Birincilərin məktəbə hazırlığı və fərdi

inkişafının qiymətləndirilməsi təcrübəsindən

Bir sıra ölkələrdə birincilərin məktəbə hazırlığı məsələsi aktual mövzu kimi təhsil sistemi qarşısında durur. Dünya təcrübəsində uşaqların məktəbə hazırlığı və təhsilin birinci ili ərzində onların fərdi inkişafının qiymətləndirilməsi (iPIPS - The International Performance Indicators in Primary Schools) həyata keçirilir. Adıçəkilən beynəlxalq metod uşaqların məktəb təhsilinə hazırlığının qiymətləndirilməsinə hədəflənib. Bu metodun mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, tədqiqatın obyekti kimi uşaqların vərdiş və bacarıqlarının bütün spektri (həm koqnitiv, həm də şəxsiyyətlərarası) çıxış edir.

iPIPS metodu 20 il əvvəl Böyük Britaniyanın Darem Universitetinin monitorinq və qiymətləndirmə mərkəzi tərəfindən dünya testoloji elminin son nailiyyətləri əsasında kompüter adaptasiya testi formatında yaradılıb. Məhz sonuncu aspekt metodun əsas özəlliyi hesab oluna bilər. Çünki söhbət, ilk növbədə, kiçikyaşlı uşaqlardan gedir. Buna görə də qiymətləndirmənin çox sadə, oyun formasında keçirilməsi xüsusilə vacibdir. Uşaqların məktəb həyatına nə dərəcədə hazır olmasını çox düzgün qiymətləndirməyə imkan verən xüsusi metod təhsilin birinci ilində birincilərin öz bacarıqlarının inkişaf etdirilməsində nə qədər tərəqqi əldə etdiyini də göstərir.

iPIPS metodu milli və beynəlxalq səviyyələrdə tədqiqatların aparılması üçün uyğunlaşdırılıb, hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində tətbiq olunur və çox etibarlıdır. Darem Universiteti ilə əldə olunmuş razılığa əsasən, iPIPS metodu Rusiyanın Novqorod vilayətində pilot layihə kimi sınaqdan keçirilib. Rusiya Elmi Tədqiqat Təhsil İnstitutunun təhsilin keyfiyyəti monitorinq Mərkəzində layihənin təqdimatı olub. Təqdimatda qeyd olunub ki, Rusiya ilk dəfədir ki, bu cür beynəlxalq müqayisəli tədqiqatlarda iştirak edir. Layihə üzərində pedaqoqlar və psixoloqlardan ibarət bütöv bir komanda işləyib. Metodik vəsait rus dilinə tərcümə olunub. Onun Rusiya şəraitinə uyğunlaşdırılması həyata keçirilib və üzərində tamamlanma işləri aparılıb. Pilot layihədə 6 min birinci iştirak edib. Tədqiqat obyekti olaraq müxtəlif tipli məktəblərdə (şəhər və kənd) oxuyan birinci sinif şagirdləri seçilib. Yaxın vaxtlarda birincilərin testdən keçirilməsi başa çatdırılacaq, onların birinci sinfə necə gəlməsi, il ərzində inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək və hansı tədris proqramının daha uğurlu olduğunu söyləmək mümkün olacaq. Bu tədqiqatın əsas obyekti ibtidai təhsil sisteminin ilk iştirakçıları olan "zərif yaşlı" uşaqlardır. Metodun digər bir unikallığı ondadır ki, ölkələrarası digər belə bir tədqiqat metodu mövcud deyil. Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq tədqiqatlardakı çoxillik iştirakına baxmayaraq bu metod Rusiya üçün də yenidir. Bununla əlaqədar layihənin məqsədlərindən biri də milli pedaqoqların ümumi testoloji mədəniyyətinin yüksəldilməsi və daha geniş mənada isə Rusiya pedaqoji elminin statusunun dünya elmi birliyində möhkəmləndirilməsidir.

iPIPS metodu nədir?

Mərkəzin direktoru Elena Kardanovanın sözlərinə görə, ibtidai məktəbin birinci ili uşaqların təhsili üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Çünki bu dövrdə uşaqlar çox sürətlə inkişaf edirlər. iPIPS metodu təhsilin birinci ilində uşaqların əldə etdiyi nailiyyətləri qiymətləndirməyə imkan verir. Bu metodla qiymətləndirmə dərs ili ərzində 2 dəfə - tədrisin əvvəlində və birinci sinfin sonunda keçirilir. Başlanğıc diaqnostika sentyabr-oktyabr aylarında aparılır. Qeyd edilməlidir ki, metodun məqsədi uşaqların təlimə başladığı start nöqtənin müəyyən olunmasıdır. Bu məlumatlar sonradan birincilərin nailiyyətlərini qiymətləndirmək üçün vacibdir. Tədris ilinin sonunda keçirilən ikinci qiymətləndirmə isə hər bir uşağın dərs ili ərzində nə qədər öyrəndiyini müəyyənləşdirməyə şərait yaradır. Bu məqsədlə xüsusi metodikalardan, hazırlanmış testlərdən istifadə olunur ki, onlar şagirdin uğurlarını ölçməyə imkan verir. Bu gün Rusiyada bu cür alətlər yoxdur. Hazırda Böyük Britaniyada bir milyondan artıq uşaq iPIPS metodu ilə qiymətləndirmədən keçib. Bu metod Avstraliya, Şotlandiya, Honkonq, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Yeni Zelandiya və bir sıra digər ölkələrdə geniş tətbiq olunur. Yaxın vaxtlarda bu mövzuda irimiqyaslı beynəlxalq tədqiqatın aparılması nəzərdə tutulub, buna görə də bu metodun digər ölkələrdə də tətbiq olunması məqsədilə onun milli təhsil sistemlərinə adaptasiyası məsələsi qarşıda durur.

iPIPS birincilər haqqında hansı məlumatları verir?

Bu metod kompleks diaqnostikanı təklif edir. Birincisi, metod koqnitiv testləri özündə cəmləşdirir. Gözəl tərtibatlı kitabça oxu, fonologiya və riyaziyyata dair tapşırıqlardan ibarətdir. İkincisi, komplektə valideyn və müəllimlər üçün anket daxildir. Pedaqoq uşağın sosial və emosional inkişafını, onun məktəbdə təhsilə uyğunlaşmasını, sosiallaşmasını qiymətləndirir. Valideynlərin anketindən isə biz ailənin sosial-iqtisadi statusu və tərkibini, valideynlərinin təhsili və peşəsi, eləcə də öz uşaqlarını məktəbə necə hazırlaşdırması və onlarla necə məşğul olması barədə məlumatları əldə edirik. Biz uşağın bağçaya gedib-getməməsi, müxtəlif dərnək və bölmələrdə məşğul olması, məktəb nəzdində hazırlıq kurslarında iştirakı və s. məlumatları öyrənirik. Bütün bu məlumatların kompleks analizi hər bir uşağın müfəssəl portretini yaratmağa kömək edir. Ölçmənin ikinci mərhələsi uşaqların fərdi inkişafını qiymətləndirməyə imkan verir.

Tədqiqat istər müəllimlər, istərsə də təhsili idarəetmə orqanları qarşısında duran bir sıra məsələlərə cavab tapmağa imkan verəcək. Bu məsələlərdən bəzilərini sadalamaq olar: müxtəlif məktəbəqədər tədris proqramlarının effektivliyi hansılardır? İlk məktəb ili ərzində birincilər nə qədər bilik əldə edir və tədris nə dərəcədə effektivdir? Uşaqların təliminə hansı müxtəlif faktorlar təsir edir? Məktəb və müəllimin işini necə yaxşılaşdırmaq olar? Böyük Britaniyada adıçəkilən metoddan təhsil sahəsində aparılan islahatların effektivliyini yoxlamaq üçün istifadə olunur. Metod ibtidai məktəbdə tədris olunan müxtəlif proqramların effektivliyi üzrə tədqiqatların aparılmasına imkan verə, erkən təhsilin effektivliyini qiymətləndirmək üçün də tətbiq oluna bilər. Bu gün dünyada "uşaqların hansı yaşda (4, 5, 6 və ya 7) ibtidai məktəbə getməsi daha yaxşıdır" sualına yekdil cavab yoxdur. Bu özü də çox maraqlı bir problemdir. Bundan əlavə, bu metodu həyata keçirməklə biz müxtəlif müəllim yanaşmalarının və təcrübələrin effektivliyi barədə də nəticələr çıxara bilərik.

Metoddan təhsil sisteminin fəaliyyətinin təhlili və fərdi diaqnostika vasitəsi kimi istifadə oluna bilər. Hər iki üsul məqsədlərinə və yerinə yetirilmə prosedurlarına, eləcə də nəticələrin tətbiqinə görə fərqlənir. Fərdi diaqnostika zamanı qiymətləndirmə bütün şagirdləri əhatə edir. Bu zaman müəllimə hər bir şagirdə dair məlumat verilir, bu isə təhsilverənlərə onların sinfində oxuyan hər bir uşağın fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla tədris prosesini korrektə etməyə imkan verir. Valideynlərə isə onların uşaqlarının psixoemosional portreti təqdim oluna, onların riyaziyyat və oxu üzrə başlanğıc diaqnostikasına dair məlumatlar verilə, şagirdin sinif fonunda hansı səviyyədə olması söylənilə bilər. Digər tərəfdən, qiymətləndirmə gedişində əldə olunmuş son nəticələrə əsasən müəllimin işinin keyfiyyəti barədə rəy söyləmək olar. İngiltərədə müəllimlərə tədrisin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə tövsiyələr verilir. Müəllimlər üçün mövcud olan xüsusi anketlərin köməyi ilə müxtəlif pedaqoji yanaşmaları və təcrübələri qiymətləndirmək, onların tədrisin nəticələrinə necə təsir göstərməsinə baxmaq mümkündür. Daha sonra isə bu təcrübədən müəllimlərin ixtisasartırmasında istifadə oluna bilər.

Oruc MUSTAFAYEV,

"Azərbaycan müəllimi"

"Uçitelskaya qazeta"dan

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 5 sentyabr.- S.4.