Amerika
Birləşmiş Ştatlarında ali məktəblərə
qəbul qaydaları
Amerika
Birləşmiş Ştatlarında 12 illik
orta təhsil pilləsini başa
vuran şagirdlər 2 illik
və ya 4 illik kolleclərə,
eləcə də universitetlərə daxil
ola bilərlər. 2 illik
kolleclər icma kollecləri kimi tanınır. Bu
kolleclərə daxil olmaq
istəyən şagirdlər əsasən oxu,
yazı və riyaziyyat fənləri
üzrə test imtahanı verirlər. 2 illik kolleclərə qəbul imtahanları təhsil
müəssisələrinin özləri tərəfindən
aparılır. Tələbələrə təhsillərini başa vurduqdan sonra sertifikat və ya diplom verilir.
2 illik kollecləri bitirən abituriyentlər
4 illik kolleclərə və ya universitetlərə daxil
olmaq üçün
əlavə test imtahanı verməlidirlər. ABŞ-da ali təhsil müəssisələrinə
qəbul olmaq istəyən şəxslərdən
orta məktəb nailiyyətləri
haqqında sənəd (GPA), müəllimlərin zəmanəti,
inşa yazı işi
ilə yanaşı, SAT (təhsilin qiymətləndirilməsi
testi), SAT Fənn Testləri və ya ACT (Amerika kollec testi)
imtahanının nəticələri tələb olunur.
SAT testi 1926-cı ildə müstəqil qeyri-kommersiya təşkilatı
olan Kollec Şurası tərəfindən yaradılıb. Bu
testin nəticələri orta təhsili başa vuran istənilən
şagirdin ali məktəbə hazırlığının
göstəricisi hesab edilir.
SAT testi vasitəsilə namizədlərin oxu, riyaziyyat və
yazı bacarıqları, həmçinin orta məktəbdə
qazandıqları biliklər yoxlanılır. Bundan əlavə,
bu test namizədlərin öz biliklərini praktiki fəaliyyətdə
tətbiq etmək qabiliyyətini müəyyənləşdirməyə
yardım edir.
SAT testi oxu, yazı və riyaziyyat bölmələrindən
ibarətdir.
Oxu bölməsində namizədlərdən elmi mətnləri
və ya həmin mətnlərdən seçilmiş
parçaları (mətnlər müxtəlif mövzuda ola
bilər - təbiət, humanitar və sosial elmlər üzrə)
oxumaq tələb olunur. Daha sonra mətnin sonunda verilmiş
suallar cavablandırılır. Cavablar dolğun, qrammatik cəhətdən
düzgün və əsaslandırılmış
olmalıdır. Bundan əlavə, namizədlərdən mətnlərin
üslub baxımından və mətn parçalarının
müqayisəli təhlilini aparmaq istənilə bilər. Oxu
bölməsi namizədlərin nəticə çıxarmaq,
məlumatı ümumiləşdirmək və mətnin məzmununu
dərk etmək qabiliyyətini qiymətləndirməyə
imkan verir.
Yazı bölməsi 2 hissədən
ibarətdir: test suallarına cavab verilməsi və verilmiş
mövzu üzrə inşa
yazısı. Bu bölmə namizədin fikri aydın və təsirli ifadə etmək,
cümlələrdəki səhvləri aşkarlamaqla
yazını redaktə etmək və paraqraflar
arasında ideya bağlılığını
möhkəmləndirmək bacarığını üzə
çıxarır.
Riyaziyyat bölməsi cəbr, həndəsə,
habelə statistik məlumatların, cədvəl
və qrafiklərin təhlili üzrə verilmiş
suallardan ibarətdir. Bu
bölmə riyazi anlayışlardan
istifadə etməyi, cədvəl, diaqram
və qrafiklərdə əks olunan
göstəricilərin izahını verməyi tələb edir.
ABŞ-da SAT testini ildə 7 dəfə vermək olar. Abituriyentlərin əksəriyyəti bu testi ildə
bir və ya iki dəfə
verirlər. Kollec Şurası
abituriyentlərə SAT testini
ildə 2 dəfədən
artıq verməməyi
məsləhət görür.
Buna əsas səbəb
kimi testin il ərzində
2 dəfədən çox
verilməsinin abituriyentin
nəticəsinə müsbət
təsir etmədiyi göstərilir.
SAT testində hər bölmə üzrə (oxu, riyaziyyat və yazı) maksimum bal 800-dür. SAT-da
oxu və riyaziyyat bölmələrinin
hər birinə 70, yazı bölməsinə
isə 60 dəqiqə
vaxt ayrılır.
Abituriyentlər SAT testinin nəticələrini
4 ali məktəbə
göndərə bilərlər.
Testin nəticələri
onlayn, elektron poçt və ya telefon vasitəsilə
istənilə bilər.
Qeyd edək
ki, hər il 7 milyondan
çox abituriyent ali məktəblərə
qəbul olmaq üçün SAT testini
seçir. 2012-2013-cü tədris
ilində SAT testi üzrə qeydiyyat haqqı 50 ABŞ dolları
məbləğində müəyyən
olunub.
ABŞ-da ali məktəblərə
qəbul olmaq istəyənlərdən SAT testi
ilə yanaşı,
SAT Fənn Testlərinin
nəticələri də
tələb edilə bilər. Bu testlər
müəyyən bir fənn üzrə verilir və 1 saat davam edir.
Bəzi ali
məktəblər bir
və ya bir neçə SAT Fənn Testlərinin nəticəsini tələb
edə bilər. Fənn testlərinin əsas üstünlüyü abituriyentə
ən yaxşı bildiyi fənn üzrə imtahan vermək imkanının yaradılmasıdır.
SAT Fənn Testləri 5 əsas sahəni - ingilis dili, tarıx, dillər, riyaziyyat və təbiət elmlərini əhatə edən 20 fənn üzrə test imtahanından
ibarətdir. Hər fənn üzrə cavablar 200-800 balla qiymətləndirilir. SAT Fənn
Testləri il
ərzində 6 dəfə
keçirilir.
SAT testi və ya SAT Fənn Testlərindən hər hansı birinin seçilməsi abituriyentin hansı ali məktəbə
daxil olmaq istəməsindən, habelə
həmin ali məktəbin hansı testə üstünlük
verməsindən asılıdır.
Abituriyentlər ali məktəblərə
daxil olmaq üçün SAT və
ya SAT Fənn Testləri ilə yanaşı ACT (American College Testing - Amerika Kollec Testi) imtahanını da verə bilərlər.
Bu imtahan 1959-cu ildə Everet Franklin Lindkvistin təsis etdiyi eyniadlı ACT müstəqil qeyri-kommersiya
təşkilatı tərəfindən
SAT testinə rəqib
kimi yaradılıb.
ABŞ-da fəaliyyət göstərən
bir çox 4 illik kollec və
universitet ACT imtahanının
nəticələrini qəbul
edir. ACT ildə
6 dəfə - sentyabr,
oktyabr, dekabr, fevral, aprel və
iyun aylarında keçirilir. Bu imtahan
ingilis dili, riyaziyyat, oxu və elmi mühakimə
testlərindən ibarətdir.
Bundan əlavə, abituriyentlər bəzi ali məktəblərin
tələbi ilə yazı testi də verə bilərlər.
İngilis dili
testi 45 dəqiqə ərzində aparılır və
75 sualdan ibarətdir.
Test namizədin yazıda
qrammatik və punktuasiya (durğu işarələrinin qoyulması)
qaydalarından və cümlə quruluşunun düzgün istifadəsi üzrə biliklərini, həmçinin ritorik bacarıqlarını aşkarlamağa
kömək edir.
Riyaziyyat
testi 60 sualdan ibarətdir və 1 saat davam edir.
Bu test zamanı abituriyentin
ilkin riyazi bilikləri yoxlanılır.
Riyaziyyat testi, həmçinin namizədlərin
cəbr və həndəsə
üzrə bilik səviyyəsini müəyyənləşdirmək
imkanı yaradır.
Oxu testi
35 dəqiqə ərzində
aparılır və
40 sualdan ibarətdir.
Test zamanı abituriyentlərə
kitab və jurnallardan seçilmiş
4 mətndən parçalar
verilir. Birinci mətn ədəbi
əsərlərə (qısa
hekayə və novellalar), ikinci mətn ictimai elmlərə (tarix, iqtisadiyyat, psixologiya, politologiya və antropologiya), üçüncü
mətn humanitar elmlərə (incəsənət,
arxitektura, fəlsəfə,
din), dördüncü mətn
isə təbiət elmlərinə (biologiya, kimya, fizika) aid olur.
Elmi mühakimə
testi 35 dəqiqə davam edir və
40 sualdan ibarətdir.
Suallar abituriyentin şərh etmək, təhlil etmək, qiymətləndirmək,
müzakirə etmək
və tapşırığı
yerinə yetirmək bacarıqlarını üzə
çıxarır. Abituriyentlərə biologiya, coğrafiya, kimya və fizika
üzrə elmi mətnlərdən yeddi hissə verilir. Bütün hissələr müəyyən
bir hadisəyə müxtəlif alimlərin
baxışını əks
etdirən elmi araşdırmalardan seçilir.
Hər hissənin sonunda 5-7 sual verilir.
Elmi mühakimə
testi əsasən üç istiqamətdə
aparılır:
Təqdimat - məlumatı başa düşmək və qiymətləndirmək;
Araşdırmanın nəticəsi
- araşdırma obyektinin
mahiyyətinə varmaq
və onu təhlil etmək;
Ziddiyyətli fikir
- iki və ya üç alternativ fərziyyəni, nəzəriyyəni və
ya baxışı qiymətləndirmək.
Yazı testi
30 dəqiqə çəkir
və namizədin yazı bacarığını
müəyyənləşdirmək imkanı verir.
Bu testdə əsasən
sosial mövzulara üstünlük verilir.
Yazı testi yalnız ingilis dili üzrə
testin cavablarına təsir göstərir.
Əgər abituriyent bu testdən keçə bilmirsə, o
zaman hər iki test üzrə ümumi nəticədən
2 bal çıxılır.
Qeyd edək ki, ACT imtahanında ingilis dili, riyaziyyat,
oxu və elmi mühakimə üzrə testlər 1-36 balla, yazı testi isə 2-12 balla qiymətləndirilir.
ACT imtahanını verən abituriyentlər müəyyən məbləğdə
ödəniş həyata
keçirirlər. Belə
ki, 2012-2013-cü tədris
ilində yazı testi olmadan verilən
ACT imtahanı üçün
qeydiyyat haqqı 45
ABŞ dolları, yazı
testi ilə birgə keçirilən imtahan üçün isə 50 dollar 50 sent məbləğində
müəyyən olunub.
Hazırladı: Leyla HEYDƏROVA
Yazı ABŞ-da tələbə qəbulunu
həyata keçirən
Kollec Şurası və ACT təşkilatlarının
rəsmi saytlarının
məlumatları əsasında hazırlanıb.
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 23 noyabr.- S.7.