Saxta diplomların qarşısını almaq olarmı?
İnkişaf etmiş ölkələrdə bu problem
hansı mexanizmlərlə həll edilir?
* Bizdə elə müəllimlər var ki, bu saxta sənədlərlə artıq 15 ildən çoxdur ki, çalışır.
* Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialının fəaliyyətini dayandırmaqla nazirlik böyük bir saxtakarlıq yuvasını dağıtmış oldu.
* İnkişaf etmiş ölkələrdə diplom bir o qədər əhəmiyyət daşımır. İşəgötürən tərəf əsasən mütəxəssisin bilik və bacarığına üstünlük verir.
*
Maraqlandığımız bütün
ölkələrdə universitetləri bitirən məzunlarla
bağlı məlumat bazası yaradılıb. Bu bazadan həm də diplom saxtakarlığının
qarşısının alınmasında istifadə olunur.
Saxta diplomlarla mübarizə bu gün dünyanın bir çox ölkələrində
hələ də əsas problem olaraq qalmaqdadır. İnkişaf
etmiş dövlətlərdə bu məsələ öz
həllini tapsa da keçmiş postsovet məkanına
daxil olan ölkələrdə
saxta diplom problemi hələ də davam
edir.
Belə hallara az da olsa, Sovetlər Birliyi dövründə də rast
gəlinirdi. Ancaq çap və mətbəə
avadanlıqlarının dövlətin hüquq-mühafizə
orqanlarının xüsusi nəzarətində
olduğu, SSRİ sərhədlərinin
qapalılığı, kompüterlərin texnoloji
imkanlarının indiki qədər
olmaması və s. kimi
səbəblərdən bu problem bir o
qədər də nəzərəçarpan deyildi.
Əlbəttə, bu problemin
qarşısının alınması üçün
ölkəmizdə də hüquq-mühafizə orqanları
ilə birgə müxtəlif addımlar atılmaqdadır. Ancaq təhsil naziri
Mikayıl Cabbarovun son
müsahibələrinin birində təhsil sistemində hələ
də 2000-dən çox saxta
diplomlu "müəllimlər"in
çalışdığını deməsi, şübhəsiz
ki, bu problemin
hələ də davam etdiyini
göstərir. Nazir bu fikri ilə
həm cəmiyyətə, həm də saxtakarlara
ciddi bir mesaj verdi. Şübhəsiz
ki, Təhsil Nazirliyinin
saxta diplomların qarşısının
alınmasına yönəlmiş sərt addımları cəmiyyət
tərəfindən də rəğbətlə
qarşılanır. Azərbaycan Müəllimlər
İnstitutunun Gəncə
filialının fəaliyyətini dayandırmaqla nazirlik böyük bir saxtakarlıq yuvasını
dağıtmış oldu. İctimaiyyətə
verilən məlumatlardan aydın olur ki, nazirlik bu
addımları belə sərt formada davam etdirmək niyyətindədir. Bu baxımdan, nazirliyin son illərdə atdığı
addımları daha təsirli hesab etmək olar. Təhsil sahəsində saxta diplomla çalışan müəllimlərin
əksəriyyətinin aşkarlanması, bəzi təhsil
müəssisələrinin rəhbərləri və əməkdaşlarının
bu kimi işlərdə
yol verdikləri saxtakarlığa və nöqsanlara görə işdən azad olunması bariz
nümunədir. Lakin buna
baxmayaraq, əvvəlki dövrlərdə
verilən diplomlar hələ də məsələnin
tam həlli yolunda
müxtəlif çətinliklər yaradır. Məsələn,
bizdə elə müəllimlər var ki, bu saxta
sənədlərlə artıq 15 ildən çoxdur
ki, çalışır. Belə
müəllimlərin sayının çox
olduğunu bildirən nazir
eyni zamanda, həmin
müəllimlərin hamısını birdən işdən
azad etməyin də müəyyən
problemlərə gətirib çıxaracağını,
xüsusən də müəllim
çatışmazlığı ilə üzləşəcəklərini
deyib.
Bəs bu problem dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində
öz həllini necə tapıb?
Keçmiş Sovetlər Birliyinə daxil
olan ölkələr istisna
olmaqla dünya ölkələrinə
nəzər saldıqda görərik ki, həmin
ölkələrdə saxta diplomlara çox nadir hallarda rast gəlinir. Çünki
bu ölkələrdə diplom
bir o qədər əhəmiyyət
daşımır. İşəgötürən tərəf mütəxəssisin bilik və bacarığına daha
çox üstünlük
verir. Xaricdə təhsil alan
məzunlardan aldığımız məlumata əsasən
deyə bilərik ki, diplomların həqiqiliyinin
yoxlanılması mexanizmləri dünya
ölkələrində müxtəlif formalarda
həyata keçirilir. Ancaq
araşdırmalarımız zamanı bizə o
da məlum oldu ki, maraqlandığımız bütün
ölkələrdə universitetləri bitirən məzunlarla
bağlı məlumat bazası yaradılıb. Bu bazadan həm də diplom saxtakarlığının
qarşısının alınmasında istifadə olunur. Həmin bazada
məzunun universitetdə təhsil aldığı illərlə
bağlı mühüm məlumatlar (daxil olma və bitirmə
tarixləri, təhsil müddətində nailiyyətləri,
bəzi müəllim və professorlar tərəfindən
verilən rəylər, şəxsi məlumatlar və s.) yerləşdirilir. Bu
bazadan istifadə edən ölkələrdə
müxtəlif formalarda - ictimaiyyət üçün açıq, yaxud
qapalı (ancaq rəsmi qurumların və
məzunların sorğusu əsasında)
həyata keçirilir. Məlumat
bazası diplom verən universitet,
yaxud bu sahəyə rəhbərlik
edən təhsil qurumlarında yaradılır.
İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən nümunələr
Məsələn, Almaniyada xüsusi bir proqram var. Bu proqram yalnız müvafiq
dövlət qurumlarında şifrəli baza
olaraq kompüterlərə yüklənir.
Hər bir universitet məzunlarının
siyahısı və diplomların şifrəsi həmin
bazaya daxil edilir. İşəgötürən diplomun düzgünlüyünü
yoxlamaq üçün
müvafiq təşkilata müraciət edir. Bununla da
diplomun düzgünlüyü
haqda dəqiq məlumat ala
bilir. ABŞ-da isə
proses bir az fərqlidir. Belə ki,
hər universitetdə ayrıca
məzunlar bazası yaradılır. Bu bazada məzunlar haqqında bütün
zəruri məlumatlar yerləşdirilir və maraqlı tərəflər
bazaya asanlıqla daxil
olmaqla həmin məzun haqqında ətraflı
bilgi əldə edə bilir.
Hətta universitet müəllimlərinin
həmin məzun haqqında fikirlərini də öyrənə
bilərlər. İtaliyada da bu proses demək
olar ki, ABŞ-dakı kimidir. İtaliyanın Milan Politexnik
Universitetində təhsil
alan həmyerlimizdən
aldığımız məlumata
görə, universitetin
bazasında hər bir tələbə və məzun haqqında ətraflı məlumat yerləşdirilir. Ancaq həmin
baza şifrəlidir.
Bu şifrəni yalnız tələbə
və ya məzun, həmçinin universitetin müvafiq əməkdaşları bilir.
Bəzi
ölkələrdə isə
ümumiyyətlə diplomun
saxta və ya düzgünlüyünü
öyrənmək mexanizmi
məxfi saxlanılır. Həmin ölkələrdəki mütəxəssislər
düşünürlər ki, mexanizmi açıqlamaqla
saxta diplomların meydana gəlməsinə zəmin yarada bilərlər.
Araşdırmalarımız
göstərdi ki, bu işdə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən
istifadə edərək
müəyyən mexanizmin
yaradılması zəruridir. Bu elə bir mexanizm
olmalıdır ki, istər işəgötürən,
istərsə də ali təhsil
müəssisəsini bitirən
vətəndaş şəffaf
və operativ məlumat ala bilsin. Məsələn, respublikamızın ucqar rayonlarından bir vətəndaş diplomunun düzgünlüyünü
təsdiq etmək üçün paytaxta gəlib vaxt itirməsin. Müvafiq orqana
müraciət etməməklə,
elektron qaydada daha rahat və
şəffaf məlumat
alsın.
Təhsil
Nazirliyindən aldığımız
məlumata görə,
saxta sənədlərlə
bağlı problemlərin
nizama salınması məqsədilə təhsil
naziri müvafiq əmr imzalayıb. Hazırda müvafiq qurumlar diplom bazasının yaradılması
üzərində iş
aparırlar.
Niyazi
RƏHİMOV
Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 3 oktyabr.- S.3.