ABŞ-ın 68 universitetində
kitabı tədris
vəsaiti kimi istifadə olunan azərbaycanlı alim
Xaricdə
işləyən müəllim həmvətənlərimiz
Elimxan Nadir oğlu Mahmudov 1965-ci ildə Gürcüstan Respublikasının Qarayazı (indiki Qardabani) rayonunun Kosalı kənd orta məktəbini qızıl medalla bitirib. Elə həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsinə qəbul olunub. Orta və ali məktəblərdə çalışqanlığı ilə hər zaman müəllimlərinin diqqətini cəlb edib. Hələ kiçik yaşlarından zəhmət və qabiliyyəti sayəsində gələcəkdə çox şeyə qadir ola biləcəyinə özündə sonsuz bir inam yaranıb. Elə o vaxtdan mütaliə etməyi, rəsm çəkməyi, tar çalmağı çox sevən Elimxan heç zaman çətinliklərdən qorxmayıb, tutduğu elm yolunda qarşısına çıxan hər bir maneəni aşmağa çalışıb. Elimxan həm də bir rəssam olaraq dostlarının diqqətini cəlb etmiş və tanışları onu gələcəyin yaxşı bir sənət ustası olmasını istəmişdilər. Ancaq Elimxan çox zaman incə bir zarafatla - insanlar böyük bir şair, musiqiçi, rəssam olaraq doğula bilərlər və burada zəhmət arxa planda qalır - deyirdi. Onun fikrincə, müasir elmin inkişaf səviyyəsində çalışqanlıq, zəhmətsevərlik daha yaxşı müəyyənedici rol oynayır. Beləliklə Elimxan artıq kiçik yaşlarından gecə-gündüz çalışmağı, boş vaxtlarında tar-saz çalmağı, mütaliə etməyi, qara qələm, sulu və yağlı boyalarla rəsm çəkməyi həyatının başlıca qayəsi olaraq görürdü.
Böyük elmə gedən yol...
E.Mahmudov universiteti bitirib 2 illik əsgərlik
həyatından sonra 1973-1977-ci illər
arasında Azərbaycan EA-nın Kibernetika
İnstitutunda aspiranturaya
qəbul olub. Ukrayna
EA-nın V.Qluskov adına Kibernetika
İnstitutunda aspiranturada
elmi tədqiqatlara başlayıb. Elimxan Mahmudovun elmi rəhbəri optimallaşdırma, təqribi
hesablama üsulları, oyunlar
nəzəriyyəsi problemləri üzrə Ukrayna
Elmlər Akademiyasının dünya
şöhrətli akademiki, professor B.N.Pşeniçnıy olub. O, fizika-riyaziyyat elmləri
üzrə "Polihedral diferensial
daxiletmələr üçün bəzi
ekstremal problemlər"adlı namizədlik
dissertasiyasını 1980-ci ildə Ukraynanın Kibernetika İnstitutunda
müdafiə edib.
Fizika-riyaziyyat elmləri namizədi E.Mahmudov
diskret və diferensial
daxiletmələrin optimallaşdırılmasına aid yüksək səviyyəli elmi işlərini uğurla
davam etdirmiş, qoşma inkaslar və
onların hesabı, adi və xüsusi törəməli diferensial
daxiletmələrlə ifadə olunan
optimallıq nəzəriyyəsindən əldə edilən
başlıca nəticələri ilə bağlı dəvət
olunduğu Banax
adına Ümumdünya Riyaziyyat
Mərkəzində, Fransada, İtaliyada, Polşada, Almaniyada, İngiltərədə,
İsveçrədə, Türkiyədə, keçmiş Sovetlər
İttifaqında təşkil olunan beynəlxalq
konfranslarda, simpoziumlarda
məruzə etmişdir. Bu konfransların birində
(15 th IFIP Conference
on system modeling and Optimization,
Zurich, Switzerland, 1991) Rusiya Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik Yuri Osipov E.Mahmudovun məruzəsinin optimal
idarəetmə nəzəriyyəsində yeni
bir elmi istiqamət, büsbütün
bir doktorluq
dissertasiyası olduğunu söyləmişdir.
Doğrudan da çox
keçmədən 1992-ci ildə E.Mahmudov
Taras Şevçenko
adına Kiyev Dövlət Universitetində
fizika-riyaziyyat elmləri doktorluq
elmi dərəcəsini almaq
üçün "Çoxparametrli
diskret və diferensial
daxiletmələrin optimallaşdırması və ikililik" adlı doktorluq
dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Müdafiədə Rusiya
EA-nın tanınmış elm
ocaqlarından gələn müsbət rəylərlə
yanaşı, Elmi Şuranın sədri,
akademik Yuri Osipovun direktor olduğu Sverdlovsk Mexanika-Riyaziyyat İnstitutundan
professor Arkadiy Kryajimskinin E.Mahmudovun
dissertasiyasının fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru dərəcəsini ala
bilməsi üçün layiqli bir dissertasiya
olduğu haqqında rəyi oxunmuşdur. Elmi Şura üzvləri bütün
bunları diqqətə alaraq yekdilliklə
E.Mahmudovun fizika-riyaziyyat
elmləri doktoru dərəcəsinə layiq olduğuna səs
vermişlər. Elə həmin il fizika-riyaziyyat elmləri doktoru
E.Mahmudov yüksək səviyyəli elmi əsərlərinə görə 1992-ci
ildə Vaşinqtonda "GRANT"
mükafatını almış, 1993-cü ildə Riyazi Kibernetika və Riyaziyyat
Elmləri üzrə Doktorluq Elmi Şurasının üzvü
olmuşdur.
İstanbulda elmi-pedaqoji fəaliyyəti...
E.Mahmudov elmi-pedaqoji fəaliyyətinə
Azərbaycan Dövlət Universitetinin tətbiqi-riyaziyyat
fakültəsində başlamışdır. 1995-ci ildən
etibarən isə E.Mahmudov elmi-pedaqoji fəaliyyətini
əvvəlcə İstanbul, daha sonra isə İstanbul Texnik
Universitetində professor olaraq
davam etdirmişdir. Fərqli
illərdə beynəlxalq nəşrlərdə çap olunmuş məqalələrlə
Türkiyə elminin səviyyəsinin
yüksəldilməsinə xidmət etdiyinə görə
"Başarılı Araştırıcı Belgesi" sertifikatlarını
qazanmışdır. Professor Elimxan Mahmudov 2007-ci ildən
etibarən İstanbul Texniki
Universitetinin (İTU) İşlətmə
Fakültəsinin Endüstri Mühəndisliyi
Bölümündə çalışmaqdadır.
Çalışdığı 6 il ərzində özünü
layiqli, bacarıqlı maarifçi,
tədqiqatçı bir alim
olaraq tanıtmışdır. Hazırda çalışdığı İTU menecment fakültəsinin professor-müəllim
heyəti oxunan mühazirələr
içində daha əvvəllər bu fakültədə tətbiqi-riyaziyyatın
və kompüter elmlərinin əsasını
qoyan həmyerlimiz, dünya
şöhrətli alim Lütfi-Zadənin
qeyri-səlis çoxluqlar və məntiq
nəzəriyyəsi haqqında
çıxışlarını və E.Mahmudovun
çox dəyərli, inkiaslara
verilən diskret və diferensial
daxiletmələrin optimallaşdırılmasını qədirbilənliklə
unutmurlar.
E.Mahmudov hazırda İTU-da
optimallaşdırma, mühəndislər üçün
riyaziyyat, təqribi hesablama
üsulları, əməliyyatlar tədqiqi, qeyri-xətti
proqnozlaşdırma-nəzəriyyə və alqoritmlər kimi, master, bakalavr
dərsləri verir. İstanbul
Texniki Universitetində
çalışdığı illər ərzində onun rəhbərliyi ilə 4 aspirant
doktorluq işini
müdafiə etmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki,
Elimxan
müəllim mühazirələri türk
və ingilis dillərində oxuyur.
Həyatını həsr etdiyi kitablar...
Professor Elimxan Mahmudov pedaqoji fəaliyyətlə
yanaşı dünyanın tanınmış nəşriyyatlarında
çap olunan yüksək
səviyyəli elmi əsərlərin
müəllifi kimi də tanınır.
Qürbətdə
yaşadığı illər ərzində E.Mahmudovun çap olunmuş "Matematik analiz və
uyğulamaları" kitabı İTU ilə bərabər
demək olar ki,
Türkiyənin digər universitetlərində də müəllim-tələbə
heyəti tərəfindən sevilə-sevilə öyrənilir.
Daha sonra E.Mahmudovun
2011-ci ildə məşhur "Elsevier"
nəşriyyatında optimallaşdırmanın riyazi əsaslarına aid
"Approximation and Optimization of Discrete and Differential Inclusions" (Approksimasiya ve diskret və differensial daxiletmələrin
optimallaşdırılması) adlı monoqrafiyası çap olunub. İftixar hissi ilə demək olar ki, E.Mahmudov Azərbaycan riyazi-kibernetika elmini dünyaya tanıtdıran çox dəyərli
bir monoqrafiya ortaya qoyub. Bu
kitab ABŞ-ın ən qabaqcıl 68
universitetində tədris vəsaiti kimi
istifadə olunur. Dərin riyazi
elmə əsaslanan bu kitab
müxtəlif optimallaşdırma problemlərini əhatə
edərək adi və xüsusi
törəməli diferensial daxiletmələr
nəzəriyyəsinə həsr olunmuş
nadir kitablardandır. Qeyd edək ki,
kitab türk
dünyasının faciələrindən biri olan Xocalı
soyqırımı şəhidlərinin əziz xatirəsinə
həsr olunmuşdur ki,
bu da E.Mahmudovun vətəninə
son dərəcə bağlı bir azərbaycanlı ziyalı olduğundan
xəbər verir. O, qələmindən
istifadə edərək bir daha dünya universitetlərinin
müəllim və tələbələrinə, dünya ictimaiyyətinə Azərbaycanın
başına gələn haqsızlıqları xatırlatmaq
istəmişdir.
E.Mahmudov yaradıcılığının yeni əsərlərindən biri,
dünya universitetlərində funksional analiz, diferensial və inteqral
hesabın daha
dərindən anlaşılması üçün
çox dəyərli "Single Variable Differential and Integral Calculus" (Təkdəyişənli
diferensial və inteqral
hesabı) kitabı 2013-cü ildə Parisdə "Springer" nəşriyyatında çapdan çıxıb. Müasir dünya universitetləri üçün
nəzərdə tutulmuş bu kitab məzmun və tərzinə
görə ənənəvi kitablardan fərqli
olub müstəsna dərs kitabı statusuna malikdir. Kitabda atom enerjisi
və kritik kütlədən, atom reaktorlarının işləmə
prinsiplərindən bəhs edilmişdir. Nəhayət, 1986-cı ildə keçmiş
Sovetler İttifaqında Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasında meydana gələn və demək olar ki, bütün
dünyanı sarsıdan qəzanın başlıca səbəbləri
geniş oxucu kütlələri
üçün izah edilib.
Bu günlərdə isə daha bir
yeni elmi əsər, "Optimization of Ordinary Differential
Inclusions" (Adi diferensial
daxiletmələrin optimizasiyası)
adlı kitabı
"Academic Press, Germany" nəşriyyatında
işıq üzü
görüb.
E.Mahmudov qabarıq
analiz, təqribi hesablama üsulları, riyazi iqtisadiyyat, optimal kontrol nəzəriyyəsi,
ikililik və s. məsələlərə aid çoxsaylı
məqalə, elmi əsərlər çap
edib. Ümumiyyətlə,
bu məqəlalər
ABŞ, Avropa və keçmiş sovet dövlətinin "Optimization",
"Mathematical Analysis and Applications", "Journal of Global
Optimization", "Nonlinear Analysis & Theory Methods and
Applications", "Optimization Letters", "Journal of
Dynamical and Control Systems", "Advances in Difference Equations",
"Nonlinear Differential Equations and Applications", "Automat.
Remote Control", "Cybernetics", "Dokl.
Akad.
Nauk
SSSR", "Siberian Mathematical Journal", "Differential
Equations" kimi yüksək
səviyyəli jurnallarda
çap edilib.
Professor E.Mahmudov eyni
zamanda dünyada çap olunan bir çox mötəbər jurnal və dərgilərin redaksiya heyətinin üzvüdür. Bunlardan
Almaniyada dərc edilən "Advances in Pure Mathematics (APM)",
Amerika Birləşmiş
Ştatlarında işıq
üzü görən
"İnternational Journal of advanced Mathematical
Sciences" , Türkiyədə nəşr olunan
"European Journal of Pure and
Applied Mathematics" jurnallarını və s. göstərmək
olar. Bundan başqa bir
çox jurnallarda çap olunan məqalələrin rəyçisi
kimi də çıxış edib.
O, Amerika Riyaziyyat Cəmiyyətinin üzvüdür.
Qeyd etmək lazımdır ki, professor Elimxan Mahmudov dərc etdirdiyi bütün elmi əsərlərində İstanbul
Texnik Universitetilə yanaşı, böyük
qürur hissi ilə elmi fəaliyyətə
başladığı və
bu günə qədər ictimai əsaslarla böyük elmi işçi vəzifəsində çalışdığı
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
Kibernetika İnstitutunun
da adını qeyd edir.
Boş
vaxtlarında saz-tar çalmağı sevən
E.Mahmudov bir rəssam olaraq da tanınır. O, yaxın gələcəkdə
qara qələmlə,
sulu və
yağlı boya ilə çəkdiyi rəsm əsərlərindən
ibarət sərgi təşkil etmək niyyətindədir.
Qürbətdə daxilən azərbaycançılıq
ideyaları, hissləri
ilə yaşayan, yaradıcılıq işlərini
durmadan davam etdirən, yüksək insani keyfiyyətlərə
malik olan E.Mahmudovun "Approximation and Optimization of
Discrete and Differential Inclusions" kitabının
ön sözündən
də göründüyü
kimi, əslində o, heç bir zaman Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Kibernetika
İnstitutundan ayrılmamış,
hansı səmtə,
hansı yana getmişsə də AMEA-nın riyazi kibernetika elmi üçün çalışmış,
müəllimlərini, dostlarını,
yaxınlarını, Azərbaycanını
bir an belə unutmamışdır.
Almaz
HƏSRƏT,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar
müəllimi
Azərbaycan müəllimi.-
2013.- 13 dekabr.- S.9.