Mobil telefondan istifadə
uşaqlarda hansı fəsadlar yaradır
Mütəxəssislər
uşaqların mobil telefondan hansı yaşdan istifadəsini məsləhət
görür?
Biz bu
yazıda mobil telefonun mütərəqqi cəhətlərindən
deyil, fəsadlarından söhbət açacağıq. Bu gün artıq sübut edilib ki,
mobil telefonların yaydığı elektromaqnit
dalğaları insan sağlamlığı üçün çox
təhlükəlidir. Mobil telefondan mütəmadi istifadə
etmək görmənin zəifləməsinə,
qulağın karlığına, sonsuzluğa və bəzən
ölümə belə gətirib çıxara bilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
mobil telefonun xərçəng və beyin şişinə səbəb
olduğunu hələ 2007-ci ildəki hesabatında
açıqlayıb. Hesabatda bildirilirdi ki, 12 yaşından
kiçik uşaqların mobil telefondan qətiyyən istifadə
etməməsi, 13-20 yaşında uşaqların isə
yalnız təcili durumlarda istifadə etməsi məsləhət
görülür. Bəs bu
gün cəmiyyətimizdəki reallıq nə deyir? Həqiqətən
uşağa mobil telefon lazımdırmı? Mövzu ilə bağlı təcrübəli
psixoloq və pediatr yanaşması oxucularımız
üçün də maraqlı olar.
Hüseyn
XƏLİLOV,
Qafqaz
Universitetinin psixoloqu
Psixoloqlar və ya pediatrlar mobil telefonların uşaqlara
zərərlərini araşdırarkən onlardan istifadə
qaydalarının öyrənilməsi vacibliyinə xüsusi
diqqət yetirilməlidir. Amerika alimlərinin fikrinə görə,
uşaqların mobil telefondan istifadəsi uşağın
yaşına görə dəyişir. Mobil telefon
günümüzdə uşağın güvənliliyi
üçün çox vacibdir. Bunun üçün
uşaqlar ondan istifadə etməsinlər deyə bilmərik.
Vacib olan uşağın telefonu necə istifadə etməsidir. Tədqiqatlar
göstərir ki, uşaqlar elektronik əşyalardan istifadə
etdikdə onlarda ünsiyyət problemi yaranır. Cəmiyyətə
adaptasiya çətinləşir və dərslərində
durğunluq yaranır. Mobil telefondan da ən çox ziyan vuran
ağıllı telefonlardır ki, onlar uşaqları kütləşməyə
aparır. Hər şeyə tez avtomatik nail olmaq istəyirlər.
Mobil telefonların uşaqlara təsiri MR
görüntüləri ilə sübut olundu. Telefon
danışıqlarının uşaqlarda korteksə daha çox təsir
etdiyi araşdırılmışdır. Yəni mobil telefonlardan 15 yaşından əvvəl
istifadə etmək daha çox təsir edir.
Çünki o yaşda
uşaqların şəxsiyyətinin
formalaşdığı dövrlərdir. Mobil telefonun istifadəsinin
dəqiq bir yaşı yoxdur. Belə bir yaş qrupu müəyyənləşməmişdir.
Ancaq kiçik yaşlarda uşaqlarda elektromaqnetik zonaların
həssaslığı daha çox olur. Buna görə
kiçik məktəblilərə mobil telefonların
alınması məsləhət görülmür.
Psixoloqların tövsiyəsini nəzərə alsaq lazım olmadıqda uşaqlara
telefon alınmamalıdır. Uşaqlar üçün cib
telefonu çox zərərlidir. Yeniyetmələrin bundan uzun
müddət istifadəsinin nəticələrini hələ
bilmirik. Əgər bu çox vacib olarsa uşağa sadəcə
mesaj şəklində istifadəsi uyğun görülə
bilər. Böyük şəhərlərdə
uşaqların cib telefonuna ehtiyacı ola bilər. Ancaq onun
fiziki və mənəvi ziyanlarını düşünsək
kiçik məktəbli
uşaqların çox da ehtiyacı yoxdur və
mümkün qədər alınmamalıdır. Nə qədər
gec istifadə etsələr o qədər faydalıdır.
Ətraf mühit çox önəmlidir. Bəzən valideynlər
bəhsə girir uşaqların yerinə. Ancaq mobil telefon
valideynlərin bir zənginlik simvolu olmamalıdır. Ailələr
cəza və mükafat sistemində də cib telefonundan istifadə
edə bilərlər. Çünki ondan müəyyən
qaydalara uyğun istifadə edilərsə (məsələn,
dərs saatlarının çıxış saatlarında
valideynlərlə əlaqə saxlamaq üçün)
çox da ciddi problemlər olmaz. Uşaqlara telefon almadan əvvəl
ailə uşaqla bir şərt kəsməlidir. Müəyyən
qaydalar çərçivəsində istifadəsinə icazə
verilməlidir.
Ağlayaraq istəyən uşağa əsla cib telefonu
alınmamalıdır. Bu zaman uşağa "bizim pulumuz
yoxdur onu almağa" deyilməməlidir. Çünki bu
zaman uşaq şüuraltı bunun onun haqqı olduğunu və
valideynlərin telefonu ala bilməyəcəyini
düşünürlər. Amma doğrusu bunu uşağa
izah etmək, hələ telefona ehtiyacı
olmadığını ona başa salmaq lazımdır. Bəzən
valideynlər pulumuz yoxdur deyə qısa izahat verirlər ki, bu
da uşaq üçün yetərli bir cavab deyil. Bunu valideyn
qərarlı bir şəkildə izah etməli və
sözündə durmalıdır.
Məleykə
İSMAYILOVA
Bakı
şəhəri 7 nömrəli uşaq
poliklinikasının
pediatrı
Məktəbyaşlı uşaqlar üçün
mobil telefon daha çox əyləncə, oyun, dostlarla əlaqə
vasitəsidir. Oyun, musiqi və s. funksiyalı telefonlardan istifadə edən uşaqlar demək
olar ki, günün çox vaxtını bu cihazla təmasda olur. Bu da hələ bərkiməmiş
uşaq orqanizmini davamlı olaraq şüalanmaya məruz
qoyur, onların gələcək
həyatında daha böyük
fəsadlara səbəb olur. Yaxşı olar ki, inkişaf
dövründə olan, xüsusən 16 yaşından
kiçik uşaqlar mobil telefondan istifadə etməsinlər.
Uşaqların mobil telefonlardan erkən yaşda istifadə
etməsi ən çox dəri xəstəliklərinə
meydan verir, şüalanma saçların, qaşların,
kirpiklərin tökülməsinə səbəb olur. Sinir zədələnməsilə
bağlı göz əzələləri yorulur, uşaq
gözlərini tez-tez qırpır. Belə uşaqlar diqqətsiz, yaddaşsız olmaqla cəmiyyətə
biganə qalır.
Mobil telefon əslində uşaqlara yasaqdır. Bəzən
analar mobil telefonu hətta iki aylığından körpə uşağın
yatağına qoyur. Bu, çox təhlükəlidir. Mobil
telefondan qazandığı
şüalanma nəticəsində uşaqlarda nitq normal
inkişaf etmir, danışmaq qabiliyyəti yaranmır. Belə
uşaqda həm mənfi refleks, həm də beyində mənfi
informasiya formalaşır. Uşaq da yuxudan vaxtından tez oyanır. Normalda 17-18 saat yatmalı
olan körpənin yuxu saatları tədricən azalır. O,
normal yuxu əvəzinə narahat, səksəkəli
yatır. Bu səbəbdən də son illərdə körpənin
qırxı çıxar-çıxmaz analar
uşağın yuxu pozğunluğundan şikayətlənməyə
başlayır. Bunun səbəbi odur ki, doğulan körpə
səseşitmə qabiliyyəti hələ
formalaşmamış mobil telefonun musiqisinə
alışdırılır. Analar sanki mobil telefonun musiqisini layla
əvəzinə körpələrinə "dinlətdirirlər". Mənim analara məsləhətim
budur ki, uşağın əsas
inkişafını, onun sağlamlığını hər
yaş dövründə diqqətdə saxlasınlar.
Təəssüf ki, bu gün mobil telefonlar hətta
körpələrə, bağça yaşlı uşaqlara
oyuncaq kimi verilir. Artıq 3-4 yaşlı uşaqlar mobil
telefonda oyunlar oynamağı, 5-6 yaşlı uşaqlar isə
mobil telefonla çətinlik çəkmədən müxtəlif
saytlara daxil olmağı bacarır və əksər vaxtda da
lazımsız bilgilərə sahib olurlar.
Valideynlər mobil telefonun zərərli olması ilə
bağlı maariflənməlidirlər. Kiçik
uşaqların mobil telefondan istifadə etməsinin ən təhlükəli
cəhəti odur ki, kosmosdan ötürülən
dalğaların sürəti insan qulağından keçərək
beyin hüceyrələrinə birbaşa təsir edir. Adi bir təsir,
hüceyrənin özünün tərpənməsi, öz
oxundan çıxması sinir pozğunluğuna gətirib
çıxara bilir.
Mobil telefonların öz-özünə qızması,
əldə partlaması, yanması
hadisələrinə də məişətdə təsadüf
edilib. Mobil telefon gələn zəngləri qəbul edərkən
müəyyən elektromaqnit şüalanması baş verir
ki, bu cür hadisələr körpə uşaqların
kövrək orqanizminə mənfi təsir edir. Beyin
şişlərinin əmələ gəlməsinə,
funksional pozğunluqlara, sinir-əsəb xəstəliklərinə
uşaqlar daha həssasdırlar. Uşaq
qavradığını, eşitdiyini təbii yolla, səs
telləri ilə qəbul etməlidir.
Uşaqlarımızı mobil telefonların mənfi fəsadlarından
vaxtında qorumasaq, 10-15 il sonra o fəsadların törətdiyi
nəticə ilə üzbəüz qalacağıq.
Mobil telefonla uzun-uzadı danışmaq, oyun oynamaq
uşaq orqanizmini zəiflədir, beyin qan dövranında
disfunksiyalara səbəb olur, sinir sistemində pozuntular
yaradır. Buna görə də valideynlər
uşaqlarının mobil telefona sərf etdiyi müddətə
ciddi nəzarət etməli, onların
sağlamlığının qayğısına
qalmalıdırlar.
Mobil telefonlardakı ən böyük təhlükə
hər an insanın yanında olması və qulağa
yaxın tutarkən beyinə daha çox mənfi təsir etməsidir.
Mobil telefonu bədənin daxili orqanlar yerləşən
hissəsində- ürəyin, böyrəyin, dalağın,
qara ciyərin, ağ ciyərin üstündə gəzdirdikdə həmin
orqanların funksiyası tədricən pozulur.
Uşağın mobil telefonla oyun müddəti ən
çoxu 30 dəqiqəni keçməməlidir.
Çünki mobil telefonla cəmi 6 dəqiqədən
artıq danışdıqda qulaq və beyin toxumalarında
isinmə əmələ gəlir və bu da güclü
baş ağrılarına zəmin yaradır.
Ona görə də uşaqları mümkün qədər
bu təhlükələrdən uzaq tutmaq məsləhətdir.
Çünki mobil telefonlardan istifadə hələ inkişaf
etməmiş uşaq toxumalarına böyüklərdən
10 dəfə çox mənfi təsir göstərir. Mən
bir pediatr kimi 21 illik təcrübəmə əsaslanıb
uşaqları mobil telefonlardan
uzaq tutmağı, ciddi zərurət olmadığı halda
ondan istifadə etməməyi məsləhət görürəm.
Ellada
UMUDLU
Azərbaycan
müəllimi.-
2013.- 20 dekabr.- S.12