Nizami
yaradıcılığında tərbiyə motivləri
N.Gəncəvinin,
M.Füzulinin, C.Məmmədquluzadənin,
A.Şaiqin, Mir Cəlalın,
S.Vurğunun, M.Hüseynin
və bir sıra digər klassiklərimizin
əsərləri ədəbiyyat təlimində layiqli yerini tutmuşdur. Bu baxımdan
bədii əsərlər şəxsiyyətin
formalaşmasında bir vasitədir və əslində
təlimdə yenilik texnologiyaların,
yanaşmanın mahiyyətində, kurikulumun
tələblərindədir.
Gənc
nəsli vətənpərvərlik, əməksevərlik,
yoldaşlıq, dostluq, elmə, biliyə
dərin maraq, doğruçuluq
və düzlük, qadına qayğılı
münasibət, onun saf
məhəbbətinə inam ruhunda tərbiyə etməkdə N.Gəncəvinin
ədəbi irsi tükənməz xəzinədir.
Bəşər
mədəniyyətinə "Sirlər xəzinəsi",
"Xosrov və Şirin",
"Leyli və Məcnun", "Yeddi gözəl", "İsgəndərnamə"
kimi nadir incilər bəxş
etmiş N.Gəncəvinin əsərləri
gələcək nəsillərə həmişə örnək
olmuşdur.
N.Gəncəvi
ən gözəl sənət abidələrindən biri olan "İsgəndərnamə"də
azadlıq, ədalətli bir dövlət
quruluşu uğrunda,
bəşəriyyətin səadəti yolunda
mübarizə edən sənətkar kimi
çıxış edir. Böyük
şair İsgəndərin simasında ədalətli,
hər yerdə yaxşılıq axtaran, bütün xalqların, millətlərin səadəti
uğrunda mübarizə edən bir qəhrəman obrazı
yaratmışdır.
Nizami irəli sürdüyü
humanist, nəcib əxlaqi keyfiyyətlərlə
bağlı olan bütün
ideyalarını "İsgəndərnamə"nin bu hissəsində verir: bu şəhərdə bir
nəfər də olsun paxıl, xain, oğru, əyri, yaltaq, ikiüzlü yoxdur. Fitnə-fəsad bu xalqa yabançıdır, heç
kəs heç kəsi pis,
əyri yola dəvət etmir.
Birinin dərdi-qəmi olsa
hamı ona şərik çıxır,
şadlıqda hamı şadlıq edir, sevinir.
Doğma vətən
torpağı hamı üçün candan əziz və qiymətlidir. Adamlar can deyib, can eşidirlər.
"Xəmsə"yə
daxil olan ayrı-ayrı əsərlərin
tədrisi zamanı şagirdlər öyrənirlər
ki, Nizami öz əsərlərində
doğruçuluq və
düzlük, sadəlik
və təvazökarlıq,
ədalətli olmaq və s. kimi mənəvi
keyfiyyətlərə xüsusi
yer vermiş, bu problemə dönə-dönə toxunmuşdur.
Şair "Leyli və Məcnun"
əsərində sənətkar
olmaq istəyəndən
birinci növbədə
həqiqəti, gördüyünü
olduğu kimi tərənnüm etməyi,
qəlbi əzablı
həyəcanlarla dolduran yalan və saxtakarlıqdan qaçmağı məsləhət
görür.
Əsərlərlə
tanış olduqca şagirdlərə
tam aydın olur ki, Nizami insan
mənəviyyatına ləkə
gətirən yalanın,
xalqı təhqir edən gerilik və nadanlığın
düşməni olmuşdur.
Nizamiyə görə,
hər kim
doğru danışsa,
öz doğru işlərindən heç
vaxt ziyan çəkməz.
Şair öz nəsihətlərində
oğlu Məhəmmədi
inandırır ki, doğma vətəni sevməyən, ona ürəkdən bağlanmayan,
vətən, xalq yolunda canından-başından
keçməyə hazır
olmayan insanlar vətənin şərəfini
qoruya bilməzlər.
Qan tökən, ölkələri
tar-mar edən, mədəniyyət
abidələrini dağıdan,
xalqa aclıq, qəm-kədər, səfalət
gətirən müharibələrə,
işğalçılara dərin
nifrət Nizami yaradıcılığının əsasını təşkil
edir.
Nizaminin etik görüşlərindən
söhbət açarkən
şagirdlər öyrənirlər
ki, sadəlik və təvazökarlıq
insan hümanizminin ən yüksək keyfiyyətlərindən biridir.
Şair danışıq
və hərəkətlərdə ədəb
gözləməyi tələb
edir. Şairə görə, hər
sözdə ədəbli
olmaq lazımdır; sən ədəbli olsan, səni dinləyən də ədəbli danışar,
fikirləşib danışmaq
nəzakətlilik, ağıllılıq
əlamətidir. Kobud, "lağlağı"
danışıq bədxahların
işidir.
Böyük şair Nizami uşaqların həyatda düzgün mövqe tutması üçün ailə tərbiyəsinə üstün
yer verir.
Təsadüfi deyildir ki, N.Gəncəvi hər bir uşağın pis əməli üçün onu yox, ailəsini "daşa basır".
Şair ailə tərbiyəsini əsas tutaraq "Xosrov
və Şirin" əsərində yazır:
Deyirlər bir gün ağıllı
bir kəs,
"Mən dəliyəm"-deyə
elə yayır səs.
Bir uşaq
onunla girsə savaşa,
Dərhal böyükləri basırmış daşa.
Soruşurlar: "Uşaq səni vurarkən"
Neçün öc alırsan
sən qocalardan?
Gülümsəyib
deyir:
"Gülməsə
qoca
Uşaq pis iş tutmaz ömrü
boyunca
Narazı olarsa ayaqdan əllər,
Ayaqlara görə başı döyərlər".
Nizamiyə görə uşağın
ilk tanış olduğu ictimai mühit ailədir. Onun tərbiyəsi əsasən
bu mühitlə bağlıdır. Şair göstərir
ki, uşaqların öz valideynlərinə inamı təbiətin ailəyə verdiyi qiymətsiz bəxşişdir.
Uşaq üçün
də bundan etibarlı heç bir şey ola bilməz. Ailə isə, öz növbəsində, ona əvəzsiz verilən bu etibarı layiqincə doğrultmalıdır.
Təsadüfi deyil ki, Nizami hər bir uşağın pis əməli üçün onu yox, ailəsini günahlandırır.
Humanist şair "Yer üzərində yaranmışların ən
şərəflisi insandır"-deyir və bu
ideyanı bütün
əsərlərində diqqət
mərkəzində saxlayır.
Nizaminin fikrincə, insan hər şeyə qadirdir. Odur ki, şair dünyanın insan əli, əməlləri
ilə zərxara geyməsini istəyir və bu ideyanı
təbliğ edir.
Şairin qəhrəmanları məhz bu ideyanın
daşıyıcılarıdırlar.
Firəngiz ABDULLAYEVA,
32 nömrəli Ağdam tam orta məktəbinin
Azərbaycan dili və
ədəbiyyat müəllimi
Azərbaycan
müəllimi.- 2012.- 9 noyabr.- S.7.