Böyük Vətən müharibəsinin canlı şahidi
1941-ci il
iyunun 21-dən 22-ə keçən gecə
faşist Almaniyasının aviasiyası qəfil
hücuma keçərək SSRİ-nin bir neçə
şəhərini bombaladı.
1941-1945-ci illərdə
Azərbaycandan 640 min nəfər həmvətənimiz sovet ordusunun tərkibində Hitler
Almaniyasına qarşı vuruşub.
Hitlerin müharibə ilə bağlı
hazırladığı planların böyük
bir qismi Bakı ilə bağlı idı. Nəyin
bahasına olursa-olsun Bakı ələ
keçirilməli idi. Hitlerin
planı vaxtilə Leninin nəzərdə
tutduğu planla tamamilə
üst-üstə düşürdü:
"Əfqanıstana, hətta Hindistana
gedən yol belə Bakıdan keçir, deməli, bütün
yollar Bakıdan keçir".
Belə bir çətin məqamda milli
diviziyaların yaradılması zərurəti ortaya
çıxdı. 1941-ci il avqustun 26-dan etibarən Azərbaycanda azərbaycanlılardan
ibarət yaradılmış 8 milli
diviziyanın hər biri cəbhədə
böyük qəhrəmanlıqlar
göstərdi.
1942-ci il
22 fevral tarixində Azərbaycanın Ucar
rayonunda yaradılan 416-cı milli diviziyada şəxsi
heyətin 92 faizi Azərbaycan türkləri
idi. Taqanroq şəhərinin
azad olunmasında göstərdiyi rəşadətlərə
görə diviziyaya fəxri
"416-cı Taqanroq diviziyası"
adı verildi. Bundan sonra milli diviziyalar
416-cı diviziyaya birləşdirildi.
416-ci diviziyanın döyüş salnaməsi 1942-ci ilin noyabrında Mozdok ətrafında
başlayıb, 1945-ci ilin mayında Berlində, Brandenburq
darvazası önündə başa
çatıb.
Formalaşdığı
gündən 1945-ci il mayın 2-dək
döyüşlərdə 22996 düşmən əsgər
və zabitini məhv etmiş,
5474 nəfəri isə əsir almış diviziyanın hissə və bölmələri
almanların 195 müxtəlif növ
iriçaplı silahını, 81 minaatanını, 210 dəzgahlı
pulemyotunu, 84 əl pulemyotunu, 4997 tüfəngini,
2150 avtomatını sıradan çıxarmış, yaxud ələ keçirmiş,
11230080 atış nöqtəsini, 698 anbarını tamamilə
dağıtmışdır.
Müharibə
dövründə 416-cı diviziya 12 dəfə
ali baş
komandanın təşəkkürünü alıb.
Böyük Vətən müharibəsi illərində
bəstəkar Soltan Hacıbəyov xalq
çalğı alətləri orkestri üçün 416-cı Taqanroq
diviziyasına həsr edilmiş "Döyüşçülər
nəğməsi" adlı marş bəstələyib.
Azərbaycan
televiziyası tərəfindən 416-cı diviziyanın qəhrəmanlıq
yolundan söz açan "416-cı diviziya.
Biz birlikdə qalib gəldik!"
adlı sənədli film çəkilib.
İkinci Dünya müharibəsinin
başa çatmasından bu gün 69 il ötür.
Üstündən neçə onilliklər keçsə də,
o illərin ağrılarını, o qələbənin fərəhini ürəyində
lap elə bu gün olmuş kimi həssaslıqla gəzdirənlər hələ var.
Faşizm üzərində tarixi
qələbənin hər
ildönümündə vaxtilə
çalışdığım dövlət
televiziyasının "Hərbi vətənpərvərlik"
Baş redaksiyasında qocaman
müharibə veteranları ilə görüşlər təşkil
edirdik. Təxminən 14-15 il
əvvəl belə görüşlərin birində 416-cı Taqanroq
diviziyasının 80 yaşlı veteran döyüşçüsü Soltan baba (Soltan
Kərəmoğlu) verilişimizin
qonağı olmuşdu. Çox
maraqlı müsahib idi
rəhmətlik, ruhu şad
olsun. Onun kasetdə yadigar qalan söhbətindən
bəzi fraqmentləri bu yazıda təqdim
edirəm:
- Mən 1921-ci ildə
Abşeron rayonunun
Güzdək kəndində doğulmuşam.
Müharibə başlayanda
kəndimizdəki məktəbdə
sinif müəllimi işləyirdim.
1942-ci ilin martında müharibəyə yola düşdüm. 92 faizi Azərbaycan oğullarından ibarət olan 416-cı milli
diviziyanın alayları o vaxt Azərbaycanın müxtəlif
rayonlarında yerləşirdi. Beləliklə, Şamxordakı alayın tərkibində
Şimali Qafqaza
göndərildim. Mən
diviziyanın müdafiə
mövqeyində dayanan III eşalonunun tərkibində idim.
Bizim rotada bir ziyalı oğlan
vardı: Nurəddin Babayev. Əslən Gəncədən
olsa da, Bakıda böyümüşdü. Biz
onunla həmyaşıd idik.
Onun böyük əmisi
çar ordusunun
generalı olmuşdu.
Nurəddin Babayev Böyük Vətən müharibəsində
ön cəbhələrdə ləyaqətlə
vuruşdu,
ağır yaralandı və baş
leytenant rütbəsi ilə Bakıya
qayıtdı. Uzun illər ADU-nun (indiki BDU) jurnalistika fakültəsində müəllim
işlədi.
Xülasə, o, mənə dedi ki, Soltan, gəl ikimiz köməkləşib öz
dilimizdə döyüş mahnısı
yaradaq. Dedim, baş üstə, yaradaq.
Nurəddin Babayev elə həmin gün üç bənd şeir
yazıb mənə verdi. İndi
o vaxtdan 60 iləcən
vaxt ötüb, o şeirin cəmi bir bəndi
yadımda qalıb:
Səslənir pulemyotlar,
Od saçır minamyotlar
Vətən bizdən bu gün ümid gözləyir,
Cəbhələrə
səsləyir...
Şeiri götürüb əlüstü
zümzümə etdim. Melodiya
Nurəddininn xoşuna gəldi..."Alındı!"-dedi:
"Görərsən, bizim bu mahnı döyüşçülərimizi
əməlli-başlı ruhlandıracaq".
Cəmi üç günlük məşqdən
sonra mahnı rotanın ifasında dağa-daşa səs saldı.
Bir gün yenə təlim
vaxtı rotamız mahnı ilə
keçəndə, bir də baxdıq ki, polk komandirimiz polkovnik
İsmayılov atın belində gəlir. O vaxt
texnika qıt idi deyə,
komandirlər atla hərəkət edirdilər.
Polkovnik mahnını dinlədi və soruşdu ki, bunu rotaya kim
öyrədib? Rota komandiri
Abuzərli cavab verdi ki, sözləri Nurəddin Babayevindir,
musiqisi də Soltan Kərəmoğlunun.
İsmayılov rotanı təkrar oxutdu və
bloknotunda nəsə qeyd
etdi.
Bir neçə gündən sonra mən Xasavyurtda ilk təltifimi-"Döyüş xidmətinə
görə" medalını aldım...
İndi yarım əsrdən
çoxdur ki, müəllim
işləyirəm. Şagirdlərimə təlqin edirəm ki, vətənə dayaq olsunlar.
Gənclərə bir tövsiyəm də var.
Bizim Qarabağ probleminin həllində çox
təşkilatlar, çox dövlətlər
özünü bizə canıyanan kimi göstərir. İstər fərd olsun, istər dövlət, gərək dost dediyinə güvənə biləsən.
Güvənmədinsə, eləsindən uzaq
durmaq lazımdır.
Ellada UMUDLU
Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 9 may.- S.7.