Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və

Yenidənhazırlanma İnstitutunun 75 yaşı tamam olur

 

Təkzibolunmaz həqiqətdir ki, cəmiyyətimizin inkişafında təhsil zəncirvari bir sistem kimi mühüm rol oynayır. Bünövrəsi ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan müstəqil Azərbaycanın yeni Təhsil Strategiyası bu gün ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin təhsilə göstərdiyi diqqət və qayğının bariz nümunəsidir. Bu diqqət və qayğıdan ruhlanan, yaradılmasının 75 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşan Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutu da ölkə təhsilinin inkişafına potensial gücünü əsirgəmir. İnstitutumuzun fəaliyyəti tarixinin bəzi məqamlarını oxucularla bölüşmək istərdim.

XX əsrin 30-cu illərində Bakı şəhərinin ümumtəhsil məktəblərində işləyən müəllimlərin ixtisasının artırılmasına, təkmilləşdirilməsinə və yenidən hazırlanmasına böyük ehtiyac yaranmışdı. Bu ehtiyacı nəzərə alaraq, Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 15 aprel 1939-cu il tarixli qərarı ilə Bakı şəhər Müəllimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu təşkil olundu.

İkinci Dünya müharibəsi illərində müəllimlərin böyük bir hissəsi səfərbərliyə alındığı üçün məktəblərdə pedaqoji kadr çatışmazlığı yarandı. Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq məqsədilə kurslardaseminarlarda pedaqoji kadr hazırlığına başlanıldı.

İnstitut 1945-ci ildən fəaliyyətini Bakı Maarif Şöbəsinin yanında metodkabinet kimi davam etdirdi. Metodkabinetin müxtəlif fənlər üzrə əməkdaşları  pedaqoji kollektivlərlə müntəzəm təmasda olur, metodik göstərişlərlə fənn müəllimlərinə, məktəb rəhbərlərinə kömək edirdilər. Bir qədər sonra ümumtəhsil fənləri üzrə kabinetlər yaradıldı və texniki vasitələrlə, elmi-metodik ədəbiyyatla, əyani vəsaitlə təchiz olundu. İstehsalatdan ayrılmamaqla və ayrılmaqla ixtisasartırma kurslarının kütləvi təşkilinə başlanıldı.

İxtisasartırma kurslarında institutun metodist mütəxəssisləri ilə bərabər respublikanın tanınmış alim-pedaqoqları, yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri də fəaliyyət göstərirdilər. Onların sırasında Azərbaycanın tanınmış alimləri Cəfər Xəndan, Mehdi Mehdizadə, Əşrəf Hüseynov, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Abbas Abbaszadə, Şövqi Ağayev, Mərdan Muradxanov, Zahid Xəlilov, Fikrət Seyidov, Əliheydər Həşimov və başqalarının adlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Məhz bu cür yanaşma kurslarda mühazirələrin elmi səviyyəsini artırır, praktik miqyasını genişləndirirdi. İnstitutda Azərbaycan Elmlər Akademiyasının görkəmli alimlərinin, Maarif Nazirliyinin rəhbərlərinin və işçilərinin bilavasitə iştirak etdikləri elmi-praktik konfranslar, seminarlar, müşavirələr keçirilirdi.

Sovet dövründə təhsil sistemi qarşısında SSRİ-ni dünya miqyasında aparıcı mövqeyə çıxara biləcək nəhəng miqyaslı islahatların həyata keçirilməsinə hesablanmış qlobal vəzifələr qoyulmuşdu.

Fəaliyyətin birinci onilliyində institutun əməkdaşları əsasən reproduktiv xarakterli pedaqoji-təşkilati və elmi-metodik xidmət tədbirləri həyata keçirmişlər. Onlar məktəb, məktəbəqədər və məktəbdənkənar uşaq tərbiyə müəssisələrinin tədris proqramları, müxtəlif təlimat və tövsiyələrlə təmin edilməsində bilavasitə iştirak etmiş, təlim-tərbiyə mexanizmlərinin, nəzəriyyələrinin, texnologiyalarının həyata keçirilməsini təmin etmiş, şagirdlərlə, valideynlərlə, ictimaiyyətlə sıx  əlaqə saxlamışlar.

İkinci onillikdə institut kollektivinin fəaliyyəti nisbətən yaradıcı məzmun kəsb etdi. İyirminci əsrin 50-ci illərinin sonunda Sovet İttifaqında ümumtəhsil məktəblərində islahatlar aparılması prosesinə başlandı. İslahatların müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün təkmilləşdirmə institutlarının ştat vahidləri artırıldı, maddi-texniki bazası gücləndirildi, yerli təhsil şöbələrinin nəzdində bilavasitə təkmilləşdirmə institutu ilə birgə fəaliyyət göstərən  metodkabinetlər, məktəblərdə isə metodbirləşmələr və onların metodbölmələri təşkil edildi. Beləliklə, institutun yaxından iştirakı ilə Bakı Xalq Təhsili Şöbəsində vahid elmi-metodik xidmət qurumu yaradıldı. Məhz bu dövrdə metodist əməyi ilə müəllim əməyinin inteqrasiyasına başlanıldı.

Həmin illərdə (1964-1972) instituta Validə Mirzəyeva rəhbərlik etmişdir.

Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçildikdən sonra təhsilin bütün pillələrinə, o cümlədən ixtisasartırmaya xüsusi əhəmiyyət verildi. Təhsilin keyfiyyətinə təsir edən ən mühüm amili ixtisasartırma təhsili hesab edən Heydər Əliyev Azərbaycan müəllimlərinin IX qurultayında demişdi: "Müasir şəraitdə pedaqoji kadrların təkmilləşdirilməsi və onların ixtisasının artırılması sisteminin rolu yüksəkdir. Bu sistem qabaqcıl təcrübəni yaymaq, müasir tədris metodologiyasını öyrənmək, müəllimin bilik səviyyəsini yüksəltmək üçün səmərəli vasitədir...

Bu yaxınlarda Azərbaycan KP MK institutun maddi-tədris bazasını möhkəmləndirmək, orada tədrisin səviyyəsini yüksəltmək haqqında da qərar qəbul etmişdir. MK-nın qərarında nəzərdə tutulan tədbirlər qısa müddətdə həyata keçirilməli, partiya orqanlarımız və sovetlər, respublika Maarif Nazirliyi, yerli xalq maarif orqanları müəllimlərin təkmilləşdirilməsinə və onların ixtisasının artırılmasına ciddi nəzarət etməlidirlər".

1975-ci ildən SSRİ Maarif Nazirliyi İttifaq məktəblərində fənn kabinetlərinin təkmilləşdirilməsini bir vəzifə kimi qarşıya qoydu. Bu dövrdən başlayaraq kabinet sistemi məktəb praktikasında aparıcı təşkilati-metodik atribut oldu. İnstitut İttifaq tərəfindən tərtib edilən nomenklatur siyahı əsasında səkkizillik və orta məktəblərdə fənn kabinetlərinin təşkili, onların dövrün tələbinə, elm və texnikanın inkişafına uyğun xüsusi cihazlarla, təlimin texniki vasitələri ilə təchiz edilməsində Bakı məktəblərinə metodik kömək göstərirdi. Ümumiyyətlə, bu illərdən başlayaraq institutun əməkdaşları normativə uyğun sinif-kabinetlərin, fənn kabinetlərinin yaradılmasında müəllimlərin, məktəb rəhbərlərinin yaxın məsləhətçiləri oldular. İnstitutda ixtisasartırma kursları ilə yanaşı, qısamüddətli kurslar, mühazirə-məsləhətlər, seminarlar, təlimati müşavirələr, elmi-praktik konfranslar, operativ tədris-metodik və elmi-informatik tədbirlər geniş vüsət aldı. Sovet İttifaqında müəllimlərin kütləvi attestasiyasına başlanıldı. Hər dərs ilində keçirilən bu işin başlıca məqsədi birinci beş ildə ümumtəhsil məktəblərində çalışan müəllim korpusunun peşəkar hazırlıq keyfiyyətinin yüksəldilməsinə nail olmaq idi. Həmin illərdə (1972-1978) Bakı şəhər Müəllimləri Təkmilləşdirmə İnstitutuna Qurban Kazımov rəhbərlik edirdi.

Sonrakı beşillikdə də ümumtəhsil müəssisələrinin bütün kateqoriya pedaqoji işçiləri elə həmin məqsədlə kütləvi attestasiyadan keçirilirdilər.

Altı yaşdan təlimə başlamaqla əlaqədar iyirminci yüzilliyin 70-80-ci illərində İttifaqda on ildən artıq keçirilən eksperimentdə institutun metodistləri Moskva, Leninqrad (Sankt-Peterburq), Kiyev, Minsk, Tbilisi, Alma-Ata, Lvov və Ryazanın  müvafiq institutlarının alimləri ilə əməkdaşlıq etmiş, Bakıda 50-dən çox məktəbdə bu problem sınaqdan keçirilmişdir.

1978-1985-ci illərdə instituta əməkdar müəllim Arif Muradov rəhbərlik etmişdir. 1985-ci ildə A.Muradov Maarif Nazirliyinə məsul vəzifəyə təyin olunduqdan sonra instituta bir il (1985-1986) Qalina Kurkina rəhbərlik etmişdir.

1982-ci ildən başlayaraq Sovet İttifaqının ali rəhbərliyi ümumtəhsil məktəblərində əsaslı islahat keçirilməsini zəruri saydı. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1983-cü il iyun plenumunda təhsil islahatı üzrə dövlət komissiyası yaradıldı. SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini Heydər Əliyev komissiyanın sədri təyin edildi. Qısa müddətdə Dövlət proqramı, ümumiyyətlə, bütün sənədlər toplusu Heydər Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi altında işlənib hazırlandı. İslahatın sənədlər toplusunun nəzərdə tutduğu tədbirlər içərisində pedaqoji kollektivlərə elmi-metodik xidmətlərin göstərilməsinə xüsusi əhəmiyyət verilirdi.

1985-ci ildə institutda pedaqogika-psixologiya kabineti yaradıldı və fəaliyyətə başladı. Bakı ümumtəhsil məktəblərində praktik psixoloji xidmətin təşkili, bu istiqamətdə ilk eksperimentlərin aparılması həmin kabinetin fəaliyyəti ilə bağlı idi.

İslahatın tələblərinə uyğun olaraq ümumi orta təhsilin məzmununda müvafiq yeniliklər həyata keçirilirdi. "İnformatikahesablama texnikasının əsasları" fənninin tədrisinə başlanılması ilə əlaqədar, bu fənn üzrə müəllim kadrları olmadığına görə, əsasən, riyaziyyat, fizika, kimya fənlərini tədris edən müəllimlər həmin illərdə institutda informatika müəllimləri kimi hazırlanırdı. 1988-ci ildən institutda məktəb praktik psixoloqlarının hazırlanmasına başlanıldı. Həmin dövrdə daim yeniləşdirilən, təkmilləşdirilən dövlət tədris proqramlarının, dərsliklərin, pedaqoji-psixoloji, elmi-metodik nəzəriyyələrin və praktikanın geniş müəllim auditoriyasına mənimsədilməsi istiqamətində institut böyük səylə çalışırdı.

İnstituta 1988-1989-cu illərdə İsa Məmmədov rəhbərlik etmişdir. Müstəqillik illərində İ.Məmmədov ikinci dəfə həmin vəzifəyə təyin olunmuşömrünün sonuna kimi-2007-ci ilin avqust ayına qədər instituta uğurla rəhbərlik etmişdir. Psixologiya elmləri doktoru İsa Məmmədov uzun illər ölkəmizdə müxtəlif rəhbər vəzifələrdə işləmişdir: Şərur rayon Komsomol Komitəsinin birinci katibi, Naxçıvan Vilayət Komsomol Komitəsinin birinci katibi, Naxçıvan MR mədəniyyət naziri, Lənkəran şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi. Fəaliyyəti dövründə İ.Məmmədov üç dəfə Lenin ordeni, iki dəfə Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni, digər ordenmedallarla təltif olunmuş, əməkdar müəllim və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adlarına layiq görülmüşdür.

1989-1992-ci illərdə instituta Aydın Qarayev rəhbərlik etmişdir. Həmin illərdə institutun məqsədyönlü fəaliyyəti sayəsində Bakının 40-dan çox məktəbində psixoloji xidmət kabineti yaradıldı.

İnstitut 2005-ci ildə Ədliyyə Nazirliyində "Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutu" adı ilə qeydiyyata alındı.

2007-ci ilin noyabr ayından Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutuna Təhsil Nazirliyinin Elm idarəsinin (şöbəsinin) rəisi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Asəf Zamanov rektor təyin olundu. Həmin dövrdən yüksək ixtisaslı elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasında, elmi-tədqiqat və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində institutun fəaliyyətində ciddi keyfiyyət dəyişiklikləri başlandı. Belə ki, institutda ali məktəb strukturunun yaradılması ilə əlaqədar elmi-nəzəri və elmi-metodik baza gücləndirildi. Hazırda institutda 2 fakültə, 9 kafedra və 9 şöbə uğurla fəaliyyət göstərir. Son 6 ildə institutun uğurları həm elmipedaqoji ictimaiyyət, həm də müvafiq qurumlar tərəfindən dəfələrlə yüksək qiymətləndirilmişdir.

İnstitutda ixtisasartırmanın məzmununun yeniləşməsinə və tədris prosesində yeni texnologiyaların tətbiqinə yönəlmiş bir sıra innovasion layihələr də həyata keçirilir: pedaqoji kadrların kompüter bilik və bacarıqlarının təmini, İKT-nin köməyi ilə tədris prosesinin təşkili, inklüziv təhsil, yeni fənn kurikulumları əsasında müəllimlərin ixtisasının artırılması, distant təlim kursları.

İnstitutumuzda məktəb rəhbərlərinin ixtisasının artırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Gənc pedaqoji kadrların yaradıcılıq potensialının inkişafı məqsədi ilə treninqlər və "ustad dərslər" təşkil edilir. 2008-ci ildən institutun elm, təhsil və mədəniyyət mərkəzinə çevrilməsi məqsədilə elmi-pedaqoji kadr potensialının güclənməsi, elmi-tədqiqat nəticələrinin beynəlxalq statuslu elmi jurnallarda dərc etdirilməsi, beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində bir sıra işlər görülmüşdür. İnstitutda Heydər Əliyev Muzey-lektoriyasının, "Gənc istedad" məktəbinin, psixologiya üzrə Resurs Mərkəzinin, 3 kompüter mərkəzinin, yeni innovasion avadanlıqlarla təchiz edilmiş auditoriyaların təşkili, kitabxananın vacib ədəbiyyatla zənginləşdirilməsi təhsilin inkişafına əvəzsiz kömək edir.

Son illərdə institutun professor-müəllim heyətinin elmi potensialı xeyli artmışdır. Belə ki, hazırda institutda 4 elmlər doktoru, 3 professor, 21 fəlsəfə doktoru daimi ştatda fəaliyyət göstərir. 30-a qədər elmlər doktoru (akademiklər: Asəf Nadirov, Bəkir Nəbiyev, Vasim Məmmədəliyev, Telman Əliyev, Vaqif Abbasov, Teymur Kərimli; AMEA-nın müxbir üzvləri: Vəli Əliyev, Nizami Cəfərov, Bəxtiyar Əliyev; professorlar: İzzət Rüstəmov, Hadi Rəcəbli, Anar İsgəndərov, Nizaməddin Şəmsizadə, Məmməd Yaqubov, Fuad Məmmədov, Yusif Seyidov, Kamil Mənsimov, Şirindil Alışanlı, Çingiz Bədəlov, Çingiz İsmayılov, Qəzənfər Kazımov, Mirzəli Murğuzov, Əjdər Ağayev, Oqtay Rəcəbov, Adil Babayev, Fərrux Rüstəmov b.), 50-yə qədər fəlsəfə doktoru institutda saathesabı fəaliyyət göstərmiş, onların əksəriyyəti bu gün institutumuzla uğurlu əməkdaşlıq edir. 10 əməkdaşımız doktoranturada təhsil alır (2007-ci ilin sonunda institutda cəmi 5 elmlər namizədi işləyirdi). Bu mütəxəssislər hər il 5000-ə qədər pedaqoji kadrın ixtisasartırmasını, həmçinin "Azərbaycan dili ədəbiyyatı müəllimliyi", "riyaziyyat informatika müəllimliyi", "təhsildə sosial-psixoloji xidmət", "məktəbəqədər təlim tərbiyə", "sosial " ixtisasları üzrə yenidənhazırlanmasını həyata keçirirlər.

Professor-müəllim heyətinin elmi-tədqiqat fəaliyyəti sahəsindəki uğurları da ürəkaçandır. Belə ki, institut yarandığı vaxtdan 2007-ci ilin sonuna qədər əməkdaşlar tərəfindən cəmi 110 elmi əsər dərc edilmişdisə, son 6 ildə dərc edilmiş elmi əsərlərin (monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, elmi məqalə s.) sayı 900-ə çatmışdır. Bu əsərlərin xeyli hissəsi dünyanın nüfuzlu elmi jurnallarında işıq üzü görmüşdür.

Beynəlxalq əməkdaşlığı ixtisasartırma yenidənhazırlanma sahəsində uğurlu inkişafın əsası hesab edərək Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin yaradılmasına nail olmuşuq. İnstitut Albaniya, Almaniya, Avstriya, Böyük Britaniya, Belarus, İtaliya, İspaniya, İsveç, Finlandiya, Fransa, Gürcüstan, Kipr, Latviya, Litva, Macarıstan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Rusiya, Sinqapur, Türkiyə, Ukrayna digər ölkələrin  müvafiq nüfuzlu ali məktəbləri, elmi-tədqiqat mərkəzləri, həmçinin səfirliklərlə beynəlxalq təşkilatlarla (Avropa İttifaqı, Britsh Council s.) fəal əməkdaşlıq, beynəlxalq təhsil layihələrində uğurla iştirak edir. Professor-müəllim heyəti beynəlxalq konfrans, simpozium seminarlarda məruzlərlə çıxış, elmi bölmələrə rəhbərlik edir, təcrübə mübadiləsi aparırlar. Sevindirici haldır ki, impakt-faktor göstəricili, Riqada rus dilində, Nyu-Yorkda ingilis dillərində nəşr edilən "Mechanics of Composite Materials" beynəlxalq dövri elmi jurnalının redaksiya heyətində Azərbaycanı ilk dəfə 2011-ci ildən institutumuzun professoru təmsil edir.

Beynəlxalq layihələrdəki uğurlarımız institut əməkdaşlarının intellektual potensialının yüksəlməsinə mühüm təsir göstərir, müəllim peşəkarlığının inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır ki, bu da son nəticədə təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb olur. Təhsil sahəsində müxtəlif ölkələrin mütəxəssisləri, müvafiq ali məktəblərin rəhbərləri, professor-müəllim heyəti institutumuzun əsas təşkilatçılığı ilə keçirilən beynəlxalq elmi konfranslarda iştirak edir, fəaliyyətimizlə tanış olurlar. Qeyd etmək yerinə düşər ki, institutumuzun fəal təşkilatçılığı ilə son 6 ildə 50-dən çox respublika səviyyəli, 11 beynəlxalq elmi konfrans keçirilmişdir. Materialları yüksək poliqrafikelmi səviyyədə nəşr edilmiş beynəlxalq konfransların adlarını qeyd etmək yerinə düşər: "Повышение  квалификации  педагогических  кадров в условиях  глобализации: проблемы и перспективы" (Азербайджан, Баку, 2008); "Последипломное педагогическое образование: европейские ориентиры и региональные приоритеты" (Украина, Белая Церковь, 2009); "Духовное воспитание и развитие: традиции и современность" (Россия, Иваново, 2010); "Инновация, качество образования и развитие" I Международная научная конференция (Азербайджан, Баку, 2010); "Инновационная образовательная деятельность: региональные аспекты" (Украина, Белая Церковь, 2011); "Инновационные технологии в профессиональном развитии руководящих и педагогических кадров учебных заведений" (Украина, Белая Церковь, 2012); "Инновация, качество образования и развитие" II  Международная научная конференция (Азербайджан, Баку, 2012); "Новые тенденции в преподавании иностранных языков: реальный опыт и стратегии развития" (Азербайджан, Баку, 2013), "ТEMPUS  в Азербайджане: реформа в устном и письменном переводах" (Азербайджан, Баку,2013), "Устойчивое профессиональное развитие" (Азербайджан, Баку, 2014) "Инновация, качество образования и развитие" III  Международная научная конференция (Азербайджан, Баку, 2014).

İnstitutun "Tarix, insan və cəmiyyət" jurnalı 2011-ci ildən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının dissertasiyaların nəticələri tanınan dövri elmi nəşrlər siyahısına daxil edilmişdir. 2008-ci ilin əvvəllərindən nəşr edilən "Psixoloq" qəzeti məktəblərdə psixoloji xidmətin inkişafında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Müvafiq qaydada qeydiyyata alınmış "İnstitutun elmi əsərləri" və "Məktəb direktoru" dövri elmi jurnallarının yeni ildən ilk nömrələrinin nəşr etdirilməsi planlaşdırılır.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, uğurlarımızda  Təhsil Nazirliyinin diqqət və qayğısı danılmazdır.

Sonda ümummilli lider Heydər Əliyevin BPKİYİ-nin 60 illik yubileyi münasibətilə institut kollektivinə ünvanladığı müraciətdən bəzi məqamlara nəzər salmağı məqsədəuyğun hesab edirəm. "İnstitut XX əsrdə təhsilimizdə bərqərar olmuş ənənələri bu gündavam etdirir, pedaqoji kadrların yetişdirilməsi naminə var qüvvəsini sərf edərək ölkəmizdə təhsil islahatının həyata keçirilməsinə öz töhfəsini verir. Əminəm ki, siz müstəqil Azərbaycanın milli və ümumbəşəri dəyərlər əsasında beynəlxalq standartlara, demokratik prinsiplərə əsaslanan milli təhsil sisteminin qurulması işinə, dövlətçiliyimizin inkişafına bundan sonra da sədaqətlə xidmət göstərəcəksiniz...".

İnanırıq ki, Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutu təhsilverənlərin peşəkar inkişafı, ölkəmizdə intellektual potensialın formalaşması istiqamətində bundan sonra da uğurla fəaliyyət göstərəcək, iyirmi birinci yüzilliyin hədəflərinə doğru inamla irəliləyəcək, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm İlham Əliyev cənablarının 24 oktyabr 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nın icrası istiqamətində öz sözünü deyəcəkdir.

 

Asəf ZAMANOV,

BPKİYİ-nin rektoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru,

professor

 

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 28 noyabr.- S.4.