Birincilərin məktəbə
hazırlığı və fərdi
inkişafının
qiymətləndirilməsi təcrübəsindən
Bir sıra ölkələrdə
birincilərin məktəbə hazırlığı məsələsi aktual
mövzu kimi təhsil sistemi qarşısında durur. Dünya təcrübəsində uşaqların məktəbə hazırlığı və təhsilin
birinci ili ərzində
onların fərdi inkişafının qiymətləndirilməsi (iPIPS - The International Performance Indicators in Primary Schools)
həyata keçirilir. Adıçəkilən beynəlxalq
metod uşaqların məktəb təhsilinə
hazırlığının qiymətləndirilməsinə
hədəflənib. Bu metodun mühüm
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, tədqiqatın obyekti kimi uşaqların vərdiş və
bacarıqlarının bütün spektri (həm koqnitiv, həm də
şəxsiyyətlərarası) çıxış edir.
iPIPS metodu 20 il əvvəl Böyük Britaniyanın Darem Universitetinin monitorinq və qiymətləndirmə mərkəzi tərəfindən dünya testoloji elminin son nailiyyətləri əsasında kompüter adaptasiya testi formatında yaradılıb. Məhz sonuncu aspekt metodun əsas özəlliyi hesab oluna bilər. Çünki söhbət, ilk növbədə, kiçikyaşlı uşaqlardan gedir. Buna görə də qiymətləndirmənin çox sadə, oyun formasında keçirilməsi xüsusilə vacibdir. Uşaqların məktəb həyatına nə dərəcədə hazır olmasını çox düzgün qiymətləndirməyə imkan verən xüsusi metod təhsilin birinci ilində birincilərin öz bacarıqlarının inkişaf etdirilməsində nə qədər tərəqqi əldə etdiyini də göstərir.
iPIPS metodu milli və beynəlxalq səviyyələrdə tədqiqatların aparılması üçün uyğunlaşdırılıb, hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində tətbiq olunur və çox etibarlıdır. Darem Universiteti ilə əldə olunmuş razılığa əsasən, iPIPS metodu Rusiyanın Novqorod vilayətində pilot layihə kimi sınaqdan keçirilib. Rusiya Elmi Tədqiqat Təhsil İnstitutunun təhsilin keyfiyyəti monitorinq Mərkəzində layihənin təqdimatı olub. Təqdimatda qeyd olunub ki, Rusiya ilk dəfədir ki, bu cür beynəlxalq müqayisəli tədqiqatlarda iştirak edir. Layihə üzərində pedaqoqlar və psixoloqlardan ibarət bütöv bir komanda işləyib. Metodik vəsait rus dilinə tərcümə olunub. Onun Rusiya şəraitinə uyğunlaşdırılması həyata keçirilib və üzərində tamamlanma işləri aparılıb. Pilot layihədə 6 min birinci iştirak edib. Tədqiqat obyekti olaraq müxtəlif tipli məktəblərdə (şəhər və kənd) oxuyan birinci sinif şagirdləri seçilib. Yaxın vaxtlarda birincilərin testdən keçirilməsi başa çatdırılacaq, onların birinci sinfə necə gəlməsi, il ərzində inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək və hansı tədris proqramının daha uğurlu olduğunu söyləmək mümkün olacaq. Bu tədqiqatın əsas obyekti ibtidai təhsil sisteminin ilk iştirakçıları olan "zərif yaşlı" uşaqlardır. Metodun digər bir unikallığı ondadır ki, ölkələrarası digər belə bir tədqiqat metodu mövcud deyil. Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq tədqiqatlardakı çoxillik iştirakına baxmayaraq bu metod Rusiya üçün də yenidir. Bununla əlaqədar layihənin məqsədlərindən biri də milli pedaqoqların ümumi testoloji mədəniyyətinin yüksəldilməsi və daha geniş mənada isə Rusiya pedaqoji elminin statusunun dünya elmi birliyində möhkəmləndirilməsidir.
iPIPS metodu nədir?
Mərkəzin direktoru Elena Kardanovanın sözlərinə görə, ibtidai məktəbin birinci ili uşaqların təhsili üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Çünki bu dövrdə uşaqlar çox sürətlə inkişaf edirlər. iPIPS metodu təhsilin birinci ilində uşaqların əldə etdiyi nailiyyətləri qiymətləndirməyə imkan verir. Bu metodla qiymətləndirmə dərs ili ərzində 2 dəfə - tədrisin əvvəlində və birinci sinfin sonunda keçirilir. Başlanğıc diaqnostika sentyabr-oktyabr aylarında aparılır. Qeyd edilməlidir ki, metodun məqsədi uşaqların təlimə başladığı start nöqtənin müəyyən olunmasıdır. Bu məlumatlar sonradan birincilərin nailiyyətlərini qiymətləndirmək üçün vacibdir. Tədris ilinin sonunda keçirilən ikinci qiymətləndirmə isə hər bir uşağın dərs ili ərzində nə qədər öyrəndiyini müəyyənləşdirməyə şərait yaradır. Bu məqsədlə xüsusi metodikalardan, hazırlanmış testlərdən istifadə olunur ki, onlar şagirdin uğurlarını ölçməyə imkan verir. Bu gün Rusiyada bu cür alətlər yoxdur. Hazırda Böyük Britaniyada bir milyondan artıq uşaq iPIPS metodu ilə qiymətləndirmədən keçib. Bu metod Avstraliya, Şotlandiya, Honkonq, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Yeni Zelandiya və bir sıra digər ölkələrdə geniş tətbiq olunur. Yaxın vaxtlarda bu mövzuda irimiqyaslı beynəlxalq tədqiqatın aparılması nəzərdə tutulub, buna görə də bu metodun digər ölkələrdə də tətbiq olunması məqsədilə onun milli təhsil sistemlərinə adaptasiyası məsələsi qarşıda durur.
iPIPS birincilər haqqında hansı məlumatları verir?
Bu metod kompleks diaqnostikanı təklif edir. Birincisi, metod koqnitiv testləri özündə
cəmləşdirir. Gözəl tərtibatlı
kitabça oxu, fonologiya və riyaziyyata dair tapşırıqlardan ibarətdir. İkincisi, komplektə valideyn və müəllimlər
üçün anket
daxildir. Pedaqoq uşağın sosial və emosional inkişafını, onun məktəbdə təhsilə
uyğunlaşmasını, sosiallaşmasını qiymətləndirir.
Valideynlərin anketindən
isə biz ailənin sosial-iqtisadi statusu və tərkibini, valideynlərinin təhsili
və peşəsi, eləcə də öz uşaqlarını məktəbə
necə hazırlaşdırması
və onlarla necə məşğul olması barədə məlumatları əldə
edirik. Biz uşağın
bağçaya gedib-getməməsi,
müxtəlif dərnək
və bölmələrdə
məşğul olması,
məktəb nəzdində
hazırlıq kurslarında
iştirakı və
s. məlumatları öyrənirik. Bütün bu məlumatların
kompleks analizi hər bir uşağın
müfəssəl portretini
yaratmağa kömək
edir. Ölçmənin ikinci mərhələsi
uşaqların fərdi
inkişafını qiymətləndirməyə
imkan verir.
Tədqiqat istər müəllimlər,
istərsə də təhsili idarəetmə orqanları qarşısında
duran bir sıra məsələlərə
cavab tapmağa imkan
verəcək. Bu məsələlərdən
bəzilərini sadalamaq
olar: müxtəlif məktəbəqədər tədris
proqramlarının effektivliyi
hansılardır? İlk
məktəb ili ərzində birincilər nə
qədər bilik əldə edir və tədris nə dərəcədə
effektivdir? Uşaqların təliminə hansı
müxtəlif faktorlar
təsir edir? Məktəb
və müəllimin
işini necə yaxşılaşdırmaq olar?
Böyük Britaniyada adıçəkilən
metoddan təhsil sahəsində aparılan
islahatların effektivliyini
yoxlamaq üçün
istifadə olunur.
Metod ibtidai məktəbdə tədris olunan müxtəlif proqramların
effektivliyi üzrə
tədqiqatların aparılmasına
imkan verə, erkən təhsilin effektivliyini qiymətləndirmək
üçün də
tətbiq oluna bilər. Bu gün dünyada "uşaqların
hansı yaşda (4,
5, 6 və ya 7) ibtidai məktəbə getməsi daha yaxşıdır" sualına yekdil cavab yoxdur. Bu özü də
çox maraqlı bir problemdir. Bundan əlavə, bu metodu həyata keçirməklə
biz müxtəlif müəllim
yanaşmalarının və
təcrübələrin effektivliyi barədə də nəticələr çıxara bilərik.
Metoddan təhsil
sisteminin fəaliyyətinin
təhlili və fərdi diaqnostika vasitəsi kimi istifadə oluna bilər. Hər iki üsul məqsədlərinə və
yerinə yetirilmə prosedurlarına, eləcə
də nəticələrin
tətbiqinə görə
fərqlənir. Fərdi diaqnostika zamanı
qiymətləndirmə bütün
şagirdləri əhatə
edir. Bu zaman müəllimə hər bir şagirdə dair məlumat verilir, bu isə təhsilverənlərə
onların sinfində oxuyan hər bir uşağın
fərdi xüsusiyyətlərini
nəzərə almaqla
tədris prosesini korrektə etməyə imkan verir. Valideynlərə
isə onların uşaqlarının psixoemosional
portreti təqdim oluna, onların riyaziyyat və oxu üzrə başlanğıc diaqnostikasına
dair məlumatlar verilə, şagirdin sinif fonunda hansı
səviyyədə olması
söylənilə bilər. Digər tərəfdən, qiymətləndirmə gedişində
əldə olunmuş
son nəticələrə əsasən müəllimin
işinin keyfiyyəti
barədə rəy söyləmək olar.
İngiltərədə müəllimlərə tədrisin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə
tövsiyələr verilir.
Müəllimlər üçün
mövcud olan xüsusi anketlərin
köməyi ilə müxtəlif pedaqoji yanaşmaları və təcrübələri qiymətləndirmək,
onların tədrisin nəticələrinə
necə təsir göstərməsinə baxmaq mümkündür. Daha sonra isə
bu təcrübədən
müəllimlərin ixtisasartırmasında
istifadə oluna bilər.
Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan
müəllimi"
"Uçitelskaya
qazeta"dan
Azərbaycan müəllimi.- 2015.-
5 sentyabr.- S.4.