Valideynlər övladları arasında

ayrı-seçkilik qoymamalıdırlar

 

Psixoloq məsləhəti

 

Valideynlər  övladlarının  sayından asılı olmayaraq təmənnasız və əbədi sevgi ilə onları sevirlər. Hətta onlar belə bir bənzətmə verirlər: "Beş barmağım var, hansını kəsərəmsə, incidər". Tarixən valideyn-övlad sevgisinə dair müxtəlif fikirlər var. Valideynlər çox zaman ilk uşağın, bəziləri isə ailənin sonbeşiyinin daha sevimli olduğunu qeyd edirlər. Normal valideyn sevgisinə malik olan ataana övladlarını seçmədən və hər hansı bir fərqlilik qoymadan sevməli və onlara bu sevgini göstərməyi bacarmalıdır. Müxtəlif valideyn tipləri var: sevgisini göstərə bilən və göstərməyən, valideynlik hissiyyatı yüksək olanya olmayans. Bəzən valideyn övlad sahibi olmaq anında özünü həmin situasiyaya tam hazır hiss etmir. Onun valideynlik hissiyyatı bu zaman yaxşı inkişaf etmir. Belə hal əsasən ilk övladın dünyaya gəldiyi zaman olur. Həmin ata-ana bəzən də ikinci övladı dünyaya gəldikdə tamam fərqli hisslər keçirirlər. Bəzi valideynlər çox təəssüf ki, uşaqları arasında fərq qoymağa başlayırlar. Ətrafdakıların tənqidlərinə cavab olaraq bu yanlış hərəkətlərini "bu uşaq çox qurudur... digəri isə adama yovuşur... öpür, qucaqlayır" kimi sözlərlə izah edirlər. Uşaqlar arasında ayrı-seçkilik qoyulmasının səbəblərini psixoloji baxımdan bu cür şərh edə bilərik:

* Valideynlik hissiyatının natamam olması.

* Uşaqlar arasında cinsi ayrı-seçkiliyin qoyulması.

* Uşaqların neqativ xatirəli qohumlara bənzədilməsi.

* Uşaqlardan hər hansı birinin valideynlərindən birinə daha çox bənzəməsi.

* Uşaqda utancaqlıq, adaptasiya problemlərinin müşahidə olunması.

* Uşaqda ünsiyyət çətinliklərinin olması.

* Ailədə digər övladın diqqətçəkmə mexanizminin güclü olması.

* Uşaqlardan birinin həddindən artıq davranış problemli olması.

* Uşaqlardan  birinin daha sakit  olması.

* Uşaqlara dünyasını dəyişən nənə-baba adlarının qoyulması.

* Uşaqlar arasında doğmalıq olmadıqda.

Ailədə yeni övlad dünyaya gələn kimi valideynlərin diqqəti ona yönəlir, alınan hədiyyələr daha çox onun üçün olur, gələn qonaqlar həmin körpəyə diqqət göstərirlər. Bu zaman diqqətdən kənarda qalan böyük uşağın psixoloji durumunu düşünən valideyn  ya qohumlar az olur. Məhz bu andan etibarən dünənədək gününün böyük hissəsini ona ayıran valideynlərinin niyə diqqətin, qayğının digər uşağa yönəldiyinin səbəbini anlamayan uşaq "valideynlərim məni sevmirlər,  qardaşımı ya bacımı məndən daha çox sevirlər" düşüncəsi ilə psixoloji travma yaşayırlar. Valideynlər isə bunun fərqinə çox gec varırlar. Həmin uşağın əvvəlcə qardaşının ya bacısının oyuncaqlarını vurmasını, onun üzünə əl atmasını, paltarlarını tullamasını uşaq şıltaqlığı kimi qəbul edən valideynlər övladları arasında qısqanclığın yaşanıldığından çox gec xəbər tuturlar. Zaman keçdikcə uşaqlar arasındakı qısqanclıq oyun situasiyasında özünü daha qabarıq göstərməyə başlayır. Valideynlərinin diqqətindən uzaqda qaldığını hesab edən uşaq oyun zamanı bütün oyuncaqlara sahiblənir, heç kimlə paylaşmır, təklikdə oynamağa meyl göstərir, tez-tez digər uşağı qıcıqlandırmaqdan zövq alır. Belə uşaqlar valideynlərinin ondan uzaq olduğu anlarda daha böyük davranış problemləri ortaya çıxarırlar.

Sadaladığımız əlamətlər göründüyü qədər yüngül problemlər deyildir. Məhz valideyn diqqətsizliyi nəticəsində uşaqlar arasında yaranmış qısqanclığın aradan qaldırılması üçün bir çox hallarda psixoloqlar ailə ilə birlikdə illərlə aparmalı olurlar. Uşaqları arasında qısqanclığın yaranmaması üçün valideynlərin aşağıda qeyd olunanlara diqqət yetirmələri daha məqsədəuyğun olar:

1. İlk övladınıza onu sevən yeni bir qardaş ya bacının gələcəyi haqqında nağıllar danışın.

2. Səhərlər uşağınızın yatağına kiçik açıqca qoyun ona: "yeni körpəmiz göndərib" - deyin.

3. Övladınızı yeni dünyaya gələcək körpənin adından salamlayın.

4. Doğulacaq körpənin əşyalarını övladınızın seçməyinə imkan yaradın.

5. Doğulmamışdan öncə ondan sonra "Bu sənin qardaşındır  ya bacındır" deməyi unutmayın.

6. Yeni doğulmuş körpəyə qulluğu onunla birlikdə edin. Övladınızı tərifləyərək "Afərin, bunu sən etdin" - deyin.

Ailədə bəzi hallarda övladlarının psixi inkişafında, fiziki göstəricilərində, görünüşündə və.s məsələlərdə fərqlər müşahidə olunduğu halda valideynlər uşaqlarının ala biləcəyi psixoloji travmadan xəbərdar olmadan onları müqayisə etməyə başlayırlar. Çox zaman birinin yanında digərinə "Sən dünyanın ən ağıllı qızısan", "Sən çox gözəlsən" kimi  ifadələr səsləndirirlər. Əslində valideyn xəbərsizdir ki, situativ işlətdiyi bu kəlmələr digər övladında aşağıdakı problemləri yarada bilər:

1. Özünəinam hissinin azalması.

2. İnamsızlıq.

3. Valideynlərə qarşı küskünlük.

4. Qardaş-bacı qısqanclığı.

5. Komplekslər.

6. Natamamlıq hissləri.

7. Aqressiya daxili gərginlik.

8. Neqativizm (Uşaq  "mən onsuz da yaxşı uşaq deyiləm" - deyə düşünür).

Qeyd etdiyim kimi, övladların  fərqləndirilməməsi onların yaxınlaşdırılması əsas məqsədlərimizdən olmalıdır. Valideynlər əgər bu məsələyə etinasız yanaşıblarsa nəticədə uşaqları arasında ayrı-seçkilik yaranıbsa, bu zaman aşağıdakı nüanslara diqqət yetirməlidirlər:

* Övladlarınızdan birini digərinin yanında tərifləyib ya tənqid etməyin.

* Uşaqlarınızla eyni səs tonunda danışın.

* İstifadə etdiyiniz əzizləyici sözləri  uşaqlar arasında çox fərqləndirməyin.

* Övladlarınızla birlikdə oyun oynayın.

* Hədiyyə aldıqda onu fərqləndirməyin.

* Hədiyyələrin "bizim" olduğunu vurğulayın.

* Uşaqlarınızın bir-birinə hədiyyələr verməsinə şərait yaradın.

* Övladlarınıza bir-birlərinə xoş arzular yazmalarını öyrədin.

Bir psixoloq kimi sonda valideynlərə tövsiyəm budur ki, övladlarınız arasında ayrı-seçkilik qoymayın. Bu zaman övladlarınız sizi daha çox sevəcəklər!

 

Aidə NƏBİYEVA,

Müasir Psixologiya Mərkəzinin baş psixoloqu

 

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 16 may.- S.10.