Şəkinin 183
yaşlı məktəbi
Hamımıza məlumdur ki, XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Şimali Azərbaycan çar Rusiyası tərəfindən işğal olunmuş və Azərbaycanda müstəmləkəçilik siyasəti yürüdülmüşdür. Eyni zamanda, Rusiya öz müstəmləkəçilik siyasətini həyata keçirmək üçün Azərbaycan dilinə, bu dili bilən tərcüməçilərə, savadlı mütəxəssislərə böyük ehtiyac duyurdu. Bütün bunları nəzərə alan mərkəzi hökumət 1829-cu il avqustun 2-də Cənubi Qafqaz məktəblərinin ilk nizamnaməsini təsdiq etdi. Demək olar ki, Azərbaycanda xalq maarifi sisteminin tarixi həmin nizamnamə ilə başlayır. Nizamnaməyə görə, bu məktəblərin Gəncə, Şuşa, Nuxa (Şəki), Şamaxı, Quba, Bakı, Naxçıvan və Ordubad şəhərlərində, Qazax distansiyasında açılması təsdiq edildi. Bu illərdə meydana gələn və Azərbaycan məktəb tarixində mühüm yer tutan təhsil müəssisələrindən biri də Şəki (Nuxa) qəza məktəbidir.
Haqqında
Hazırda fəaliyyət
göstərən və 183 illik tarixə
malik olan bu məktəbin davamçısı Şəki
şəhərində yerləşən 5 nömrəli tam orta məktəb
respublikamızın ən qocaman təhsil
müəssisələrindən biri hesab olunur. Məktəb
1831-ci il dekabrın 30-da Şəkidə
(Nuxada) rus-tatar qəza
məktəbi kimi açılmış
və həmin ildən fəaliyyətə
başlamışdır.Yerli əhali məktəbə elə
ilk gündən rəğbət bəsləmiş,
məktəb üçün müvafiq bina
ayırmış və hətta bina
kirayəsi üşün vəsait
toplamışdı. Nuxa (Şəki) qəza
məktəbi iki sinifdən ibarət idi və burada ilk vaxtlar
üç müəllim işləyirdi.
Onlardan biri məktəbin
müdiri, ikincisi fənn
müəllimi idi, digəri isə Azərbaycan
dili və şəriəti tədris edirdi. Azərbaycan dili və
şəriətdən başqa digər fənləri
əsasən Rusiya universitetləri və ali pedaqoji
institutlarının məzunları tədris edirdilər.
1833-cü ildə Nuxa (Şəki) qəza məktəbində oxuyan şagirdlərin sayı 29 nəfər idi. Onlardan 21 nəfərini
tacir uşaqları təşkil edirdi.
1835-ci ildə Zaqafqaziya məktəblərinin yeni nizamnaməsi təsdiq edildi.
Bu nizamnamə ikisinifli
mövcud qəza məktəblərini üçsinifli məktəbə çevirməyi
nəzərdə tuturdu. Tədris edilən
fənlərin dairəsi genişləndirilirdi, Zaqafqaziyada ən çox
işlədilən Azərbycan dilinin tədrisinə
xüsusi diqqət verilirdi.
Müəllim heyətinin tərkibi artıq beş
nəfər təsdiq edilmişdi. Onlardan üçü elmi fənn
müəllimləri hesab olunurdu
ki, həmin
müəllimlərdən biri iki yuxarı sinifdə rus dili, coğrafiya və tarix, digəri isə hesab,
hüsnxət, rəsm və rəsmxət fənlərini tədris
etməli, üçüncüsü isə
birinci sinifdə oxu və
yazı, hesabdan ilk dörd əməli öyrətməli, iki müəllim isə şəriət və
dilləri tədris etməli idi.
1844-cü ildə Nuxa qəza məktəbində oxuyanların
sayı 70-ə çatmışdır. I sinifdə 40 şagird,
II sinifdə 20, III sinifdə 10 şagird oxuyurdu.
Şəki qəza məktəbində ilk məktəb
kitabxanası da
yaradılmışdır. Kitabxanada
(1845-ci ilin məlumatına görə)
360 adda kitab və tədris
vəsaiti var idi. Bu o dövr
üçün
çox böyük
rəqəm sayılırdı.
1867-ci ildə Qafqaz və Zaqafqaziya məktəblərinin
yeni nizamnaməsi qəbul edildi.
Bu nizamnamə ilə qəza məktəbləri
yenidən təşkil edildi. Üç əsas
sinifdən əlavə hazırlıq sinifləri
açıldı. İlk dəfə olaraq təhsil haqqı tətbiq olundu. Tədris planına yeni fənlər, latın və Avropa dilləri
daxil edildi. Bununla da Şəki qəza
məktəbinin tədris planına fransız dili əlavə
olunur və digər fənlərlə
yanaşı müvəffəqiyyətlə tədris edilirdi.
Artıq
1890-cı ildə məktəbdə 136, 1895-ci ildə isə
167 şagird təhsil alırdı.
1890-cı ilədək məktəbin cəmi 12
buraxılışı olmuşdur ki, bu müddət ərzində
məktəbi 125 nəfər bitirmişdir.
1890-cı ildə 16, 1895-ci ildə isə 23 nəfər şagird məktəbdə təhsilini başa
vurmuşdur.
İllər keçir, məktəb ünvanını
müxtəlif səbəblərdən dəyişir.
1925-1928-ci illərdə
Şəki şəhər məktəbi 5 sinifli
məktəbə çevrildi. 1933-cü
ildən burada şagirdlər 7 illik, 1939-cu ildən isə 8 illik
təhsil almağa başladılar. 1945-ci
ildən məktəb 10 illik məktəbə
çevrildi. O vaxt oğlanlarla qızların təhsili ayrı-
ayrılıqda həyata keçirildiyindən məktəb
qız məktəbi kimi fəaliyyətini davam
etdirir. Məktəbin məzunu Minayə Mövsüm qızı Səmədova direktor təyin edilir.
1946-1947-ci dərs
ilində qızlar məktəbi kimi fəaliyyət
göstərən tədris ocağının birinci
buraxılışı oldu. 17 nəfər
gənc qız attestat alaraq
ali məktəblərdə təhsillərini
davam etdirdilər. Qızlardan 10 nəfəri
həkim, biri neft
mühəndisi oldu, ikisi
elm sahəsini seçdi,
17 qızın 17-si də ali təhsilli
mütəxəssis oldu.
1947-ci ildə məktəbdə
600-dən çox qız oxuyurdu.
Burada
Şəkinin ən
bacarıqlı, təcrübəli müəllimləri
çalışırdı. Lenin ordenli müəllim Surayə Gülüzadə
riyaziyyatdan, Qırmızı Əmək
Bayrağı ordenli Məmmədhəsən
Abdullayev kimyadan, SSRİ-nin
qabaqcıl maarif xadimi,
Lenin ordenli Rza Cəlilov tarixdən, respublikanın əməkdar
müəllimi Ələsgər Yusifov
isə ədəbiyyatdan dərs deyirdilər.
1953-cü ildən məktəbdə
qızlarla birgə oğlanlar da oxumağa
başladılar. Məktəbin
onillik ümumtəhsil ocağı kimi fəaliyyət göstərdiyi illərdə
şagirdlərin sayı 500-600 arasında dəyişirdi. Bu isə çətinlik yaradırdı. Məktəb
darısqal idi. Sinif
otaqları çatışmırdı. Tələblərə
cavab vermirdi. Məktəbin
genişlənməsi üçün şərait yox
idi. Ərazidə isə bir
neçə orta məktəb olduğuna görə təhsil ocağı 8 illik məktəbə çevrildi.
1981-ci ildə məktəbin
150 illiyi respublika səviyyəsində
qeyd edilmişdir. Bu münasibətlə Şəki şəhər
5 nömrəli ümumtəhsil məktəbi Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı
ilə təltif edilmişdir. Məktəbin iki nəfər
müəllimi Diləfruz Axundova və
Ruqiyyə Hüseynova "Əməkdar
müəllim" fəxri adına layiq görülmüş, digər iki nəfər müəllim isə Azərbaycan
SSR Ali Soveti Rəyasət
Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşdur.
1983-84-cü
dərs ilində təhsil müəssisəsi yenidən onillik məktəbə çevrilmiş, əvvəlki şöhrətini bərpa etmişdir. 1988-ci ildə isə məktəb bu gün fəaliyyət
göstərdiyi Şəki şəhəri, Füzuli
küşəsi 4 ünvanında yerləşən binaya köçürülmüşdür.
2011-2012-ci
dərs ilində məktəbdə əsaslı təmir və
tikinti işləri aparılmış, həyətində
320 şagird yerlik müasir tələblərə cavab verən idman zalı,
fizika, kimya, informatika və xarici dil fənləri üçün
kabinetləri olan
yeni üçmərtəbəli tədris
korpusu tikilmişdir.
Məzunları
Nuxa qəza məktəbində rus dilində ilk təhsil alanlardan biri də Azərbaycan
dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli
Axundzadə olmuşdur. Bu məktəbdə sonralar Mirzə
Fətəli kimi
onlarca azərbaycanlı təhsil
almış, rus dili
vasitəsi ilə Rusiya və Avropa mədəniyyəti ilə tanış olmuş, Azərbaycan
mədəniyyəti, ədəbiyyatı, maarif və məktəbinin tərəqqisində
böyük
xidmətlər göstərmişlər.
Onların
arasında M.F.Axundzadə, Rəşid bəy Əfəndiyev,
Heydər Əfəndiyev, Cəlil Hüseynov,
Sabit Rəhman, Əbdüləzəl Dəmirçizadə,
Əlövsət Sadıqov, Şirməmməd Hüseynov və digər yüzlərlə adını
çəkmədiyimiz tanınmış şəxsiyyətlər
var.
Məktəb bu gün
Şəki şəhər
5 nömrəli tam orta
məktəb bu gün
də əvvəlki şöhrətini qoruyub
saxlayaraq rayonun ən
qabaqcıl məktəblərindəndir. Hazırda bu məktəbdə
600-dən yuxarı şagird təhsil
alır. Burada öz işini yaxşı bilən, səriştəli,
işgüzar, yaradıcı kollektiv formalaşıb. Bu
qabaqcıl kollektivin uğurları ilbəil
artır. Pedaqoji kollektiv
öz fəaliyyətini müasir
dövrün tələblərinə uyğun qurmağa
çalışır.
Son illər məktəbi bitirən məzunlardan
hər il 50-60 faizi ali məktəblərə qəbul olur. Altı ildir
ardıcıl olaraq məktəb ali
məktəblərə qəbul imtahanlarında göstərdiyi
nəticəyə görə TQDK tərəfindən
respublikanın ən yaxşı məktəbləri
sırasına daxil edilir.
Son üç ildə məktəbin
14 nəfər məzunu 600-dən yuxarı bal
toplamış, onlardan iki
nəfəri Prezident təqaüdünə
layiq görülmüşdür.
2011-ci ildə məktəbin məzunlarından Leyla Alxasova 685 balla, 2013-cü ildə isə Şəhla Alxasova 686 balla Azərbaycan Tibb
Universitetinə daxil olmuş,
Prezident təqaüdünə layiq
görülmüşlər.
Ötən tədris
ilində uğurlarına nəzər saldıqda görürük ki, məktəbi
31 nəfər məzun bitirib. Onlardan Şəlalə Zəkəriyəzadə
və Mədinə Malikzadə qızıl medala
layiq görülüb.
Bundan başqa, məzunların
27 nəfəri qəbul üçün ali təhsil müəssisələrinə sənəd
verib, onlardan 19 nəfəri
tələbə adını qazanıb. Beş
nəfər 600-dən çox bal toplayaraq nüfuzlu ali məktəblərə
qəbul olub.
Qeyd edək ki, 2012-ci ildə tədris
ocağı ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq
sərəncamına əsasən "Ən yaxşı
ümumtəhsil məktəbi"
müsabiqəsinin qalibi olub. 2013-cü ildə məktəbin müəllimləri
"Bir şagird - bir komputer", "Elektron təhsil" müsabiqələrində
iştirak edərək uğur qazanıb.
Biz də tarixi təhsil ənənələri olan bu qədim tədris
ocağının uğurlarının ilbəil daha da artmasını
arzulayır, pedaqoji kollektivə uğurlar diləyirik.
Niyazi RƏHİMOV
Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 26 iyun.- S.4.