunun əhəmiyyətindən, onun xarakterik xüsusiyyətlərindən
nümunələr əsasında müəllimləri
tanış etmişik. Məsələn,
ümumi təlim nəticələri,
siniflər üzrə təlim nəticələri, məzmun
xətləri və məzmun standartlarının məzmunu
haqqında nümunələr əsasında məlumat verilmişdir. Məşğələlərin
gedişində müəllimləri daha çox maraqlandıran təlim strategiyası
ilə əlaqədar yeni metodik
məsələlərlə tanışlıq oldu. Belə məlumatların
verilməsi kimya müəllimlərinin
qabaqcıl iş təcrübəsinə
əsaslanırdı. Eyni zamanda
təlim prosesinin yeni üsul və formaları haqqında məlumatların
verilməsinə də
çalışılmışdır. Müəllimlər
lazımi məlumatlara yiyələndikdən sonra
kimyadan fəal təlimin təşkili, mərhələlər
üzrə dərs nümunələrinin
hazırlanması və sınaqdan keçirilməsi qənaətinə
gəldik.
Bu məqsədlə hər
bir qrupda 4-5 nəfərdən
ibarət kiçik qruplar
təşkil edildi. Qruplarda
deyiləcək dərslərin mövzuları müəyyən
olundu. Mövzuların cari planlaşması
tapşırığını alan
müəllimlər yeni dərsin əsas
məqsədini, təlimin nəticələrini,
forma və üsullarını, dərsin əyaniləşdirilməsində
lazım olan resursları müəyyənləşdirdilər,
şagirdlərin tədqiqat aparmaları məqsədi ilə qabaqcadan iş vərəqləri
hazırladılar.
Dinləyicilər
fəal təlimin təşkili və aparılması ilə
bağlı müəyyən qədər məlumatlandırıldıqdan
sonra üç mövzu üzrə nümunəvi dərsin yerinə yetirilməsi onlarla razılaşdırıldı.
Dərsləri
221 nömrəli tam orta
məktəbin kimya müəllmi Sənubər
Axundova, 177 nömrəli tam
orta məktəbin kimya
müəllimi Rəna Musayeva və 226
nömrəli tam orta
məktəbin kimya müəllimi Fəridə
Haqverdiyeva apardılar. "Açıq dərs"lərin
uğurla nəticələnməsini təmin
etmək məqsədi ilə hər bir müəllimlə
hazırlıq işləri aparılmış, metodiki məsləhətlər verilmişdi.
221
nömrəli tam orta
məktəbin kimya müəllimi, "Ən
yaxşı müəllim" müsabiqəsinin qalibi, Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının doktorantı Sənubər Axundova "Karbonun allotropik şəkildəyişmələri,
onların xassələri, tətbiqi" mövzusuna
aid dərsi 70 nəfər kimya
müəlliminin qarşısında çox böyük
bacarıqla, müasir dərsin təşkili
və quruluşuna aid
metodik və pedaqoji tələblər
nəzərə alınmaqla apardı. Müəllim karbon elementinin atomunun quruluşunu və dövri sistem cədvəlindəki
yerini məlum biliklər əsasında
xarakterizə etdi. Onun valent
elektronlarının Kvant qəfəslərində
elektroneytral və həyəcanlanmış
vəziyyətlərini məlum biliklərə əsaslanmaqla yada saldı. Sinifdə aparılan
sual-cavabları əyaniləşdirmək məqsədi ilə lazım olan sxem və cədvəllər kompüterlə ekrana verilir və izahat aparılırdı.
Müəllim
karbonun allotropik şəkildəyişmələrini
oksigenin allotropik şəkildəyişməsi ilə müqayisəsini Venn diaqramını kompüterlə lövhəyə
ötürməklə fərqli və oxşar
cəhətlərini izah etdi.
Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinin
bəzi nümunələrini təbii vasitələrlə,
hamısının şəkillərini və xassələrini
göstərən cədvəli
isə kompüterlə ekrana verdi və üzərində izahat
apardı. Dərsin gedişində maraq doğuran məqamlardan biri
də müəllimin kolbada olan distillə
suyuna az miqdarda lakmus əlavə
etməklə rəngli məhlul hazırlaması, bunun da üzərinə ağac kömürünün
bir neçə
qırıntısını daxil edib kolbanı çalxalamaqla
rəngin itməsini nümayiş etdirməsi
oldu. Bu, kömürün
adsorbsiya (uduculuq) xassəsinin
olmasını göstərən təcrübə idi. Daha sonra
müəllim karbonun bütün
allotropik şəkildəyişmələrindən
müxtəlif sahələrdə istifadə olunmasını əks
etdirən məlumatları nümayiş etdirdi. Dərsin gedişində müəllimin
və müdavimlərin birlikdə fikir
mübadiləsi aparmaları fəal dərsin uğurla
nəticələnməsinə səbəb oldu.
Paytaxtdakı
177 nömrəli tam orta
məktəbin kimya müəllimi, pedaqoji fəaliyyətində uğurlarına
görə dəfələrlə müxtəlif diplomlara layiq görülmüş Rəna Musayevanın
"Hidrogen kimyəvi element
və bəsit maddə kimi. Hidrogenin alınması" mövzusunda
dərsi də maraqla dinlənildi. Mövzunun tədrisini təmin edən resurslar təşkil
edilmişdi.
Dinləyicilərin
diqqətini yeni dərsin mövzusuna
yönəltmək üçün
müəllim sinfə qabaqcadan
hazırladığı sxemi nümayiş etdirdi və
dedi: "Sxemdə verilən məlumatlara
əsasən üstü örtülən
elementin adını deyin".
Cavablar müxtəlif olsa
da müəllim onları ümumiləşdirdi
və bu elementin və
bəsit maddənin ətraflı öyrənmələrini bildirdi.
Fəal
dərsin gedişində mövzunun məqsədinin reallaşmasını
təmin edən tapşırıqlar əsasında iş vərəqləri hazırlanmış
və qruplara təqdim edilmişdi.
Hidrogenin izotoplarının sayı qədər
kiçik qruplara verilən
tapşırıqlarda hidrogenin kimyəvi element və
bəsit maddə kimi xarakter
xüsusiyyətləri, onun izotopları
haqqında və alınma üsulları əhatə edilmişdi. Hidrogenin alınmasına aid təcrübələr
nümayiş etdirildi.
Əlavə olaraq qələvi
metalların su ilə reaksiyasından
alınmasına aid bir
təcrübə İnternetdən götürülmüşdü.
Təcrübə çox maraqlı idi: şüşə ampulada
ribidium və sezium metallarının
qarışığına vertolyotdan suya salınır və ampula
sındırılırdı. Sudan elə
bir fəvvarə qalxırdı ki, sanki suda atom bombası partladılırdı. Bu, metalın daha aktiv olması ilə əsaslandırıldı.
Təcrübələrdə hidrogenin
alınmasını müəllim alınan hidrogeni
alova yaxınlaşdırdıqda fit səsi ilə yanmasını qeyd etdi. Təcrübələrin
aparılması müəllimlərin
marağına səbəb olmuşdu. Ona görə ki, əksər
müəllimlər məktəbdə kimya kabinetinin,
lazımi reaktiv və
avadanlıqların olmamasından kimya dərslərində
heç bir təcrübə
göstərə bilməmələrini qeyd
edirdilər. Məktəblərdə lazımi təchizatlı
kimya kabinetləri olarsa
hər bir kimya müəllimi
belə maraqlı dərslər təşkil edə bilər.
Rəna
müəllimin təşkil etdiyi dərsin
gedişində onun apardığı
hazırlıq işləri, təcrübələrin
aparılması, müdavimlərin fəallığının təşkili onun
yüksək pedaqoji
təcrübəyə malik olduğunu nümayiş
etdirə bildi. Dərsin sonunda
kiçik qruplarda
müəllimlərin fəallığı qabaqcadan
hazırlanmış cədvəl əsasında qiymətləndirildi.
Növbəti
nümunə dərsini "Oksidlər,
təsnifatı, adlandırılması və
alınması" mövzusunda 226
nömrəli məktəbin kimya müəllimi
Fəridə Haqverdiyeva verdi.
Müəllim sinfin təşkilindən sonra keçən dərslə əlaqədar
suallarla sinfə müraciət etdi. Cavablara əsaslanaraq "qeyri-üzvi
birləşmələrin ən mühüm
sinifləri"nə hansı birləşmələrin daxil olduğunu dinləyicilərdən
soruşdu.
Müəllim
mövzu ilə bağlı
hazırlanmış iş vərəqlərini
kiçik qruplara
payladı. Aparılan tədqiqatlar əvvəl qrup daxilində, sonra qruplar arasında müzakirə olundu. Növbə ilə qrupun
liderləri onlara
tapşırılmış suallara
cavablarını lövhədə qeyd
etdilər və lazımi izahatlarını verdilər. Müəllim
bəzi oksidlərin alınmasına aid təcrübələri
göstərdi, bəzi oksidlərin nümunələrini nümayiş etdirdi.
Lövhədən BİBÖ cədvəli asıldı və
öyrənənlərin mövzu ilə
bağlı nəyi bildiklərini, nəyi öyrənmək
istədiklərini və nəyi öyrəndiklərini qeyd etmələri
tapşırılırdı.
İxtisasartırma
kurslarında təcrübəli müəllimlərin fəal
təlimin prinsiplərinə əsaslanan müasir
dərs nümunələrinin təşkili və gedişini tələb olunan
qaydalarda aparmaq
müdavimlərin çox böyük
maraqlarına səbəb olmuşdur. Bu,
nümunə dərslərinin sonunda
keçirilən müzakirələrdə də özünü göstərmişdir. Müzakirədə Yusif
Alıyev, "Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin
qalibi, 49 nömrəli məktəbin kimya müəllimi
Sevda Axundova, 192 nömrəli məktəbin
müəllimi Allahverdi Alıyev və
başqalarının çıxışlarında
"açıq dərs"lərin təşkilinin əhəmiyyətli
olduğu qeyd edildi və digər fənn müəllimlərinin
kurslarında da belə metodik
işlərin təşkilinin nəzərdə tutulması
tövsiyə edildi.
Mürşüd
FƏRƏCOV,
pedaqoji
elmlər üzrə
fəlsəfə
doktoru, dosent
Azərbaycan
müəllimi.- 2012.- 27 iyul.- S.3.