Azərbaycanda məktəb
kitabxanalarının
tarixi haqqında ilk tədqiqat əsəri
Müasir kitabxanaşünaslıq elminin
intensiv inkişaf edən istiqamətlərindən biri də məktəb
kitabxanalarının inkişaf tarixinin, bu sahənin
ayrı-ayrı şəbəkə və sistemlərinin tədqiqata
cəlb olunmasıdır.
Bu baxımdan pedaqogika
üzrə fəlsəfə doktoru, əməkdar müəllim
Yusif Qazıyevin "Azərbaycanda məktəb
kitabxanalarının inkişaf yolu" monoqrafiyası diqqəti
cəlb edir.
Monoqrafiyada məktəb
kitabxanalarının inkişaf tarixi (V-XX əsrlər)
araşdırılmış, spesifik xüsusiyyətləri
öyrənilmiş, həmçinin inkişaf yolunda
onların qarşısına çıxan maneələr,
çətinliklər və problemlər faktlarla şərh
edilmişdir.
Əsərdə mənbələrdən
istifadə edilmiş, onlara istinadlar verilməklə məktəb
kitabxanalarının inkişaf tarixi əsaslandırılmışdır.
Monoqrafiya beş fəsildən,
tövsiyə xarakterli nəticə və ədəbiyyat
siyahısından ibarətdir.
Əsərin birinci fəsli
"Azərbaycanda məktəb kitabxanalarının təşkili
və inkişafı tarixindən" adlanır və V-XVlll əsrləri
əhatə edir.
Müəllif bu
dövrü iki bölmədə təhlil etməyə
çalışmışdır. 446-670-ci illəri birinci,
671-1804-cü illəri isə ikinci bölmədə tədqiq
etmişdir. Bu fəsil işlənilərkən ilk məktəb
kitabxanalarının yaranması, inkişafı və
formalaşması mötəbər faktlara əsaslanmaqla təhlil
edilmiş və ilk dəfə olaraq sistemləşdirilərək
elmi dövriyyəyə qatılmışdır.
Əsərin ikinci fəsli
"Rusiya və Sovet işğalı dövrlərində Azərbaycanda
məktəb kitabxanaları (1804-1918-ci illər)"
adlanır. Əsasən XlX əsrin əvvəlləri və
XX əsrin ilk iyirmi ilini əhatə edir. Bu fəsildə mədrəsə
və yeni müsəlman məktəblərinin
kitabxanaları, həmçinin qəza məktəbləri,
ibtidai məktəblər, şəhər məktəbləri
kitabxanaları, onlarla yanaşı natamam orta və orta məktəb
kitabxanaları, bazargünü, dəmiryolu, sənət və
dənizçilik məktəblərinin kitabxanaları
haqqında geniş məlumat verilir. Pedaqoji kollektivə xidmət
edən məktəb kitabxanalarının xarakterik xüsusiyyətləri,
məktəb şagirdlərinin elmi biliklərə yiyələnməsi
prosesləri, məktəb kitabxanalarının statusu, məktəbin
pedaqoji kollektivi ilə kitabxananın təhsil problemlərinin
həll olunmasında qarşılıqlı münasibətləri
və s.məsələlər tədqiq olunmuşdur.
Monoqrafiyanın
üçüncü fəsli "Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti dövründə məktəb
kitabxanalarının və sinifdənxaric mütaliənin təşkili
işi (1918-1920-ci illər)" adlanır. Bu fəsil iki
bölmədən - "Xalq maarifinin inkişafı və
islahatlar", "Məktəb kitabxanaları
fondlarının təşkili" bölmələrindən
ibarət işlənilmişdir.
Bu fəsildə
AXC-ın dövründə aparılan islahatlar, orta və
ibtidai məktəblərin inkişafı, bu sahədə
görülən tədbirlər faktlar əsasında
geniş şərh edilir.
Monoqrafiyanın
dördüncü fəsli "Sovet hakimiyyətinin ilk
dövrlərində Azərbaycanda məktəb
kitabxanaları (1920-1945-ci illər)" adlanır. Dörd
bölmədən ibarət bu fəsildə əvvəlkilərdən
fərqli olaraq kitabxanalar daha zəngin mənbələrə
söykənilərək tədqiq olunur.
Müəllifin qeyd
etdiyi kimi, 1929-1941-ci illərdə
məktəb kitabxanalarının yaranması və
inkişafı geniş vüsət almışdır. Məktəb
kitabxanalarının yaranmasında Azərbaycan
ziyalılarının xüsusi xidmətləri olmuşdur.
Müharibəyə qədərki dövrdə məktəb
kitabxanalarının kitab təminatı və onların
fondunun komplektləşdirilməsi geniş vüsət
almışdır. Təkcə bir faktı qeyd etmək
lazımdır ki, 1929-1930-cu illərdə 99 adda orta məktəb
üçün dərslik nəşr edilmiş və 746.400
nüsxədən ibarət kitab məktəb kitabxanalarına
göndərilmişdir.
Monoqrafiyanın V fəslinin
də müharibədən sonrakı illərdə (1946-1991-ci
illər) olan dövr məktəb kitabxanalarının bir
sistem halında formalaşması və inkişafı illəri
kimi söz açılır. Bu illərdə məktəb
kitabxana şəbəkələrinin metodik mərkəzi olan
Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanası yaranmış və məktəb
kitabxanalarının inkişafina stimul verilmişdir.
Yusif ƏLİYEV
Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 24 oktyabr.- S.7.