Bəxtiyar Vahabzadə:
"Hər millətin övladı
orta təhsilini ana dilində almalıdır"
Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin "Azərbaycan müəllimi" qəzetinə müsahibəsi
"Azərbaycan
müəllimi", 19 mart 1994-cü il, ¹
10
- Bəxtiyar
müəllim, təhsilimizin indiki vəziyyətini necə
qiymətləndirərdiniz?
- Narazı olmaq asandır, amma "necə olsun"
sualına cavab vermək çətindir. Təhsilimizin
indiki vəziyyəti qənaətbəxş deyil. Bunun bir çox səbəbləri var, mən
onları sadalamaq istəmirəm, çünki hamıya məlumdur.
Amma hər şeyimiz pisdir və təhsilimiz də
pis vəziyyətdədir, - demək də düz deyil. Mən bir çox xarici ölkələrdə
olmuş və imkan tapdıqca onların təhsil sistemi ilə
maraqlanmışam. Azərbaycanda orta təhsil
alanlar ilə xarici ölkələrdə təhsil alanları
müqayisə etsək, bir çox cəhətdən bizim
üstün olduğumuz görünər.
Bilirsiniz, bizim təhsil sistemimizdə naqis cəhətlərdən
olan əzbərçilik metodu var. Bu da müəllimlərin
zərərli iş üsullarından biri sayılır. Həmin müəllimlər bilməlidirlər ki, əzbərçiliklə
şagirdlərdə müstəqil düşüncəni
öldürürlər. Şagird
oxuduğu kitab haqqında müstəqil fikir yürüdə
bilmir. Bu ondan irəli gəlir ki, bir
çox müəllimlərimizin özləri müstəqil
düşünməyi bacarmırlar. Bu,
faciədir.
Məktəblərdə müstəqil
düşüncənin aşılanmamasına əsas səbəb
vaxtilə, yəni sovet totalitarizmi dövründə,
yalnız bircə ideologiyaya xidmət göstərməyimiz
olmuşdur. Müəllimlər bir
ideologiyanı - marksizm ideologiyasını təbliğ etməli,
bundan kənara çıxmamalı idilər. Bu isə təhsilə standartlıq, şablon və
stereotip gətirdi. İndi, Allaha
şükür, ölkəmizdə azad düşüncəyə,
hər kəsin öz sözünü deməyə imkanı
var. Fəallıq əsasən bu sahədə müəllimlərin
üzərinə düşməlidir. Onlar
uşaqlarımıza milli mənliklərini dərk etdirməli,
körpə balalarımıza müstəqil düşünməyi
öyrətməyi bacarmalıdırlar.
- Müəllimlərin
son on ildəki intellektual səviyyəsi, şəxsi keyfiyyətləri
sizi qane edirmi?
- Təəssüf ki, müəllimlərimizin əksəriyyətinin
intellektual səviyyəsi çox aşağıdır. Onlar demək olar ki, mütaliə ilə məşğul
olmur, öz üzərlərində
çalışmırlar. Mən bunu dəfələrlə
çıxışlarımda, yazılarımda demişəm.
Sizə bir hadisəni danışmaq istəyirəm. Bir neçə
il bundan qabaq tanınmış bir orta məktəbdə
görüşdə iştirak edirdim. Ədəbiyyat
müəllimi mənim yaradıcılığım
haqqında məruzə elədi. Gördüm
ki, müəllimin məruzəsində bir kəlmə də
olsun öz fikri yoxdur. Həmin müəllim
orta məktəbin VII sinif dərsliyində mənim
haqqımda yazılanları üzümə oxudu. O zaman
mən bərk əsəbiləşdim və müəllim
haqqında respublika qəzetlərinin birində məqalə
ilə çıxış etdim. Məqalədə
yazırdım ki, haqqımda məruzə edən müəllim
mənim kitablarımdan birini belə oxumamışdı.
Amma mütaliəli, müstəqil
düşünən, sərbəst mühakimələr
yürüdən müəllimlərimiz də var. Onlardan
birini misal göstərmək istəyirəm. Masallı rayonunun Çaxırlı kəndində
Rahid Ulusel adlı bir orta məktəb müəllimi dərs
deyir. Rahid müəllimin müxtəlif qəzetlərdə
tez-tez dərc edilən məqalələri məni valeh edir.
Onun bu yaxınlarda mənə göndərdiyi "Doğ, ey
zəkaye-vətən" məqaləsində qaldırılan problemlər
son dərəcə maraqlıdır. Məqaləni
oxuyanda, müəllimin qabiliyyətinə, savadına valeh
oldum. Deyərdim ki, o, nəinki öz
işinin professoru, hətta akademiki olmağa layiqdir. Fikirləşirəm, yaxşı ki, xalqımız
bu cür savadlı müəllimlərdən xali deyil. Çox təəssüf ki, belə müəllimləri
barmaqla saymaq olar.
- Müəllim-şagird,
müəllim-tələbə münasibətini necə
görmək istərdiniz?
- Mənim fikrimcə, bu münasibətlər
qarşılıqlı olmalıdır. Yəni
müəllim-şagird, şagird-müəllim sevgisi əsasdır.
Müəllim şagirdi ilə
qarşılıqlı ünsiyyətdə olmalıdır.
Onlar bir-birlərini başa düşməlidirlər.
Müəllim öz səmimiyyəti ilə
şagird qəlbinə nüfuz etməyi bacarmalıdır.
Vaxtilə biz tələbə olarkən 132 nömrəli orta məktəbdə
təcrübə-məşğələ keçmişik. Burada Bilqeyis xanım Məmmədova adlı bir ədəbiyyat
müəllimi dərs deyirdi. Mən
şagirdlərin onun dərsini necə maraqla dinlədiklərinin
şahidi olmuşam. Bilqeyis müəllim öz səmimiyyəti, zəkası
və nuraniliyi ilə şagirdlərin qəlbində öz
heykəlini ucaltmışdı.
-
Qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinə
münasibətiniz?
- Mənim fikrimi bilmək istəyirsinizsə,
açığını desəm, münasibətim çox
pisdir. Təhsil bilavasitə dövlət
işidir. Onu dövlət himayə etməli
və qayğı göstərməlidir. Qeyri-dövlət
müəssisələri isə pulludur və oraya kimin
imkanı varsa o, daxil ola bilər. Siz özünüz fikirləşin, burada hansı
istedaddan, bilikdən, savaddan söhbət gedə bilər?
Bunları fikirləşəndə millətə
yazığım gəlir. Təhsillə alver etmək
olmaz!
-
Qızların oğlanlardan ayrı təhsil almalarına necə
baxırsınız?
- Buna təbii baxıram. Bizim vaxtilə
qız, oğlan məktəblərimiz olub. O
dövrün maarifpərvər ziyalıları,
xanımları məhz həmin məktəblərin
yetişdirmələri olmuşdur. Məncə,
qızlar oğlanlardan ayrı təhsil alsalar daha məqsədəuyğun
olar.
- Dini-mənəvi
dəyərlərimizə qayıdış bizə nə verə
bilər?
- Məktəblərimizdə şəriət dərsi
keçilməlidir. Bu, bizə təmiz əxlaq,
saf mənəviyyat verə bilər. Uşaqlarımız
bilməlidirlər ki, hansı dinə, hansı xalqa mənsubdurlar.
Dini-mənəvi dəyərlərimizə
qayıdış insanlara həyatdakı əzab-əziyyətləri
unutmaq imkanı verər. Din gənclərin əxlaqını
da düz, doğru istiqamətdə formalaşdırar,
onları əyri yoldan, tüfeyli həyatdan çəkindirər,
xeyirxahlığa, özünü dərk etməyə
kömək edə bilər.
- Gənc
nəslin tərbiyəsində ailə, məktəb və
mühitin rolunu nədə görürsünüz və bunlardan hansını başlıca hesab
edirsiniz?
- Bu sualda mühit sözünü əsas
götürmək istəyirəm. Dünyada elə
müqəddəs şeylər var ki, onlar mühitlə, dar məhdud
şəraitlə əlaqələndirilə bilməz. Bunlardan ən birincisi ana dilidir. Hər
bir millətin övladı orta təhsilini ana dilində
almalıdır. Ana dilini mükəmməl
bilmədən başqa dili yaxşı qavramaq çətindir.
Çünki ana dilini yaxşı bilən
uşaq öyrənmək istədiyi ikinci dili ana dilinin
qanunları ilə müqayisədə əyani olaraq dərk
edə bilər.
Bir zamanlar Rusiyada zadəganlar öz dilini
bəyənmir, övladlarını əcnəbi məktəblərə
verirdilər. Böyük rus pedaqoqu
K.D.Uşinski bunu böyük səhv və qəbahət hesab
edərək "Ana dili" məqaləsində sübut
edirdi ki, doğma dilində dil açmayan, ana dilində təhsil
almayan uşaqlar mənən şikəst olur, köksüz,
soysuz böyüyür, iki ruh arasında avara qalır. O
yazırdı: "Xaricdən dayələr, tərbiyəçilər
və hətta ev xidmətçiləri gətirirlər. Ata və ana övladı ilə doğma dildə bir
kəlmə də danışmır. Bunun
nəticəsi nə olar? Xalq öz qiymətli
mənəvi irsindən, onun vətən üçün
oğul edə biləcək hissindən həmişəlik əl
çəkməli olar".
İndi bizim də vəziyyətimiz bu
cürdür.
1981-ci il "Oqonyok"
jurnalının 2-ci sayında bir məqalə dərc
edilmişdi. Məqalədə Parisdə
yaşayan ermənilərin öz balalarını orada
açdıqları erməni məktəblərində
oxutmalarından bəhs edilirdi. Onlar istəyirlər
ki, yeni yetişən nəsil öz kökü üstündə
böyüsün və milli mənliyini dərk etsin. O
zaman mən məqaləni oxuyanda gündəliyimə bu
sözləri yazmışdım: "Paradoksa baxın! Erməni
Parisdə balasını erməni məktəbində, azərbaycanlı
isə Bakıda öz övladını rus məktəbində
oxudur!".
Dilimiz həqiqi mənada dövlət dili
elan olunandan sonra bir sıra vəzifəli adamlar öz
uşaqlarını, nəvələrini rus məktəblərindən
çıxardıb Azərbaycan məktəblərinə
verdilər. Onların məqsədi
başqa şey idi. Gələcəkdə
övladlarına yüksək vəzifələr qapdırmaq
üçün belə edirdilər. Burada
heç bir milli oyanışdan, şüurdan söhbət
belə gedə bilməz. Hazırda isə vəziyyəti
başqa cür təsəvvür edən, həmin
"ayıqlar" təzədən öz
uşaqlarını, nəvələrini Azərbaycan məktəblərindən
çıxardıb rus məktəblərinə verirlər!
Bu, buqələmunluqdur, simasızlıqdır!
Ana dili namusdur. Namus isə paltar deyil
ki, onu havaya və fəslə görə dəyişəsən!
- Tələbə
gənclərin fəal siyasətlə məşğul
olmaları düzgündürmü?
- Hər bir gənc siyasətbazlıqla yox, siyasətlə
məşğul ola bilər.
-
Övladlarımızın tərbiyəsində əsas nəyə
fikir verirsiniz? Onlara hansı dəyərlərin
aşılanmasını tövsiyə edərdiniz.
- Birinci növbədə, onlarda vətən
sevgisi oyanmalıdır. Gənclərimizə
milli şüur aşılanmalıdır. Onlar adət-ənənələrimizə sədaqət,
böyük-kiçik yeri bilmək ruhunda tərbiyə edilməlidirlər.
-
Müasir dövrümüzdə varlı adamların təhsilə
qayğı sahəsindəki biganəliyini nə ilə izah
edərdiniz?
- Bayaq dediyim kimi, təhsilə qayğı ancaq dövlət
tərəfindən olmalıdır. Elmə, sənətə
himayəni sponsorların ümidinə buraxmaq olmaz. İstedadlı gənclərin də
qayğısını dövlət çəkməlidir.
Qaldı ki, varlı adamların təhsilə
biganəliyi, bunu siz onların özündən
soruşsanız daha düzgün olardı. Hər halda, millətini sevən onun təhsilinə,
inkişafına öz köməyini əsirgəməməlidir.
Bu, ən müqəddəs xidmətlərdən
biridir.
- Bəxtiyar
müəllimin demək istədiyi son söz.
- Arzum budur ki, xalqımızın
başına gətirilən dəhşətli faciələrə
son qoyulsun. Gənclərimiz daha ağılla, səbrlə
hərəkət etsinlər. Bizim
buraxdığımız səhvləri gələcəkdə
onlar təkrarlamasınlar. Tarixin
bugünkü ibrət dərslərindən nəticə
çıxarsınlar.
-
Maraqlı söhbət üçün çox sağ olun.
Müsahibəni
apardı:
Samirə
KƏRİMOVA
Azərbaycan
müəllimi.- 2014.- 7 fevral.- S.3.