Keyfiyyətli müəllim kadrları
hazırlığında yeni mərhələ
Təhsil
strategiyası - hədəflər
Azərbaycanda memarı ulu öndər Heydər
Əliyev olan təhsil islahatları 1998-ci ildən yüksələn
xətlə inkişaf etməkdədir. İqtisadi, siyasi, mədəni,
elm və təhsil sahəsində gerçəkləşən
layihələr cəmiyyətin yenidən qurulması və
davamlı inkişafı üçün şərait
yaratmış, BMT-nin İnsan İnkişafı hesabatına əsasən
Azərbaycan 169 ölkə arasında 101-ci yerdən 67-ci yerə
yüksəlmiş, "orta insan inkişafı" qrupundan
"yüksək insan inkişafı" qrupuna daxil
olmuşdur. Sosial - iqtisadi, elmi-mədəni inkişafın gələcək
hədəfləri Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq rəqabətə
davamlılıq göstəricilərindən və ali təhsil müəssisələrinin reytinq
səviyyələrindən birbaşa asılıdır. Ona
görə də Azərbaycanda maddi kapitalın insan
kapitalına çevrilməsi istiqamətində sistemli və
məqsədyönlü iş aparılır. Çünki
insanın ömür boyu təhsil almaq tələbatının
ödənilməsi təhsilin iqtisadi həyatda rolunu əhəmiyyətli
dərəcədə artırmışdır. Daha rəqabətli
iqtisadi mühitə uyğunlaşmağı tələb edən
dünya iqtisadiyyatındakı dəyişikliklər, Azərbaycan
təhsilinin sürətlə Avropaya inteqrasiyası təhsilin
keyfiyyəti problemini önə
çıxarmışdır. Azərbaycanda da
təhsildə əsaslı və çoxşaxəli islahatların
keçirilməsi zərurəti yarandı. Dövlətin
təhsil siyasətində əsaslı dəyişiklik
baş verdi.
Ulu öndər Heydər Əliyevin və onun siyasi məktəbinin
layiqli davamçısı Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin
apardığı məqsədyönlü və
ardıcıl dövlət siyasəti nəticəsində təhsil
sahəsində aparılacaq islahatların vahid konsepsiyası,
aydın strategiyası və konkret dövlət
proqramı hazırlandı,
"Azərbaycan Respublikasında
ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)",
"Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının
Qanunu qəbul edildi. Məktəbəqədər, ümumi,
texniki peşə, orta ixtisas və ali təhsil
sahəsində mühüm addımlar atıldı. Təhsilin
normativ-hüquqi bazası möhkəmləndirildi,
infrastrukturun dövrün tələbləri səviyyəsində
qurulması istiqamətində praktik işlər
görüldü, 2700-dən çox məktəb binası
tikildi, yararsız təhsil obyektləri əsaslı təmir
olundu, ümumi təhsilin məzmunu yeniləşdirildi, yeni dərslik
siyasəti reallaşdırıldı, təhsilalanların
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin yeni modeli tətbiq
edildi, təhsil müəssisələrinin böyük əksəriyyəti
informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin edildi, təhsil
sisteminin informasiyalaşdırılması, xaricdə təhsil
və beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsi sahəsində uğurlu addımlar
atıldı. Məktəblərin infrastrukturunun
yeniləşdirilməsində Heydər Əliyev Fondunun və
onun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın müstəsna
xidmətləri oldu. Bununla yanaşı,
sürətlə modernləşən respublikamızda təhsilin
insan kapitalının inkişafı
çağırışlarına cavab verməsi
üçün yeni, daha səmərəli və təsirli
addımların atılmasına ehtiyac yarandı. Həmin
ehtiyacların ödənilməsi, ölkədə insan
kapitalının davamlı inkişafı üçün
şəraitin yaradılması, mövcud infrastrukturun təkmilləşdirilməsi,
müasir düşüncəyə, yeni təhsil-tərbiyə
texnologiyasına, əxlaqi-mənəvi saflığa, yüksək peşə və ixtisas
hazırlığına malik pedaqoji, mühəndis-pedaqoji və
elmi-pedaqoji kadr hazırlığının təkmilləşdirilməsi
məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin 24 oktyabr 2013-cü il tarixli sərəncamı
ilə "Azərbaycan Respublikasında təhsilin
inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası" təsdiq
edildi.
Strategiya məktəbəqədər, ümumi, ilk
peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali təhsil pillələrində
toplanmış potensialı
qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək, təhsil sistemini
tənzimləyən müvafiq normativ-hüquqi bazanı
gücləndirmək, Azərbaycan Respublikasında təhsilin
müasir vəziyyətini, inkişaf dinamikası və
spesifik xüsusiyyətlərini, təhsilin vəzifələrini,
strateji istiqamətləri, hədəfləri və tələblərin
həyata keçirilməsini, təhsil sahəsində beynəlxalq təcrübə və meyillərin
öyrənilməsini, cəmiyyətin iqtisadi və sosial həyatının
demokratikləşdirilməsinə əsaslanan təhsil siyasətinin
uğurla həyata keçirilməsini özündə ehtiva
edən konseptual bir sənəddir.
Strategiyanın əsas məqsədi
ölkədə səriştəli təhsilverənlərə,
ən yeni texnologiyalara əsaslanan infrastruktura malik, keyfiyyət
nəticələri və əhatəliliyinə görə
dünya ölkələri sırasında qabaqcıl mövqe
tutan təhsil sistemi yaratmaqdır. Azərbaycanın təhsil
sisteminin iqtisadi cəhətdən dayanıqlı və
dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin
standartlarına uyğun olması üçün strategiyada 5
istiqamət müəyyənləşdirilmişdir: 1) səriştəyə
əsaslanan şəxsiyyətyönümlü təhsilin məzmununun
yaradılması; 2) təhsil sahəsində insan
resurslarının müasirləşdirilməsi; 3) təhsildə
nəticələrə görə cavabdehlik, şəffaf və
səmərəli idarəetmə mexanizminin yaradılması;
4) ömür boyu təhsili təmin edən təhsil
infrastruktunun yaradılması; 5) təhsil sisteminin dünya
standartlarına uyğun maliyyələşdirilməsi.
Müəyyənləşdirilən bu istiqamətlərin
həyata keçirilməsi akademik bacarığı, tədris
təcrübəsi və peşəkarlıq səviyyəsi
ilə fərqlənən keyfiyyətli müəllim kadrlarının
hazırlanmasını, müəllim peşəsinin
nüfuzunun yüksəldilməsini tələb edir. K.S.Stanislavski deyirdi ki, teatr asılqandan
başlayır. Keyfiyyətli və səriştəli
müəllim kadrlarının hazırlığının
ilkin şərti pedaqoji peşəyə seçimin
düzgün, obyektiv və şəffaf aparılmasından
asılıdır. Bunun üçün
isə, ilk növbədə, pedaqoji peşəyə sənəd
verən abituriyentlərin peşəyəyararlılıq səviyyəsi
yoxlanılmalıdır. Təəssüf ki, ali məktəblərə mövcud tələbə
qəbulu sistemi bu seçimi reallaşdırmağa imkan
vermir. Abituriyentlərin pedaqoji peşəyə
maraq, meyil və qabiliyyətləri, zahiri
görünüşləri, xüsusi ilə də ibtidai
sinif müəllimliyi ixtisasını seçənlərin
yazı və nitq mədəniyyəti yoxlanılmır.
Musiqiçi üçün musiqi duyumu, rəssam
üçün rəng duyumu nə qədər zəruri və
vacibdirsə, müəllim üçün pedaqoji sövqtəbiilik,
pedaqoji qabiliyyətlər o qədər zəruri və
vacibdir. Müəllimin xüsusi peşə
və ictimai funksiyaları onun şəxsiyyətinə
mühüm tələblər verir. Müəllim
şagirdlər, valideynlər və ümumiyyətlə, cəmiyyət
üçün nümunə, etalon olmalıdır. Keyfiyyətli müəllim yaxşı həkim,
yaxşı mühəndis, yaxşı hüquqşünas,
yaxşı iqtisadçı, peşəkar hərbiçi
deməkdir. Bu səbəbdən də
strategiyada müəllim təhsilalanların öyrənməsi
və inkişafı, nailiyyətlərinin monitorinqi prosesində
həlledici sima hesab olunur.
Tədqiqatçılar müəllimlərin
qarşısına qoyulan tələbləri pedaqoji fəaliyyətin səmərəliliyini
təmin edən peşə keyfiyyətlərinin imperativ
(qeyri-şərtsiz) sistemi kimi şərh edirlər. Avropa
alimlərinin fikrincə, praktik pedaqoji fəaliyyətin
yarısı pedaqoji texnologiyaların, o biri yarısı isə pedaqoji ustalığın
payına düşür.
Müəllimə verilən başlıca tələb onun
peşə kompetensiyalarına malik olmasıdır. Müəllimin
şəxsi keyfiyyətləri hesab olunan pedaqoji kompetensiyalar onun
uşaqlara məhəbbətində, onlarla işləməkdən
və ünsiyyətdə olmaqdan
həzz almaqda özünü göstərir. İllərlə
ağ xalatlı həkim olmaq, insanların fiziki sağlamlığının
keşiyində dayanmaq arzusu ilə yaşayan, ali məktəbə
qəbul zamanı bu istəyini reallaşdıra bilməyən,
təsadüf nəticəsində biologiya müəllimliyi
ixtisasına düşən və yaxud hüquqşünas,
diplomat olmaq istəyən abituriyentlərinin tarix, ədəbiyyat,
sinif müəllimliyi ixtisaslarına daxil olmaları, həmin
peşəni istəyərək seçənlərə nisbətən
yüksək bal toplamalarına baxmayaraq onların gələcəkdə
yaxşı müəllim olacaqlarına dəlalət etmir. Müəllim
fitrətən müəllim, ustad olmalıdır. Müəllimin
praktik fəaliyyəti üçün zəruri olan təşkilatçılıq,
tədqiqatçılıq, təlim (öyrətmə),
perseptiv, kommunikativ, suqqestiv, elmi-idraki qabiliyyətləri
pedaqoji peşəyə maraq və meyili olmayan, təsadüf nəticəsində bu ixtisasa düşən abituriyentlərdə yaratmaq olduqca çətindir. Bir müddətdən sonra həmin tələbələrin
özləri də səhvlərini dərk edir, təhsillərini
yarımçıq qoymalı olurlar. Nəticədə
müəllimlik peşəsini sevməyən birisinin onun
yerini tutması səbəbindən ali məktəbə
qəbuldan kənarda qalan abituriyent də, düzgün olmayan
seçimin qurbanı olan tələbə də, onun valideyni
də əziyyət çəkir, tələbənin təhsilini
maliyyələşdirən dövlət külli miqdarda vəsait
itirir. Elə buna
görə də ali
məktəblərə tələbə qəbulunun
qaydaları təkmilləşdirilməli, ixtisaslar, xüsusi
ilə də təhsil ixtisasları digər qruplardan
ayrılmalıdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin 2009-cu il 12 yanvar tarixli qərarı
ilə ali təhsilin bakalavriat səviyyəsi ixtisasları 8
qrupda təsnif olunduğu halda, ali məktəblərə qəbul
zamanı bütün ixtisasların 4 qrupa bölünməsi
ixtisas seçimində müəyyən problemlər
yaradır. Keyfiyyətli müəllim kadrları yetişdirmək
məqsədi ilə pedaqoji ixtisaslara sənəd verən
abituriyentlərin peşəyəyararlılıq səviyyəsinin
müəyyənləşdirilməsi, nitq və yazı mədəniyyətinin
yoxlanılması üçün müsahibələrdən
keçirilməsi, yüksək bal toplayanların pedaqoji
peşəyə istiqamətləndirilməsi zəruri və
vacibdir.
Cəmiyyətin tərəqqisi məktəbdən,
məktəbin inkişafı isə müəllimdən
asılıdır. Məktəblərimizdə öz peşəsinin
vurğunu olan, peşəkarlığı, tədris uğurları,
cəmiyyətdə yüksək nüfuzu ilə seçilən
müəllimlərlə yanaşı, elmi-metodiki
hazırlığı zəif, məktəbdən, şagirddən
ruhən, qəlbən uzaq olan, hər cür yeniliyi
"süngü" ilə qarşılayan, müqəddəs
müəllim adına kölgə salan müəllimlər, vəzifə
məsuliyyəti, təşkilatçılıq qabiliyyəti,
kollektivi vahid məqsəd ətrafına səfərbər
etmək baxımından müasir tələbləri ödəməyən,
təhsilin müasir problemlərini, bu sahədəki
islahatların mahiyyətini dərk etməyən,
yaradıcılığı və təşəbbüskarlığı
ilə fərqlənməyən məktəb direktorları da
az deyil. Platon deyirdi ki, pinəçinin bir
cüt ayaqqabını pis tikməsi bir nəfər
afinalıya ziyan vurduğu halda, müəllimin pis işi, pis
tərbiyəsi bütün Yunanıstana ziyan gətirir.
Ona görə də strategiyada "təhsil
sisteminin bütün pillələrində müəllimlərin
bilik, bacarıq və peşəkarlıq qabiliyyətlərinin
müasir tələblərə uyğun yüksəldilməsi,
müvafiq stimullaşdırıcı mexanizmlər və səmərəli
monitorinq sistemi vasitəsi ilə müəllim fəaliyyətinin
keyfiyyətinin artırılması" bir vəzifə kimi
qarşıya qoyulmuşdur. Hesab edirik ki, cəmiyyət
qarşısında öz borcunu və vəzifəsini dərk
etməyən "diplomluların" məktəblərdən
uzaqlaşdırılmasını, təhsilverənlərin
peşəkarlıq səviyyəsinin daim yüksəldilməsini
təmin etmək məqsədilə treninq mərkəzlərinin
yaradılması, ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə xarici
ölkələrdən tanınmış mütəxəssislərin
dəvət edilməsi, milli kadrların müvafiq ölkələrin
elm və təhsil mərkəzlərində təcrübə
keçməsi və qarşılıqlı əməkdaşlığın
gücləndirilməsi, bu məqsədlə xarici təcrübənin
(məsələn, Qazaxıstanın "Nazarbayev İntellektual
Məktəbləri" Pedaqoji Ustalıq Mərkəzinin)
öyrənilməsi məqsədəmüvafiq olardı. 2008-ci ildən indiyə qədər respublikada fəaliyyət
göstərən məktəblərin I-VI siniflərində
dərs deyən müəllimlərin demək olar ki,
hamısı müvafiq kurslardan keçərək eyni səviyyəli
sertifikatlar alıb. Ölkədə və xaricdə
müvafiq kurslardan keçən, müasir təhsil-tərbiyə
texnologiyasını mənimsəyən, tədris
uğurları ilə seçilənlərlə yanaşı, müvafiq
göstəriciləri olmayan müəllimlərin fəaliyyətinin
eyni meyarlarla dəyərləndirilməsi, eyni əməkhaqqının
verilməsi nə dərəcədə doğrudur?
Böyük şairimiz
Şəhriyar deyirdi ki, hamının
başını eyni ülgüclə qırxmaq olmaz. Köhnə stereotiplərdən əl çəkilməli,
müəllimlərin əməkhaqqı
diferensiallaşdırılmalıdır. Bu, sağlam rəqabət
mühitinin yaranmasını şərtləndirməklə bərabər Azərbaycan təhsilinin
beynəlxalq rəqabətə davamlılıq göstəricilərinin
yüksəldilməsinə zəmin yaratmış olardı.
Treninqlərdən keçən təhsilverənlərin
peşəkarlıq və səriştəlilik səviyyəsi
əvvəlcədən hazırlanmış meyarlar əsasında
yoxlanılmalı, aldıqları müvafiq sertifikatlara (I, II, III dərəcəli)
uyğun olaraq fəaliyyətləri
stimullaşdırılmalı, peşəkarlığa əsaslanan
stimullaşdırıcı əməkhaqqı sistemi
yaradılmalıdır. Avropada və Yaponiyada
müəllimlər yüksək əməkhaqqı alanlar
kateqoriyasına aiddir. Yaponiyada müəllimlərin
əməkhaqqı dövlət qulluqçularının orta
əməkhaqqından 25% çoxdur. Fransada kollec və
lisey müəllimləri adi dövlət
qulluqçularından 2 dəfə çox maaş
alırlar. Onu da qeyd edək ki, Qərbi Avropada bir müəllimə
təxminən 20, Yaponiyada 24, Rusiyada 15, Azərbaycanda isə
10 şagird düşür. Xarici ölkələrdə
əhalinin çox yaşadığı regionlarda şagirdlərin
sayı normadan artıqdır. Məsələn,
Yaponiyada elə məktəb var ki, orada hər sinifdə 40
şagird təhsil alır. Ölkədə
fəaliyyət göstərən məktəblərin 1300-ə
yaxınında şagirdlərin sayı normadan
aşağıdır. Şagirdlərin
sayı 30-dək olan 387, 50-dək olan 238, 100-dək olan 614 məktəb
fəaliyyət göstərir (Azərbaycan müəllimlərinin
XIII qurultayı, Bakı, 2009, s.54-55). Son illərdə
regionlarda təhsil alan şagirdlərin
sayının bir az da azalmasını nəzərə alaraq,
strategiyada göstərildiyi kimi, ümumi təhsil müəssisələri
şəbəkəsinin rasionallaşdırılması sahəsində
ciddi addımlar atılmalıdır. Həmin məktəblərdə
dərs saatları xeyli az olduğundan
onları bütün fənlər üzrə ixtisaslı
müəllimlərlə təmin etmək, təhsilin keyfiyyətini
yüksəltmək qeyri-mümkündür.
Ötən əsrin ikinci yarısından başlayan,
müasir dövrdə həyəcan doğuracaq bir həddə
çatmış məktəblərdə gedən feminizasiya
prosesinin qarşısını almaq məqsədilə oğlanların müəllimlik
peşəsini seçmələri üçün zəruri
tədbirlər görülməlidir. Feminizasiya effektlərini
təhlil edən professor Əbdül Əlizadə
oğlanların tərbiyəsində qadınların - evdə
ananın, məktəbdə isə çoxluq təşkil edən
qadın müəllimlərin daha fəal rol oynaması faktına diqqəti
cəlb edir: günün çox hissəsini qadınlarla
ünsiyyət şəraitində keçirən oğlan
uşaqları çox vaxt onların təkcə
düşüncə tərzini götürmür, həm də
məhz qadın meyarlarını mənimsəyir, başqa
sözlə, dünyaya qadın gözü ilə baxmağa
başlayır. (Ə.Əlizadə. Müasir Azərbaycan
məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı,
2004, s.308). Deməli, onda qadın xarakteri
formalaşır. Xarakter insan şəxsiyyətinin
mahiyyətini, istiqamətini, meylini, məqsədini, hisslərini,
fəaliyyət tərzini ifadə edir. Xarakter
insanın həyat yolundan, tərbiyəsindən və
özünütərbiyəsindən asılı olaraq dəyişir.
Qüvvətli və möhkəm xarakterin formalaşması təhsilverənlərin
xarakterindən asılıdır. Əbəs
yerə demirlər ki, xarakteri xarakter formalaşdırır.
Ali pedaqoji təhsil müəssisələrinə
qəbul olan tələbələrin böyük əksəriyyətinin,
hətta mühəndis-pedaqoji ixtisasına daxil olanların
90%-ə qədərinin qızlardan ibarət olması bizi həyəcan
təbili çalmağa sövq edir. Qeyri-adekvat olan bu vəziyyətin aradan
qaldırılması məqsədi ilə oğlanların
pedaqoji peşəni seçmələri üçün
stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata
keçirilməsi, onlara xüsusi təqaüdlərin və
imtiyazların verilməsi, müəllim işlədiyi dövrdə bazar iqtisadiyyatı tələbatına
uyğun əməkhaqqı ilə təmin edilməsi və
s. kimi vacib və təxirəsalınmaz işlər
görülməlidir.
Strategiyada müasir tələblərə
uyğun və ömürboyu təhsili təmin edən təhsil
infrastrukturunun yaradılması strateji istiqamət kimi müəyyənləşdirilmişdir. Ali təhsilin zamanın tələblərinə
uyğun qurulması onun infrastrukturunun təkmilləşdirilməsini
tələb edir. Yüksək elmi-pedaqoji
kadr potensialına, güclü maddi-texniki bazaya, müasir və
yeni kampuslara malik olmadan təlimin keyfiyyətini Avropa
standartları səviyyəsində təmin etmək real
görünmür. Keyfiyyətli və səriştəli
müəllim kadrlarının hazırlanması ali pedaqoji təhsil müəssisələrinin
nəzdində baza məktəblərinin, təcrübə-istehsalat
mərkəzlərinin yaradılmasının vacibliyini ön
plana gətirir. Məktəbəqədər, ümumtəhsil,
ilk peşə-ixtisas, musiqi məktəbləri
üçün pedaqoji kadr hazırlığını həyata
keçirən ADPU-nun nəzdində bağça-məktəb-lisey
kompleksinin, musiqi və peşə məktəbinin yaradılması nəzəriyyə
ilə praktikanın vəhdətini, gələcək müəllimlərin
təhsil prosesinə çevik və dinamik adaptasiya
olunmasını təmin etməklə yanaşı, innovativ təlim
metodlarını öz işinə uğurla tətbiq edən,
təhsilin məzmununun səmərəli
mənimsənilməsinə nail olan səriştəli və
peşəkar müəllimlərin yetişməsini təmin
edər. Pedaqoji təhsilin vacib komponentlərindən
biri olan pedaqoji təcrübənin səmərəliliyinin
artmasına imkan yaradar. Pedaqoji təcrübənin məqsədi
tələbəni həm fənn müəllimi, həm də
sinif rəhbərinin funksiyası ilə tanış
etmək və onu bu istiqamətdə gələcək fəaliyyətə
hazırlamaqdır. Universitetlərin nəzdində belə məktəblər
olarsa (Azərbaycan Tibb Universitetinin nəzdindəki tədris klinikaları
kimi), gələcək müəllimlər müntəzəm
şəkildə həmin məktəblərin nümunəsində
təhsil-tərbiyə şəraiti, direktor-müəllim,
müəllim-şagird, şagird-şagird münasibətləri,
təlim texnologiyaları və resursları, təlim
strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri ilə
tanış olar, müəllimlik peşəsinin sirlərini
öyrənər, praktik bacarıqlar qazanarlar. Məktəblər
universitetlərin tədris laboratoriyalarına çevrilərsə,
professor-müəllimlərin təhsil-tərbiyənin praktik
problemləri ilə bağlı eksperimentlər aparmasına,
nəzəri fikirlərini məktəb təcrübəsinə
tətbiq etməsinə əlverişli şərait yaranar.
Ümumtəhsil məktəb şagirdlərinin pedaqoji
peşəyə istiqamətləndirilməsi
üçün təhsil müəssisələrində
karyera və resurs mərkəzlərinin yaradılmasına,
pedaqoji peşəyə qəbul üçün müvafiq
bal həddinin müəyyənləşdirilməsinə,
ümumtəhsil məktəbinin yekun imtahanının qəbul
imtahanı ilə birləşdirilməsinə, pedaqoji peşə
təhsilinin "sifariş-təklif" əsasında təşkilinə
böyük ehtiyac vardır.
Pedaqoji təcrübəsi az olan müəllimlərə,
pedaqoji təcrübə və internatura keçən gələcək
müəllimlərə himayədarlıq etmək məqsədilə
məktəblərdə mentorluq sisteminin yaradılması
pedaqoji prosesin
qurulmasının, gedişinin, təşkilinin və
məqsədə nail olmağın daha səmərəli
variantının seçilməsinə (pedaqoji prosesin optimallaşdırılmasına),
müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsinə real
kömək etmiş olardı.
Pedaqoji ixtisaslar üzrə bakalavriat təhsil
pilləsini uğurla bitirən, ən azı birillik internatura
təhsili keçən, fəaliyyəti
lisenziyalaşdırılan məzunlara müəllim işləmək
hüququnun verilməsi, internatura təhsili üçün
xüsusi proqramın (kurikulumun) hazırlanması keyfiyyətli
müəllim kadrları hazırlığında
mühüm amil kimi dəyərləndirilməlidir. Hesab edirik ki,
ali təhsilin bakalavriat pilləsini bitirən məzunlardan müəllim
işləmək istəyənlər ən azı bir il
internatura keçməli, qabaqcıl müəllimlərin təcrübəsini
öyrənməli, tədris prosesində şəxsən
iştirak etməklə müəllimlik sənətinin sirlərini
mənimsəməli, sonda isə elmi, metodiki, pedaqoji qabiliyyətini
peşəkarlıq səviyyəsini, şagirdlərlə
işləmək bacarığını nümayiş etdirməli,
tədris edəcəyi fənn üzrə dərslər verməli
və buna müvafiq olaraq fəaliyyəti
lisenziyalaşdırılmalıdır.
Ali təhsil müəssisələrinin
yataqxanasının olmaması və ya müasir tələblərə
cavab verməməsi ölkəmizdə təhsil almaq istəyən
əcnəbi tələbələrin müvafiq təhsil
müəssisələrində oxumalarına mane olur. ADPU-nun yataqxanasının olmaması yüksək
balla qəbul olunmuş maddi vəziyyətləri ağır
olan bəzi tələbələrin təhsildən imtina etməsinə
səbəb olur. Yataqxana təkcə
yaşayış yeri deyil, həm də tələbələrin
sosiallaşmasının, birgəyaşayış
qaydalarına uyğunlaşmasının, əməkdaşlığa
alışmasının, sosial işə
hazırlanmasının vacib məkanıdır. Ali təhsil
müəssisələri üçün yeni kampusların
tikilməsi, xüsusilə də yataqxanalarla təmin olunması Bolonya
prosesinin əsas tələblərindən biri olan tələbə
mobilliyinin həyata keçirilməsinə kömək etmiş olardı.
İlkin müəllim hazırlığının təkmilləşdirilməsi
məqsədilə "Azərbaycan Respublikasında ali təhsilin
bakalavr pilləsində ibtidai sinif müəllimlərinin
hazırlığı üzrə çərçivə
Kurikulumu" hazırlanmış, 3 pilot ali təhsil müəssisəsində
(ADPU, AMİ, GDU) tətbiqinə
başlanılmışdır. Strategiyada təhsilin
bütün pillələri, o cümlədən ali təhsil üzrə yeni kurikulumların, səriştəyə
əsaslanan standartların hazırlanması zəruri və
vacib hesab olunur. Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri M.Cabbarov müsahibələrinin birində haqlı olaraq
qeyd etmişdir ki, müəllim hazırlığı üzrə
yeni kurikulumlar tətbiq edilsə də bütövlükdə
ali təhsil müəssisələrinin kurikulumları əmək bazarının
müasir şərtlərinə uyğun gəlmir ("Azərbaycan
müəllimi"qəzeti, 29 noyabr 2013-cü il). Strategiyada
isə göstərilir ki, ali təhsil pilləsində
kurikulumların inkişafı iqtisadiyyatın inkişaf
dinamikasından geri qalır. Dövlətin ali
təhsildən, xüsusi ilə də ali pedaqoji təhsillilərdən
gözləntiləri böyükdür. Millətin mənəvi
potensialının formalaşması onların dərin və
hərtərəfli biliyə, praktik bacarığa, yüksək
mədəniyyətə, məsuliyyət hissinə və
müasir dünyagörüşə hansı səviyyədə
malik olmalarından
asılıdır. Müasir dövrdə
cəmiyyətdə intensiv olaraq dəyişən
sosial-iqtisadi münasibətlər təhsil sisteminin bu proseslərə
çevik və dinamik adaptasiyasını tələb etdiyindən,
ildən-ilə öyrənmə prosesinin keyfiyyətini
yüksəltmək müəllimlərdən təhsil prosesinə
daha səriştəli yanaşma tələb edir.
Müasir müəllim araşdırmalar aparmağı
bacarmalı, müasir
təhsil, tərbiyə,
inkişaf texnologiyalarından baş çıxarmalı,
düzgün diaqnozlaşdırma, proqnozlaşdırma, layihələşdirmə,
informasiyavermə, təşkiletmə, qiymətləndirmə,
nəzarətetmə və korreksiya funksiyalarını bilməli,
tədqiqatçılıq keyfiyyətinə malik
olmalıdır. Tədqiqatçılıq bacarığı olmayan müəllim bu keyfiyyəti öz
şagirdlərinə aşılaya bilməz. Müasir
məktəbin müəllimi yaradıcı olmalı, dərs
dediyi şagirdin inkişafını bütün mərhələlər
üzrə görməyi bacarmalı, onların şəxsiyyət
kimi formalaşmasını düzgün istiqamətləndirməlidir.
Məsuliyyətini dərk edən, demokratiya prinsiplərinə
və xalqın milli ənənələrinə, insan
hüquq və azadlıqlarına hörmət edən, azərbaycançılıq
ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı
düşünən vətəndaş və şəxsiyyət
yetişdirmək üçün müəllim şagirdin yaradıcı təfəkkürünə
məxsus bütün
psixo-pedaqoji xüsusiyyətləri
bilməlidir. Bunun üçün isə vahid konsepsiya olmalıdır. Ali pedaqoji təhsillə bağlı ölkə
üzrə vahid strategiya və konsepsiyanı, məzmun və
texnologiyanı müəyyənləşdirən, dövlət
standartlarını (pedaqoji təhsillə bağlı
kurikulumu) hazırlayan, tədris resurslarına (dərslik, dərs
vəsaiti, proqram, metodik vəsait və s.) rəy verən
və onun monitorinqini keçirən pedaqoji kadr
hazırlığı ilə məşğul olan təhsil
müəssisələrinin nümayəndələrinin
iştirakı ilə baş ali
pedaqoji məktəbdə - Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universitetində elm-tədris və metodik mərkəzin
yaradılması müəllim hazırlığı sistemində
keyfiyyətin təmin olunmasına
şərait yaradardı.
Strategiyada ali və ümumi təhsil üzrə dərsliklərin elmi
və metodik baxımdan təkmilləşdirilməsi
tələb olunur. Qeyd edək ki, ümumtəhsil məktəbləri,
xüsusilə I-VI siniflər üçün dərsliklərin yeni nəsilləri yaradılmışdır.
12 illik ümumi təhsilə keçidlə əlaqədar
olaraq ümumtəhsil məktəblərinin bütün dərsliklərini
yenidən hazırlamaq zərurəti yaranmışdır.
Ali təhsil üçün dərslik və dərs
vəsaitlərinin hazırlanması və nəşri 25 ildir
ki, özfəaliyyət xarakteri daşıyır, bu sahəyə
dövlət vəsaiti ayrılmır. Ali təhsil
müəssisələrində tədris olunan fənlər
üzrə yeni nəsil dərsliklərin müsabiqə yolu
ilə hazırlanması, dövlətin maliyyə vəsaiti
hesabına çap olunması, onların elektron
variantlarının hazırlanması, tələbələrin
müasir tələblərə cavab verən dərsliklərlə,
tədris resursları ilə təmin olunması kadr
hazırlığının keyfiyyətini təmin edən əsas
amillərdən biri kimi dəyərləndirilməlidir.
Tədrisin keyfiyyətini yüksəltmək,
professor-müəllimlərin elmi-metodiki
hazırlığını, peşəkarlıq səviyyəsini
artırmaq məqsədilə 5 ildən bir keçirilən
ixtisasartırma və stajkeçmə modelinin dəyişdirilməsi
zəruridir. Belə ki, ixtisasartırma təhsil
müəssisələri tərəfindən təklif edilən
proqramlar bu təhsilə cəlb olunan müəllimlərin
ehtiyaclarına uyğun hazırlanmır, ümumiyyətlə,
bu ehtiyacların dəqiq müəyyənləşdirilməsi
sahəsində etibarlı mexanizmlər yoxdur. İndiki
dövrdə tanınmış tədqiqatçı alimlərin
xarici ölkələrin elm və təhsil mərkəzlərində
ixtisasartırma və staj keçməsi daha effektli ola bilər.
Strategiyada istedadlı uşaqlarla
yanaşı, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar
üçün də inkişaf və inklüziv təlim
proqramlarının hazırlanması məsələsinə
diqqət yetirilir. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan
uşaqların hamısı üçün bərabər təhsilalma
imkanlarının yaradılması, inklüziv təlimə keçidin
reallaşdırılması üçün yeni müəllim - defektoloqların
hazırlanması zəruridir. Ali pedaqoji məktəblərdə
hazırlanan defektoloq kadrları müasir tələblərə
cavab vermir. Respublikada inklüziv təhsilə ehtiyacı
olan şagirdlərin sayının çox olmasını nəzərə
alaraq, müvafiq ixtisaslar üzrə-surdopedaqoq, tiflopedaqoq,
oliqofrenopedaqoq, loqoped hazırlanması, sağlamlıq
imkanları məhdud olan şagirdlərlə işləmək
istəyən gələcək müəllimlərə
aldıqları ixtisaslarla (tarix, riyaziyyat, fizika, ədəbiyyat,
coğrafiya və s.) yanaşı, surdopedaqoq, tiflopedaqoq,
olifqofrenopedaqoq, loqoped ixtisaslarından birini almaları
üçün şəraitin yaradılması məqsədəuyğun
hesab edilməlidir.
Ölkənin kadr potensialını qoruyub saxlamaq və
inkişaf etdirmək məqsədilə ali təhsilin
bakalavriat və magistratura səviyyələri üzrə
ixtisasların təsnifatı yenidən hazırlanmalı,
sonrakı illərdə zəruri və vacib olacaq peşələr
(ixtisaslar) müəyyənləşdirilməli, həmin sahədə kadr
hazırlığına başlanılmalıdır. Ali təhsil
müəssisələrində peşəkarlığa əsaslanan
stimullaşdırıcı əməkhaqqı sisteminin
yaradılması üçün meyarların
hazırlanması, peşəkarlıq səviyyəsi yüksək
olan müəllimlərə əlavə əməkhaqlarının
verilməsi, mütəmadi olaraq akademik göstəriciləri
aşağı olan müəllimlərlə əmək müqavilələrinin
ləğv edilməsi keyfiyyətli müəllim kadrları
hazırlığında mühüm rol oynaya bilər.
Dövlətin təhsil siyasətini elmi - pedaqoji əsaslarla
reallaşdırmaq, pedaqoq, psixoloq və metodist alimlərin
qüvvəsini eyni məcraya yönəltmək, onların
nüfuzunu yüksəltmək məqsədilə Təhsil
Nazirliyinin nəzdində Təhsil Akademiyasının
yaradılması məqsədəuyğun olardı. Strategiyada nəzərdə tutulan
strateji istiqamətlərin
reallaşdırılması təhsilin məzmununun, kadr
hazırlığının, təhsili idarəetmə
sisteminin və təhsil infrastrukturunun beynəlxalq təcrübəyə
və Azərbaycanın inkişaf konsepsiyasına uyğun
yenidən qurulmasını, informasiya cəmiyyətinin
davamlı inkişafını, ölkədə biliklərə
əsaslanan iqtisadiyyatın bərqərar olmasını təmin edəcəkdir.
Fərrux
RÜSTƏMOV,
ADPU-nun
pedaqoji fakültəsinin dekanı, professor, əməkdar elm
xadimi
Azərbaycan
müəllimi.- 2013.- 6 dekabr.- S.6.