Ev liseyi

Ailə təhsilinin rəsmi statusu 45 ölkədə tanınıb

Ailə təhsili keçmiş vaxtlarda adi hal olub, lakin icbari ümumi təhsilin yayılması ilə ələqədar olaraq köklü surətdə unudulub. Bu gün isə ailə təhsili bərpa olunur və 1992-ci ildən ona rəsmən icazə verilib. Uşaqlar müstəqil surətdə orta və ümumi təhsilin proqramlarını ailədə mənimsəyə bilərlər. Fənlərin tədrisi ilə isə valideynlər özləri və ya dəvət olunmuş mütəxəssislər məşğul ola bilərlər. Məktəbdə aralıq və yekun attestasiyanın aparılması nəzərdə tutulub. Əgər bu halda uşaqlar kifayət qədər biliklər ala bilmirlərsə, məktəb rəhbərliyi uşağın təhsil müəssisəsinə qaytarılması məsələsini qaldıra bilər. Ailə təliminə keçid istənilən sinifdən başlaya bilər.

Ailə təhsilini evdə təhsillə qarışdırmaq olmaz. İkinci halda uşaqlar səhhətləri ilə bağlı məktəbdə oxuya bilmirlər.

Tez-tez belə bir sual ortaya çıxır: xüsusi təhsili olmayan valideynlər bütün dərsləri yuxarı siniflərə qədər yaxşı səviyyədə tədris edə bilərlərmi? Bir çox hallarda valideynlər öz uşaqlarını hələ ibtidai məktəblərdən başlayaraq ev şəraitində təhsilə köçürürlər. Bu isə onlara davamlı olaraq addım-addım məktəb kursunun bütün fənlərini mənimsəməyə imkan verir. Bununla belə, istər yaşlılar, istərsə də uşaqlar arasında konflikt və stres situasiyaları istisna olunur. Ailə məktəbi təcrübəsi göstərir ki, valideynlər dərslərə hazırlaşarkən, bir qayda olaraq, təkcə məktəb dərsliklərindən deyil, digər didaktik materiallar və dərsliklərdən istifadə etməklə özünütəhsillə fəal surətdə məşğul olurlar. Bu və ya digər fənnin tədrisi ilə bağlı hər hansı məsələ ortaya çıxanda onlar məsləhət üçün məktəb pedaqoquna müraciət edə bilərlər. Bir çox ailə məktəbləri ayrı-ayrı fənlər üzrə repetitorların xidmətindən yararlanır, onlar isə bir qayda olaraq bir-iki fənni tədris edirlər. Bəzən isə ailə məktəbləri öz səylərini birləşdirir və öz uşaqlarına ayrı-ayrı fənlər üzrə repetitorları birlikdə tuturlar.

Ailə məktəbinin effektivliyinə şübhə ilə yanaşanlar üçün bir neçə fakt göstərək. 12 min ailədən olan 20 min uşaq arasında aparılmış sorğunun nəticələri göstərib ki, ailə məktəbində iştirak edən uşaqların 20 faizi intellektual və psixo-emosional inkişaf səviyyəsinə görə özəl məktəblərdə, xüsusən də dövlət təhsil müəssisələrində təhsil alan uşaqları 1- 2 il üstələyirlər. Bu üstünlük birinci sinifdən dördüncü sinfə qədər tam 100 faiz təşkil edir. Ailə məktəblərinin məzunları tez-tez nüfuzlu ali məktəblərə qəbul olurlar. "Ailə məktəbi"ndən olan uşaqlar, bir qayda olaraq, televizora az baxır, daha çox oxuyur, onların öz valideynləri ilə daha xoş münasibətləri var. Tədqiqatlara müvafiq olaraq, onlar daha intizamlı, nəzakətli və əməksevərdirlər və ətraf mühitin təsirinə daha az dərəcədə məruz qalırlar. Bu cür uşaqlar yaşlı insanlarla daha asanlıqla psixoloji kontakt və sosial münasibət qura bilir, daha məsuliyyətlidirlər və nadir hallarda hüquq pozuntularına yol verirlər. Psixoloqların fikrincə, bu cür fenomenin səbəbi ondadır ki, onların valideynləri ilə ünsiyyəti prosesində dəyərlər münasibətinin inkişafı baş verir. Nəticədə onlar adi məktəblərdə oxuyan həmyaşıdlarına nisbətən daha nümunəvi davranış nümunələri göstərirlər. M.V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin professoru A.Antonovun fikrincə, ailə təhsili müasir sosium şəraitində ən populyar tədris üsullarından biridir. Alim belə bir nəticəyə gəlir ki, valideynlərin repetitor tutmadan öz uşaqlarının müəllimlərinə çevrilməsi tamamilə təbii haldır. Valideynlərin öz uşaqlarının inkişafını izləməsi, onlarla ünsiyyətdə olması, zəif və güclü tərəflərini öyrənməsi üçün imkan yaranır ki, bu da ailənin sıx birliyinə və möhkəmlənməsinə, topladıqları təcrübə və mənəvi ehtiyatın onlara ötürülməsinə xidmət edir. Bu isə uşaqların şəxsiyyətinin formalaşması üçün çox mühümdür.

Ailə təhsilinin rəsmi statusu artıq 45 dövlətdə tanınıb. Lakin bir qism insanlar hesab edirlər ki, özünün bütün müsbət keyfiyyətlərinə baxmayaraq ailə təhsilinin bir mühüm çatışmazlığı var: bu cür uşaqlar öz həmyaşıdları ilə kontaktdan məhrumdurlar və onlarla ünsiyyət vərdişləri qazana bilmirlər. Lakin bu heç də belə deyil. Dünya təcrübəsi sübut edir ki, əgər uşaqlar, məsələn, idman bölmələrində və ya dərnəklərdə digər həmyaşıdları ilə ünsiyyət qurarsa, sosiallaşma prosesi bu halda da effektiv olacaq. Beləliklə də ailə təhsilini seçən valideynlər öz uşaqlarının böyük və kiçik sosial qruplarda, formal və ya qeyri-formal vəziyyətdə, müxtəlif yaşlı insanlar , dostlar, qohumlar və tanımadıqları insanlar arasında zəruri sosial vərdişlər qazanmaları üçün zəruri şərait yarada bilər və yaratmalıdırlar. Çox vaxt ailə məktəbləri birgə istirahət, ekskursiyalar təşkil edirlər. Belə ki, Arxangelsk vilayətində "Aist" birləşmiş ailə məktəbi birgə istirahət - idman yarışları, yürüşlər, bayramlar təşkil edir. Bununla da uşaqların sonrakı sosiallaşmasında heç bir problem yaranmır.

Adi bir ailə məktəbinin təcrübəsini gözdən keçirək. Ailə tərkibi ata, ana və qız övladlarından ibarətdir. Ata ali, ana isə orta təhsillidir. Ata işləyir, ana isə evdar qadındır. Onların qızları Alina isə V sinifdə oxuyur. Valideynləri Alinanı III sinifdən ailə təhsilinə keçirməyə qərar veriblər. Onlar məktəbin verdiyi təhsilin keyfiyyətini qaneedici hesab etməyiblər. Digər bir səbəb də olub, Alinanın sinif yoldaşları ilə münasibətində çətinliklər yaranıb və buna görə də uşaq məktəb məşğələlərində iştirakdan imtina edib. III-IV siniflərdə uşaq anasından dərs alıb. V sinifdə isə riyaziyyat fənnini atası tədris edib. Məşğələlər müntəzəm rejimdə gündüzlər, tərtib olunmuş cədvələ uyğun keçilib. Dərslər balanslaşdırılıb, yüngül dərslər daha çətin dərslərlə növbələnib. Dərslər 10 dəqiqəlik fasilə ilə 45 dəqiqə davam edib. Şənbə və bazar istirahət günləridir, tətillər də nəzərdə tutulub. Alinanın müvəfəqiyyət dərəcəsi əladır. Uşağın sosiallaşması və idman hazırlığında heç bir problem yoxdur. O, bədii yaradıcılıq və idman məktəbinə gedir. Alinanın 4 rəfiqəsi (onlardan 3-ü ilə bədii yaradıcılıq məktəbində tanış olub) var.

Ailə təhsili hələ bilik əldə etmənin ən gənc formasıdır, buna görə də bu cür valideynlərə müəllimlər tərəfindən dəstək zəruridir. Çox kədərli haldır ki, bəzən pedaqoqlar bu cür təhsilə şübhə ilə yanaşır, bunda məktəbə münasibətdə rəqabət görürlər. Əslində isə ailə təhsili uşaqların yaxşı, möhkəm biliklər almasında məktəbin köməkçisidir.

"Uçitelskaya qazeta"dan

Oruc MUSTAFAYEV

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 28 noyabr.- S.6.