İnsan kapitalının

inkişafında dünya təcrübəsi

 

Ölkəmizin iqtisadisiyasi sferasındakı uğurları onun dünya dövlətləri arasında xüsusi çəkisini və mühüm strateji əhəmiyyətini artırmaqdadır. Dünyada olan 206 ölkədən inkişaf etmiş 20 ölkənin builki toplantısına Azərbaycanın da dəvət edilməsi, bir daha ölkəmizin strateji əhəmiyyətini göstərməkdədir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan səmərəli sosial-iqtisadi siyasət nəticəsində ölkədə yüksək iqtisadi inkişaf təmin edilmiş, əhalinin maddi rifah halı yaxşılaşmış, yoxsulluq səviyyəsi minimuma enmişdir. Ölkəmizdə həyata keçirilən institusional islahatlar, irimiqyaslı infrastruktur layihələri Azərbaycanın dünyada nüfuzunu artırmış, onu regionda lider ölkəyə çevirmiş və davamlı inkişaf üçün əlverişli şərait yaratmışdır.  

Təbii ki, ölkənin inkişafı onun geostrateji yerləşimi və təbii resursları ilə birbaşa bağlıdır. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrin gücü onların istər iqtisadi-siyasi, istərsə də sosial-mədəni inkişafına təkan verən insan resursu ilə bağlıdır. Ona görə də cənab Prezidentin: “Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik” şüarı insan resurslarının inkişafının bir daha vacibliyini  əhəmiyyətini göstərməkdədir. İntellektual və bacarıqlı insan resursunun inkişafı isə birbaşa təhsillə bağlıdır. Təhsil prosesinin düzgün təşkili zamanı insan yeni bilik və bacarıq əldə edir və iqtisadiyyatın məhsuldar qüvvəsinə çevrilir. Təhsil sisteminin əsas vəzifəsi ölkənin modernləşməsi üçün zəruri olan insan kapitalını inkişaf etdirmək və bununla Azərbaycanın beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini yüksəltməkdən ibarətdir.

Tədqiqatlar göstərir ki, təhsilə əsaslanan insan kapitalı ölkə üçün ən qiymətli resurs olub təbii sərvətlər və maliyyə resurslarından daha əhəmiyyətlidir. İqtisadiyyatın beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini təmin edən insan kapitalının formalaşdırılması, təhsil sisteminin, o cümlədən bu sistemin lokomotivi rolunu oynayan ali təhsilin əsaslı şəkildə modernləşməsini tələb edir. Hazırda ali təhsilin təkmilləşdirilməsi işi struktur bölmələrinin müasir əmək bazarı şərtlərinə uyğunlaşdırılması və dünyasının tələblərinə cavab verə biləcək kadr hazırlığının təmin edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  Ali təhsilli məzunların əmək bazarının istək və ehtiyaclarına uyğun hazırlanması, yüksək ixtisaslı kadr hazırlığını həyata keçirmək və gələcəkdə işsizlik problemi ilə qaşılaşmamaq üçün ali təhsil müəssisələrinin dünya praktikasından nümunələr götürməsini zəruri etmişdir. Bir çox nüfuzlu dünya universitetləri və ali təhsil orqanları məzunlarının əmək bazarı şəraitinə uyğunlaşdırılması istiqamətində xüsusi struktur bölmələr açmışdır.

Məsələn, Moskva Dövlət Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutunun nəzdində 2005-ci ildən etibarən Karyera Mərkəzi yaradılmışdır. Bu mərkəz beynəlxalq profil üzrə hazırlanan mütəxəssislərə və məzunlara həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq əmək bazarında işə düzəlmələrinə kompleks şəkildə kömək edilməsinə yönəldilmişdir. Mərkəzdə əmək bazarının monitorinqi həyata keçirilir, tələbə və məzunların işə düzəlmələri məqsədilə əmək bazarının vəziyyəti qiymətləndirilir və burada olan tendensiyalar haqqında məlumatlandırmalar edilir. Eyni zamanda əmək və  məşğulluq orqanları ilə vakansiyalar haqqında məlumat və xülasələrin mübadiləsi aparılır, maliyyə, sənaye, xidmət və sosial sahələrdə işləyən təşkilatlarla kadrların hazırlanması və təcrübənin keçirilməsinə dair  müqavilələrin bağlanması və s. işlər həyata keçirilir.  Karyera Mərkəzinin müraciət etdiyi və birlikdə çalışdığı işəgötürənlər və kompaniyalar arasında Rusiyanın nazirlik və idarələri, o cümlədən məşhur ölkə və beynəlxalq kompaniyalar vardır.

Avropanın ən tanınmış ali məktəblərindən biri olan Liverpul Universiteti  öz tələbə və məzunlarının işlə təmin olunmasında, əmək bazarında bilik və bacarıqlarına uyğun tapmalarında maraqlıdır. Liverpul Universiteti Böyük Britaniyanın ən qədim təhsil ocaqlarından biridir. Bu universitetin Karyera və məşğulluq xidməti tələbələrinin əmək bazarında üstünlük qazana bilmələri üçün ekspert məsləhətləri və məlumatlar verirlər. Onun məzunlarına işəgötürənlər tərəfindən daima tələb vardır. Böyük Britaniyanın aparıcı kompaniyaları  tələbələr sırasından seçim etmək üçün məhz bu ali məktəbə üz tuturlar. Bu mərkəzin fəaliyyətinə nəzər saldıqda görürük ki, ümumi karyera saytı və Böyük Britaniyada karyera qurmaq məqsədilə ən böyük yaşayış rayonunda yerlərini göstərən xəritə hazırlanaraq tələbə və məzunların ixtiyarına verilib. Bununla yanaşı, universitetdə əcnəbi tələbələrin karyera qurması  üzrə məsləhətlər verilir, yerli, regional və dövlət tərəfindən işəgötürənlərlə münasibətlər qurmağa imkan verən unikal təcrübə proqramı həyata keçirilir. Buranın məzunu ölkə daxilində, hətta xaricdə həm tam günü, həm də yarım günü müddəti üçün  nəzərdə tutulan vakansiyaların geniş seçimi imkanı əldə edir.

Karyera mərkəzləri təcrübəsi qonşu Türkiyədə də geniş yayılmışdır. Burada yerləşən bir çox özəl və dövlət ali təhsil müəssisələrində məzunların əmək bazarına hazırlanması istiqamətində Karyera Mərkəzi qurulmuşdur. Məsələn, Türkiyənin ən nüfuzlu ali təhsil ocaqlarından olan Sabançı Universitetində məzun ofisi adlı struktur bölmə vardır.  Bu bölmənin əsas fəaliyyəti buradan məzun olan gəncləri əmək bazarı ilə yaxından tanış etmək və dünyası ilə universitet arasında sıx əlaqələr quraraq məzunların işlə təminatına köməklik göstərməkdir. Bir başqa nümunəni isə Boğaziçi Universitetindən göstərmək olar. Burada fəaliyyət göstərən Karyera Mərkəzi mütəmadi olaraq əmək bazarında baş verən dəyişiklikləri izləyərək məzunların karyera planlanmasını bu istiqamətdə formalaşdırır. Əgər bu gün əmək bazarının tələbi dəyişirsə, bu universitetin məzunları Karyera Mərkəzi tərəfindən lazımi istiqamətdə inkişaf etdirilir.

Türkiyənin ən böyük və məzunlarının əksəriyyətinin yerlixarici şirkətlərdə işləyən Fatih Universitetində Karyera Mərkəzi 1996-cı ildən etibarən fəaliyyət göstərir.  Burada məzun olacaq tələbələrin fərdi karyera planları qurulur. Daha sonra bu plan əsasında məzunun gələcək karyera strategiyası müəyyən olunur. Buna görə də universitetin məzunları birinci ildən etibarən ixtisası üzrə işlə təmin olunurlar.

Təbii ki, yuxarıda qeyd olunan nümunələr araşdırılıb ölkəmizin ali təhsil sisteminə tətbiq oluna bilər. Bu struktur bölmələrinin fəaliyyəti insan resurslarının inkişafına təkan verməklə yanaşı, ümumən sosial həyatın yaxşılaşmasında da mühüm rol oynayacaqdır. Artıq bir neçə ildir ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bir neçə nüfuzlu universitetdə bu struktur bölmələri qurulmuşdur və onların fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilməlidir. Lakin ümumilikdə bütün universitetlərdə Karyera Planlama mərkəzlərinin fəaliyyəti təhsil alan və məzun olmuş gənclərin məşğulluq probleminin həlli istiqamətində mühüm rol oynaya bilər. Bu da əmək bazarının istəklərinin nəzərə alınması və ali təhsil zamanı ixtisaslaşmanın optimal planlaşdırılması ilə yanaşı bir sıra ali məktəblərdə təhsilin  keyfiyyətinin yüksəldilməsinə təkan verər. 

 

Vüsal RZAYEV,

Qafqaz Universiteti Abituriyent Mərkəzinin müdiri

 

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 5 dekabr.- S.7.