"Mədəniyyət
və incəsənətimizin məbədgahı"
Maraqlı, məzmunlu kitab
bir mənəvi yoldur, yerindən tərpənmədən səni
çox-çox uzaqlara apara bilir. Açıb qiraətə
başlayanda sanki ilk qədəmlərini atırsan. İrəlilədikcə
gördüklərin-duyduqların tədricən diqqətini
özünə çəkir. Hiss eləmədən analitik
düşüncələrini yeyinləşdirirsən. Nəhayət,
niyyətində tutduğun ünvana yetişirsən və nəticədə
xoş ovqat yaşayırsan, öyrənirsən, bilik,
dünyagörüşü qazanırsan. Zəmanəmizin
nüfuzlu ziyalılarından biri, əməkdar incəsənət
xadimi, akademik Yusif Məmmədəliyev adına
mükafatın laureatı, "Şöhrət" ordenli ədəbiyyatşünas,
tənqidçi, filologiya elmləri doktoru, görkəmli
kulturoloq alim, professor Timuçin Əfəndiyevin yenicə nəşr
olunmuş "Mədəniyyət və İncəsənətimizin
məbədgahı" kitabını oxumaq belə bir yolu
getməyə bərabərdir.
Əsər
mənə doğma olan Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinin 90 illiyinə həsr
edilib. Artıq altı ildir, orada muğam sənəti
kafedrasında pedaqoq kimi fəaliyyət göstərirəm.
Bu qocaman ali məktəbin quruluşuna, insanlarına, iş
prinsipinə az-çox bələdəm. Amma onun tarixi, tərəqqisi
ilə bağlı vərəqləri çevirdikcə,
qarşımda bilmədiklərimin bildiklərimi sayca üstələdiyi
onlarca qiymətli məlumatla rastlaşdım. Gözlərim
qarşısında unudulmaz məqamlarla zəngin bir mənəviyyat
dünyası canlandı...
Kitabın
ilk məqaləsində ADMİU-nun keçdiyi şərəfli
inkişaf yolu xronoloji ardıcıllıqla verilir. Adi teatr məktəbindən
beynəlxalq aləmdə yaxşı tanınan bir universitetə
çevrilməsinin, daha doğrusu, çevrilə bilməsinin
əsas səbəbi kimi orada böyük sənətkarların
dərs deməsi, qismətinə uğurlu rəhbər silsiləsinin
çıxması göstərilir.
Müəllif
qeyd edir ki, 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət
İnstitutu adını alan tədris müəssisəsində
ulu öndərimiz Heydər Əliyevin respublika hakimiyyətinə
ilk gəlişindən sonra işlər nəzərəçarpacaq
dərəcədə sürətləndi. Yeni dərslik və
dərs vəsaitləri, daha mükəmməl proqramlar
hazırlandı, teatr yaradıcılığında öndə
gedən aktyorlar müəllim kimi instituta cəlb edildi.
Köhnə kadrlar səviyyələrini artırmaq, təkmilləşmək
üçün Sovet İttifaqındakı qabaqcıl ali təhsil
ocaqlarında ixtisasları üzrə kurs keçdilər, təcrübədə
oldular. Öz peşəsinin öhdəsindən bacarıqla gələnlər
dövlət tərəfindən müxtəlif titullara,
mükafatlara layiq görülərək
ruhlandırıldılar. Yaradıcılıqlarını
inkişaf etdirmək üçün tələbələrə
münbit şərait yaradılırdı.
Vaxtaşırı müsabiqələrə göndərilirdilər,
diplomlarla, hədiyyələrlə geri qayıdırdılar.
Sərhədlərimizdən kənarda mədəniyyətimizin,
incəsənətimizin təbliğatını
aparırdılar. Ümummilli liderin müdrik və uzaqgörən
siyasəti Azərbaycanın hər yerində olduğu kimi bu
institutda da öz əksini tapdı.
ADMİU-da
əsl oyanış isə ötən əsrin səksəninci
illərinin ikinci yarısından başlayıb. Kitabda bu
göstərilir, o vaxt görülən işlərin məzmunu
yetərincə geniş açıqlanır, amma
inkişafdakı sıçrayışın həlledici səbəbi
xüsusi olaraq vurğulanmır. Müəllif yazır:
l1987-ci ildən etibarən İncəsənət
İnstitutunda köklü dəyişikliklər baş verdi.
Belə ki, əgər həmin dövrə qədər burada
cəmi 2 dekanlıq, 6 kafedra fəaliyyət göstərirdisə,
9 ixtisasda mütəxəssis hazırlanırdısa, sonradan
ixtisasların, fakültə və kafedraların sayı
artmağa başladı. 1987-ci ildə İncəsənət
İnstitutunda bir elmlər doktoru, 6 elmlər namizədi işləyirdisə,
90-cı illərdə burada çalışan elmlər
doktorlarının, professorların, elmlər namizədlərinin
sayı 100-ü ötüb keçdi». Sual oluna bilər:
1987-ci ildə nə baş vermişdi? Başqa sözlə,
bütün bu uğurların arxasında hansı qüvvə,
konkret olaraq kim dayanırdı? Əsərdə əvvəlki illərdə
institutda rəhbər kimi çalışmış görkəmli
şəxsiyyətlərin hamısı haqqında ətraflı
məlumat verilməsinə baxmayaraq, 1987-ci ildə təyin
olunan rektorun adı-soyadı qeyd edilmir. Bu, əlbəttə
ki, diqqətsizlik deyil. Heç bir yazı priyomunada, oxucunu təəccübləndirmək,
intizarda saxlamaq cəhdinə də oxşamır. Sadəcə
müəllif təvazökarlığıdı, öz fəaliyyətini
vətən qarşısında adi vəzifə borcu kimi qiymətləndirməkdi.
Mənəviyyatımız
üçün olduqca böyük əhəmiyyət kəsb
edən bu ali təhsil ocağının rəhbərliyinə
Timuçin Əfəndiyev kənardan gətirilməmişdi.
Artıq 10 il idi ki, burada işləyirdi. Pedaqoq kimi
çalışmasına baş müəllimliklə
başlamış, çox keçmədən dosent, daha
sonra fakültə dekanı olmuşdu. Mövcud
çatışmazlıqlara dərindən bələd idi.
Dünyadakı eyni yönlü nümunəvi ali məktəblərdən
xəbəri vardı və onlar kimi yüksək səviyyəli
tədris müəssisəsi yaratmaqdan ötrü işləri
necə qruplaşdırmaq, hansı islahatları aparmaq lazım olduğunu yaxşı
bilirdi.
Atılan
doğru addımlar tezliklə öz bəhrəsini verdi.
Xüsusən nəzəri və praktik sahələri əhatə
edən yeni ixtisaslar şəbəkəsinin qurulması
yaradıcılığa meyli gücləndirdi. Aspirantura
şöbəsinin açılması, Müdafiə
Şurasının təşkili, müasir tipli kitabxananın
yaradılması kimi texniki irəliləyişləri
professor-müəllim heyətinin elmi tədqiqatları
tamamladı.
İşlər
tarıma çəkildikcə, əhatə genişləndikcə,
milli metodik vasitələrə ehtiyac günü-gündən
artırdı. Rəhbərliyin tövsiyəsi ilə bu
çətinlik elə institutdaca dəf edildi. Çox çəkmədi,
orada işləyən təcrübəli müəllimlər
tərəfindən demək olar ki, əksər ixtisaslar
üzrə sanballı dərsliklər, tutarlı monoqrafiyalar
yazıldı.
Müəllif
kitabda bəyan etməsə belə, reallıq göstərir
ki, həmin alimlər sırasında ən məhsuldarı məhz
özü olub. Təşkilati məsələlər
vaxtının, enerjisinin çox hissəsini əlindən
alsa da, o, heç zaman yaradıcılıqdan qalmayıb. Mədəniyyətlə,
incəsənətlə bağlı neçə-neçə
əsəri işıq üzü görüb, tələbələrin,
aspirantların, gənc mütəxəssislərin
stolüstü öyrəncinə dönüb, bu sahələrə
xüsusi marağı olan insanların ixtiyarına verilib.
"Rus dramaturgiyası və Azərbaycan teatrı",
"Hüseyn Cavidin ideyalar aləmi", "Cəfər
Cabbarlı və romantik dramlar", "Romantik dramaturgiyada
tarixilik və bədiilik", "Azərbaycanın teatr
tarixi", "Azərbaycanın kino tarixi oçerkləri",
"Heydər Əliyev və milli-mənəvi dəyərlərimiz",
"Mədəniyyətimizdə tarixilik və müasirlik",
həmçinin hazırda məziyyətlərindən bəhs
etdiyimiz "Mədəniyyət və İncəsənətimizin
məbədgahi" kitabları ilə professor Timuçin Əfəndiyev
cismən və ruhən bağlandığı bu ali təhsil
ocağında həm də bir
alim kimi fədakarlıq göstərmişdir. 1987-ci il, yəqin
əksəriyyət təsdiq edər ki, əslində
respublikamızda hər hansı vəzifəyə gəlmək
üçün münasib dövr deyildi. Sovetlər Birliyinin
süqutu getdikcə şiddətlənirdi və bu eniş mədəniyyətə,
incəsənətə də mənfi təsir göstərirdi.
Amma Timuçin müəllim rəhbəri olduğu ali təhsil
ocağını dörd bir yandan əsən bəd küləklərdən
qorumağı bacardı. Kənardan heç bir kömək
ummadan daxili imkanlar hesabına, yüksək nizam-intizam sayəsində
işi düzgün qura bildi. Bunun gerçək nəticəsi,
bariz təzahürü kimi, institut BDU-dan sonra ikinci olaraq
1991-ci ildə universitet statusu qazandı.
Həmin
illərdə daha irimiqyaslı hadisələr də baş
verdi. Azərbaycan müstəqillik əldə etdi, ardınca
xalqımızın xilaskarı Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə
Böyük Qayıdışı - ikinci gəlişi baş
verdi. Ümummilli lider tez bir zamanda cəmiyyətimizi
iqtisadi-siyasi böhrandan qurtardı. Onun zəkasının
sönməz işığı az bir vaxtda yurdumuzdakı
bütün dəyərləri dünyaya göstərdi. Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universiteti də görünənlər cərgəsində
idi.
Bu təhsil
ocağı sovet dönəmində başqa müttəfiq
respublikalar üçün yüzlərlə kadr
hazırlamışdı. Rusiyada, Orta Asiyada, Pribaltikada
neçə-neçə yetirməsi sonralar öz milli mədəniyyət
və incəsənətlərinin inkişafında görkəmli
simaya çevrildi. Həmin vaxt institutda sözsüz ki,
bütün işlər çərçivə daxilində
həyata keçirilirdi. Hər yerdə, o, cümlədən
burada mərkəzdən asılılıq hökm
sürürdü.
Müstəqillik
ölkəmizdə fəaliyyət göstərən
bütün ali məktəblər kimi onun da məramını
dəyişdi, öz göstəriciləri ilə beynəlxalq
aləmə birbaşa çıxışı
üçün optimal şərait
yaratdı. Hazırda ADMİU dünyanın bir çox
universitetləri ilə möhkəm dostluq münasibəti
yaradıb, işgüzar əlaqələr qurub. Onlarla mədəniyyət,
elm və təhsil sahəsində müntəzəm surətdə
təcrübə mübadiləsi aparır. Avropa İncəsənət
Universitetləri liqasının tamhüquqlu
üzvüdür. Diplomu beynəlxalq sertifikata malikdir.
Dünyada yüksək keyfiyyətli tədris müəssisəsi
kimi tanınır, təsadüfi deyil ki, İngiltərənin
Kembric Universitetinin Beynəlxalq Biblioqrafik mərkəzi uzun illərdir
ADMİU-ya rəhbərlik edən professor Timuçin Əfəndiyevi
"2005-ci il dünyanın aparıcı pedaqoqu"
nominasiyasına layiq görmüşdür.
"Mədəniyyət və
İncəsənətimizin
məbədgahı" kitabını oxuyarkən universitetdə görülmüş və
görülən işlərin möhtəşəm mənzərəsi
ilə qarşılaşırıq. Müəllif zəngin
faktlara əsaslanaraq Azərbaycanda peşəkar teatr təhsilinin
yaranmasından, onun inkişaf mərhələlərindən, peşəkar kadr
hazırladığından
söhbət
açır, ekran sənətlərinin tədrisindən, rəssamlıqdan, kulturologiya
elmindən bəhs edir.
Əsərin
musiqi təhsilinə həsr edilmiş fəslində bu ecaskar
sənət növünün keçdiyi keşməkeşli
yola nəzər salınır, janrlar haqqında geniş məlumat
verilir, inkişaf boyunca müəyyən
ardıcıllıqla ayrı-ayrı sənətkarların
yaradıcılığına münasibət bildirilir. Fərəhli
haldır ki, onların əksəriyyəti bu məbədgahın
öz yetirməsidir.
Universitetdə
baş verən dəyişiklikləri diqqətlə izləyəndə,
bir məsələ istər-istəməz diqqət çəkir.
Həyata keçirilən ideya hər zaman mütləq
dövlət proqramına, milli mənafeyə və beynəlxalq
arenadakı tələbata köklənir. Bu dəsti-xətt
hesabına da edilən bütün cəhdlər yerinə, məqamına
düşür. Daha yaxşı tanıdığım,
hazırda çalışdığım musiqi sənəti
fakultəsində görülən işləri buna misal
göstərə bilərəm. Ölkəmizdə son iki
onillikdə dövlət səviyyəsində qayğı, bu
istiqamətdə göstərilən sistematik şəkildə
irəli sürülən və müvəffəqiyyətlə
yerinə yetirilən layihələr, Milli Məclisin
deputatı, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri,
Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın
səyi ilə keçirilən tədbirlər muğam sənətini
zirvələrə qaldırıb. Mütəmadi surətdə
təşkil olunan müsabiqələr, beynəlxalq festivallar
Azərbaycanı muğam mərkəzinə
çevirmişdir. Universitetimiz də onun qaynar nöqtələrindən
biridir. Burada xanəndəliyin sirləri, bu qayım-qədim sənətin
incəlikləri, elmi əsası öyrənilir.
Universitet
rəhbərliyinin qarşıya qoyduğu vəzifəni daim
axtarışda olmadan yerinə yetirmək mümkün deyil.
Burada əhvali-ruhiyyə elədir ki, özündən
razı olsan, təhsilə elmlə vəhdətdə
yanaşmasan, çox çəkməz, tələbələrə,
işlədiyin kollektiv üzvlərinə bəsit
görünərsən. Gərək işinə
yaradıcı yanaşasan... Professor Timuçin Əfəndiyevin
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universitetinin 90 illik yubileyinə həsr edilmiş "Mədəniyyət
və İncəsənətimizin məbədgahı"
kitabında adları, fəaliyyətləri hörmətlə
xatırlanan sənətkar-pedaqoqlar kimi...
Ruzə
İBİŞOVA,
Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və
İncəsənət
Universitetinin dissertantı,
muğam
sənəti kafedrasının müəllimi, xanəndə,
Azərbaycan
Jurnalistlər Birliyinin üzvü
Azərbaycan
müəllimi.- 2013.- 19 aprel.- S.7.