Təlimdə inteqrasiya
İbtidai təlim dövrü uşaq həyatının çox əhəmiyyətli mərhələlərindən biridir. Burada onun təbii imkanlarının üzə çıxması üçün hər cür şərait yaratmaq mümkündür. Şagirdlərdə qabiliyyətlərin vaxtında üzə çıxarılması, möhkəmləndirilməsi, materialın şüurlu surətdə mənimsədilməsi üçün təlimdə inteqrasiya vacibdir. "Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsepsiyası (Milli Kurikulumu)" sənədində təhsilin inteqrativliyi əsas prinsip kimi nəzərdə tutulmuşdur. Milli Kurikulum təhsildə fəndaxili və fənlərarası inteqrasiyaya xüsusi önəm verir. Müxtəlif sahələr üzrə biliklərin inteqrasiyası şagird təfəkküründə ətraf aləm haqqında vahid, sistemli dünyagörüşün formalaşmasına kömək edir.
İnteqrasiya termini XX əsrin sonundan daha fəal istifadə
olunmağa başlasa da onun ifadə etdiyi mahiyyət və məzmun həyat
yarandığı gündən mövcud
olmuş, onun
varlığını təşkil etmişdir. Zaman-zaman diferensial yanaşmalar hissələrə
bölünməni, ayrılmaları tənzimlədiyi kimi, inteqrasiya prosesləri
də bütövləşmələrin, tamamlanmaların nəticəsi
kimi meydana
çıxmışdır. Bəşəriyyətin tarixi boyu proqressiv
xarakter daşıyan yeniliklər diferensial və həmçinin inteqrativ yanaşmaların fonunda
yaranmışdır. Bütün elm sahələrində, o
cümlədən sosiologiyada, eləcə
də pedaqogikada inteqrasiya
önəmli yer tutmuşdur.
Ona
görə də pedaqogikada "inteqrasiya", "inteqrativlik",
eləcə də "təhsildə inteqrasiya"
və s. anlayışlardan daha çox istifadə olunmağa başlamışdır. İnteqrasiya təhsilin bütün
struktur elementlərinə aid
olduğundan son
dövrlərdə "inteqrativ təlim",
"inteqrativ dərs", "inteqrativ fənn" və s.
anlayışlar da işlənir.
Müasir dünyada sürətlə
gedən sosial, mədəni və texnoloji dəyişikliklər qlobal
düşünmə tərzinin əhəmiyyətini xeyli artırır. Belə olan
halda şagirdlər təlim prosesinin passiv
iştirakçısı olmur. İnteqrativlik şagirdlərə ətraf aləmin
dərk edilməsinə yaradıcı idraki
münasibət bəsləyən subyektlər kimi
yanaşılmasına imkan yaradır. Bu o zaman
mümkün olur ki, təhsil pillələrində öyrənilən
fənlər və onların əhatə
etdiyi mövzular
ayrı-ayrı deyil, əlaqəli, inteqrativ şəkildə tədris olunur. Digər bir tərəfdən inteqrativ kurikulum şagirdlərin dərsliklərdə
verilən materiallara yaradıcı
yanaşmasına kömək edir.
Təcrübə
göstərir ki, tədris prosesində fəndaxili
və fənlərarası inteqrasiyanın təmin edilməsi
bilik və bacarıqların şagirdlər
tərəfindən daha asan
mənimsənilməsi, dərslərin maraqlı və məzmunlu
qurulması, uşaqlarda tədqiqatçılıq
meyillərinin yaranması üçün
vacib şərtdir. Fəndaxili inteqrasiya
müəyyən bir fənnin
aşıladığı anlayış, bilik
və bacarıqların əlaqələndirilməsi, fənn
daxilində səpələnmiş faktların sistemləşdirilməsidir.
Belə səviyyədə inteqrasiyanı verilmiş
materialın ayrı-ayrı tədris vahidlərində cəmləşdirilməsi
də hesab etmək olar.
Bu isə son nəticədə
fənnin məzmununun strukturunun dəyişdirilməsinə
gətirib çıxarır. Bu mənada inteqrasiya olunmuş məzmun informativ
cəhətdən daha tutumlu
olur, şagirdlərin daha
əhatəli kateqoriyalarla
düşünmə bacarıqları
formalaşdırmalarına kömək edir.
İbtidai təhsil pilləsi fənlərinin
tədrisində geniş şəkildə
istifadə olunan fəndaxili inteqrasiya üçün
konsentrik prinsipə əsaslanan spiralvari quruluş daha xarakterikdir. Bu cür inteqrasiya
prosesində dəyərlərin dərk olunması xüsusidən
ümumiyə və yaxud ümumidən
xüsusiyə doğru ola
bilər. Beləliklə, məzmun get-gedə yeni
məlumatlarla, bağlılıqlarla və
asılılıqlarla zənginləşərək daha maraqlı hala gəlir.
Bu formanın üstün
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, şagirdlər başlanğıc problemi diqqətdən qaçırmadan onunla bağlı olan
bilgilərini daha da
genişləndirir və dərinləşdirirlər.
Fənlərarası inteqrasiya bir neçə
fənnin əhatə etdiyi ortaq bilik və
bacarıqların sintezi olmaqla,
bir fənnə aid
anlayışların və metodların digər bir fənnin tədrisində istifadəsini nəzərdə
tutur. Bu inteqrasiya müxtəlif fənlər
arasında məntiqi əlaqələrin qurulmasına xidmət
edir. Bu proses eyni bir
bacarığın ayrı-ayrı fənlər vasitəsilə
daha da təkmilləşdirilməsini
təmin etməklə təlim prosesinin səmərəliliyinin
artırılmasına şərait yaradır.
Fənlərarası
və fəndaxili münasibətlərin sadəcə əlaqə
deyil, inteqrasiya xarakteri daşıması bu
münasibətlərin daha sıx və
möhkəm olmasına, onun bütöv bir prosesə
çevrilməsinə şərait yaradır. Müəllimlər
pedaqoji prosesdə ondan
daha səmərəli qaydada
istifadə etmək imkanı qazanırlar. Bundan
əlavə, fənlərarası və fəndaxili inteqrasiya interaktiv öyrənməyə
geniş yol
açır. Şagirdlərin təbiət, cəmiyyət və
insanlar haqqında qarşılıqlı
əlaqələr şəraitində qurulmuş
biliklərə yiyələnməsini stimullaşdırır.
İnteqrasiya nəticəsində tədris
materialının yığcamlığı təmin edilir,
təkrara yer verilmir,
şagirdlər artıq yüklənmir və tədris
vaxtına qənaət edilir. Onlar az vaxt
içərisində çox, həm də
bir-biri ilə üzvi
əlaqədə formalaşmış biliklər əldə
edirlər. Bu məqsədlə
uşaqları inteqrativ biliklər əldə
etməyə hazırlayan fənlərarası əlaqəyə
geniş yer verilməlidir.
Bunun təmin edilməsi üçün
müəllim bütün fənlər
üzrə proqram materiallarına
yaxşı bələd olmalı, fənlərarası əlaqədən
istifadə etməyin yollarını, onun
metodikasını dərindən bilməlidir.
Fənlərarası əlaqə
prosesində tədris fənni
şagirdlər tərəfindən yaxşı mənimsənilir,
bir neçə fənn üzrə bilik, bacarıq və vərdişlər təkrarlanır.
Biliyin şagirdlər tərəfindən sistemli mənimsənilməsi
təmin edilir.
Fənlərarası əlaqədən
ardıcıl şəkildə istifadə tədrisin səviyyəsini
yüksəldir, şagirdlərin təfəkkürünü
inkişaf etdirir, dünyagörüşünü genişləndirir.
Buna görə də təhsilə
ayrı-ayrı fənlərin öyrədilməsi kimi deyil, XXI əsrin tələb
etdiyi həyati bacarıqların inkişaf etdirilməsi prosesi
kimi baxılmalı, şagirdlər həyat
boyu öyrənməyə
hazırlanmalıdır.
Günel ƏSGƏROVA,
Rumiyyə PİRİYEVA,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin əməkdaşları
Azərbaycan
müəllimi.- 2013.- 27 sentyabr.- S.10.