“Amerikalı tələbələr öz
universitetlərinə sahib
çıxırlar”
Elçin
Süleymanov: “Əgər universitet böyümək istəyirsə,
alternativ qazanclar tapmalıdır”
Müasir
dünyada ali təhsil müəssisələri arasında əməkdaşlıq
universitetlərin inkişafında və beynəlxalq akademik
birlik tərəfindən tanınmasında mühüm
faktorlardan hesab olunur. Bu səbəbdən
də universitetlərin beynəlxalq əməkdaşlığa
artan diqqəti
başadüşüləndir.
Müsahibimiz Bakı
Mühəndislik Universitetinin
elmi işlər üzrə prorektoru, dosent Elçin Süleymanov ABŞ
Dövlət Departamentinin dəstəyi ilə Amerikada elmi ezamiyyətdə olub. ABŞ-a səfəri çərçivəsində
ölkənin qlobal reytinqlərdə ön sıralarda olan
nüfuzlu ali məktəblərində (Columbia University, New
York University, Pace University, The
George Washington University, Georgetown University, George Mason University)
Azərbaycan universitetləri ilə
əməkdaşlıq məsələləri və digər
mövzularda keçirilən konfranslarda iştirak edib. E.Süleymanov “Azərbaycan müəllimi”
qəzetinə müsahibəsində səfər təəssüratlarını
bölüşdü.
ABŞ
universitetləri əməkdaşlığa
açıqdır...
- ABŞ
universitetləri Azərbaycan ali məktəbləri
ilə əməkdaşlığa necə baxır?
-
ABŞ-a getməmişdən əvvəl mən də
düşünürdüm ki, artıq Amerika universitetlərinin
əməkdaşlıq, əlaqələr üçün
qapıları açıqdır, heç bir problem yoxdur,
bizi gözləyirlər və s. Amma orada baxdım ki, yox, belə
deyil. ABŞ universitetlərinin çoxunu
Azərbaycan universitetləri ilə əməkdaşlıq
hansı aspektdə düşündürür, hansı tərəfdən
maraqlı ola bilər? Bizim üçün ABŞ ali məktəbləri ilə əməkdaşlıq
onsuz da maraqlıdır. Amerika universitetlərinin əksəriyyətində,
beynəlxalq əlaqələr, ictimai əlaqələr
departamentlərinin rəhbərləri və bəzi ali məktəb
rektorlarının köməkçiləri ilə
keçirdiyim görüşlərdə gəldiyim nəticə
budur: ABŞ universitetləri əməkdaşlığa
açıqdır, heç bir problem yoxdur. Amma onlar
belə düşünür:
bu əməkdaşlıq bizim
üçün faydalı olacaqmı? Bu əməkdaşlıqdan
faydalana biləcəyikmi? Bu kimi məsələləri
qabardırlar. Məsələn, onlar görüşlərdə
şərtlərinə uyğun gələn magistr tələbələrimizi
və FhD dərəcəli məzunlarımızı məmnuniyyətlə
qəbul edə biləcəklərini qeyd edirlər.
Düşünürəm ki, bu, onlar üçün tələbə
qəbulunun bir aspektidir. Onlar da
öz tələbələrini bizim ali məktəblərə
göndərə biləcəklərini deyirlər. Ancaq
Amerikadan bizdə
oxumaq istəyən neçə tələbə
ola bilər? Və
nə qədər bizdən ora getmək istəyən. Onlar bildirirlər ki, bu, ikitərəfli əməkdaşlıqdır.
Ancaq real olmaq lazımdır, bu, təktərəfli ola bilər. Yəni, bizim tələbələr
daha çox gedə bilər. Buna görə
də mən bəzilərinə deyirdim ki, biz bunu tələbə
mübadiləsi şəklində edə bilərik.
Onlar isə bunun
Fulbrayt proqramı çərçivəsində
mümkünlüyünü deyirdilər. Onsuz da Azərbaycandan
və Avropadan proqram çərçivəsində ABŞ-a
tələbələr gedir.
Bu seçimi tələbələr
özləri bu və digər universitetin reytinqinə uyğun
qiymətləndirir. Onların əməkdaşlığa
hazır olduqları ikinci məsələ isə ortaq layihələrdir.
Onlar deyirlər ki, Avropa Birliyinə təqdim etdiyiniz layihələri bizə təqdim edin. Məlumdur ki, Avropa Birliyinin 20-yə yaxın layihəsi var
ki, onun
ümumi maliyyəsi 60 milyard dollardır. Təbii ki, ABŞ elm
və təhsilə böyük pullar ayırır,
böyük fondları var.
Avropa Birliyinin
vəsaitindən də çox pulu var. Onlar qeyd
edirlər ki, biz Amerikadan Avropa
Birliyinin layihələrinə
müraciət edə bilmirik. Ancaq, siz deyək ki, Azərbaycan və
ya AB ilə tərəfdaş universitetlər
qazandığınız layihələrə partnyor kimi bizi də
qata bilərsiniz. Yəni Avropa
bazarına çıxa bilmədiklərindən tramplin olaraq
Azərbaycan universitetləri və ya Avropadakı ali məktəblərdən istifadə etmək
istərdilər. Onlar bizim layihələrdə
iştirak etmək həvəsində olduqlarını bildirirdilər. Amma səmimi etiraf etsək, reallıq budur ki, əgər
universitetlər tanınırsa,
dünya reytinqində yer alırsa, əməkdaşlıq
o zaman maraqlı olur. Bir
universitet partnyorları seçərkən müəyyən
qədər reytinqi yüksək olan ali məktəblərlə
əməkdaşlığa meyil edir. Çünki bu əməkdaşlığın
ona reytinq gətirəcəyini
düşünür.
Dünyanın ən
yaxşılarını cəlb etmək istəyirlər
- Amerika tələbə cəlb etmə
məsələsində fəaldır. Lakin biz onların müəllim cəlb
etmə məsələsində də aktiv olduğunu
görürük...
- Amerikada
3 mindən çox universitet var. Onlar bütün dünyadan tələbə
qəbul edir. Bütün ali təhsil sistemi rəqabət üzərində
qurulub. Ən yaxşı tələbəni, ən
yaxşı müəllimi cəlb etmək üçün
mübarizə gedir. Burada ən yaxşı müəllim
cəlbetmənin
bir sonucu da ən yaxşı tədqiqatçılara
gətirib çıxarır. Dolayısı ilə
burada bir çarx mexanizmi işə düşür. Yəni, universitet
çalışır ki, ən
yaxşı tələbəni cəlb etsin, ən
yaxşı məzun hazırlasın. Məsələn,
Harvard Universiteti məzunlarının (bütün dünya
üzrə) ortalama illik gəlirləri 200 milyon dollardan
artıqdır. Bu, ali məktəb məzunlarının
70 faizinin gəlirləri deməkdir.
Universitetlər yaxşı məzun yetişdirməklə
bir lobbi,
bütün dünyada aktiv müdafiə olunan
akademik bir sistem, deyək ki, dövlət idarəetmə pilləsində
işləyən və biznes dünyasında çox
uğurlar qazanmış təmsilçilər
qazanırlar. Artıq
dünyanın bütün ölkələrində Harvard məzunları olan
nüfuzlu iş adamları, dövlət rəsmiləri
universitetə milyonlarla ölçülən qrantlar
ayırır və ya yardım göstərirlər. Burada əsas nüans odur ki, rəqabət var, rəqabətə
görə bütün dünyanın ən
yaxşılarını cəlb etmək istəyirlər.
Bu həm tələbə, həm də müəllim
kontingentidir.
Universitet biznesə inteqrasiya
olunmasa...
- Amerika
universitetinin gücü nədədir?
- Tam səmimi söyləyim ki, bu
gün elmin vətəni Amerikadır. Bunun da
faktiki, real səbəbləri var. Birincisi, 200-250 illik
universitet ənənəsi formalaşıb ki, bu ənənə
həmişə proqressiv əhəmiyyət
daşıyır. İkincisi maliyyə məsələsidir.
Yəni Amerikada dövlətin, eyni zamanda şirkətlərin
universitetlərə ayırdığı pul həddən artıq böyük
məbləğdir. Amerika universitetlərində elmə
çəkilən xərclər dünyanın qalan 180
ölkəsinin elmə çəkdiyi xərcin cəmindən
daha çoxdur. Maliyyə və bu vəsaitin
düzgün xərclənməsi, yəni nəzarət mexanizmi olduqca ciddi məsələdir. Bu, universitetin inkişafına gətirib
çıxarır.
Dünyanın 10 ən iri şirkətindən 8-i
Amerikanındır və
onların arasında marka dəyəri 1 trilyon dollar olan Amazon
və digər nüfuzlu şirkətlər var. Bu şirkətlər
dəyər olaraq böyüdükcə öz vəsaitlərinin
bir hissəsini də elmə və innovasiyalara, universitetlərə ayırırlar. Böyük pullarla
onlar həm də həqiqi elmi ortaya çıxarırlar. Həm tibb, həm
mühəndislik, fəza tədqiqatları,
sürücüsüz maşınlar sahəsinə
çoxlu vəsait ayırırlar. Nəticədə,
yeni texnologiyalar, yeni məhsul ortaya çıxır. İri şirkətlər də bu
cür texnologiyaların və məhsulların yarandığı yer kimi ya özlərinin
araşdırma departamentlərini, ya da universitetləri
görürlər. Təbii ki, Amazon, Silikon vadisindəki digər şirkətlər öz tədqiqat bölmələrini universitetlərə etibar etmirlər.
Ancaq universitetlərdən elm adamlarını, alimləri
dəvət edirlər. Silikon vadisində onlara
ofis verirlər, yəni yenə də universitet elmindən
istifadə edirlər. Yəni məkan
olaraq tədqiqat departamentlərinin özlərində
olmasını istəyirlər. Ancaq orta səviyyəli
şirkətlər, ayrıca bir tədqiqat departamentləri
qurmağa maliyyəsi çatmayanlar mütləq universitetlərlə
əməkdaşlıq edirlər. Onlar bilirlər
ki, universitet biznesə inteqrasiya olunmasa, bir arada olmasa, rəqabətdə
uduza bilərlər. Yəni ona görə onlar alimin müasir elmi biliklərini, tələbələrin
tədqiqat məhsullarını,
alın tərlərini
kommersiyallaşdıra bilirlər. Bundan həm universitet, həm də
iri şirkətlər qazanır.
“Təhsil haqqı çox da aktual
deyil”
- ABŞ universitetləri pulu necə
qazanır?
- Bu məsələ
həqiqətən çox əhəmiyyətlidir. ABŞ
universitetləri (Harvard, Stanford) formalaşmağa
başladığı ilk vaxtlardan kilsə başda olmaqla cəmiyyət,
daha sonra isə iş adamları ali məktəbləri
maliyyələşdiriblər. Onlar üçün
tələbənin təhsil haqqı çox da aktual deyil. Azərbaycan universitetləri və
postsovet ölkələrinin ali məktəblərinin
hazırda, düşünürəm ki, dünya reytinqlərinə
düşməsinə mane olan nüanslardan biri budur. Yəni ABŞ-da təhsil haqları ali məktəbin
ümumi gəlirinin 20-30
faizini təşkil edirsə,
bizdə bu 90 faizdir. Bəzi universitetlərimizdə
isə daha da yüksəkdir. Belə olanda
innovasiyalara, elmə pul qalmır. Onda sual yaranır: ali məktəbin ümumi gəlirinin
30 faizi tələbə təhsil haqlarından
formalaşırsa, qalan 70 faiz necə əldə olunur? Əgər universitet yaşamaq, böyümək istəyirsə,
çalışıb alternativ qazanclar tapmalıdır. Lakin bu qazanclar da
universitet ənənələrinə uyğun
olmalıdır. Ən arzuolunan qazanc layihələrdə
iştirak etmək, qrantlar əldə etmək, bu qrantlarla
innovasiyaları ortaya qoymaqla ola bilər. Bunlar ali məktəblər
üçün arzuolunan istiqamətlərdir. Bir çox
universitet magistr və FhD dissertasiyalarını kommersiyalaşdırırlar. Yəni,
əvvəlcə müəllim bir qrantı udur, sonra o
qrantı dissertasiya mövzusu kimi bir neçə tələbəyə,
məsələn, doktorantlara paylaşdırır. Bunun üçün də yüksək dərəcəli
tələbələr seçilir. Onlar da öz layihələrini
reallaşdırırlar, FhD dərəcəsi alırlar. Universitet, müəllimlər isə bundan pul
qazanır, bir nüans budur. İkinci bir nüans odur ki, özünəməxsus universiet ənənəsi
formalaşır. Məsələn, Harvard və
Stanford eyni şəhərdədirlər. Amma Harvard tələbəsi
Stanford tələbəsini özünə rəqib
görür və əksinə. Yəni tələbələr
arasında çox
ciddi rəqabət var, hər kəs öz
universitetinə sahib çıxır, bu sahiblik isə məzun olduqdan
sonra ali məktəbə necə yardım edəcəyi məsələsinə gətirib çıxarır.
Əgər
tələbə təqaüdlə oxuyubsa, məzun olduqdan
sonra ali məktəbinə dəstək göstərməkdə
özünü borclu bilir. Onu
da deyim ki, bizdəki güzəştli oxuma sistemi Amerikada bir az fərqlidir. Yəni bir tələbənin
tamamilə pulsuz oxumasındansa, onlar o tələbənin
işləməsinə kömək etməyə
çalışırlar. Universitetlər
könüllü xidmətlər təklif edirlər, yəni
tələbə təqaüd alır və təhsil haqqı ödəmir,
əslində ali məktəbin əməkdaşı olur.
Bizdə
də,
düşünürəm ki, belə bir təcrübə
çox müsbət olardı.
Yəni ailə vəziyyətinə və digər
müəyyən səbəblərdən təhsil
haqlarını ödəyə bilməyən tələbələr
universitet kitabxanalarında çalışa, universitetin tanıtım
bölmələrində, eləcə
də müəllimlərin köməkçiləri kimi işləyə bilərlər. Amerika universitetlərində tələbələrin
kampus daxilində 2-3 saat ərzində könüllü olaraq
işləmələrinə icazə verilir. Bu tələbələr məzun
olduqdan sonra öz
borclarını ali məktəbə yardım kimi geri
qaytarırlar. Əksər universitetlərdə
tələbə assosiasiyaları var. Onlar öz ali məktəbləri
üçün çox ciddi maliyyə fondları
tapırlar. Bunun da əsas səbəbi odur ki, məzun universitetini sevməlidir. Azərbaycanda son illərdə
müsbət haldır ki, universitetçilik ənənəsi məsələn,
Bakı Mühəndisluk Universitetində yaranır. Burada tələbə
platformaları var. Hər bir tələbə öz
universitetini müsbət
nüansları ilə qabartmağa çalışır, ona
sahiblənir. 5-10 il əvvəl belə idi ki, “diplom alım, bir də
universitetin yaxınlığından keçməyəcəyəm”
deyirdilər. Yəni
universitetindən, müəllimindən küsərsə, heç bir məzun
ali məktəbinə yardım
etməz. Amma universitetini sevirsə,
universitet inkişaf
etdikcə düşünür kü, özü də,
özünün cəmiyyətdəki etibarı da inkişaf edir, onda universitetinə dəstək
verir. Dediyim kimi, Harvardın reytinqi nə qədər
artırsa, onun məzununun
reytinqi də o qədər artır. Üçüncü nüans odur
ki,universitetlərin xatirə əşyaları
satan brend mağazaları
var. Nyu-York Universitetinin 4-5, Corc
Vaşinqton Universitetinin
Vaşinqton şəhəri ərazisində 10-a
yaxın, Merilend Universitetinin
xatirə əşyaları satılan 4 mərtəbəli
mağazaları var. Xatirə əşyaları
universitetlərə çox böyük gəlir gətirir.
Onların
düşüncəsinə görə, dünya reytinqinə
girə biləcək
bir universitetin 50 milyon dollardan artıq büdcəsi olmalıdır. Məsələn, Harvard
Universitetinin büdcəsi 30
milyard dollardan
artıqdır. Reytinq tərtibçiləri
də ona baxırlar ki, universitetin büdcəsi nə qədərdir və
onun neçə faizi elmə sərf olunur. Azərbaycan
universitetlərinin ən böyük problemi olaraq onu göstərmək
olar ki, fundamental tədqiqatlar üçün çox ciddi pullara
ehtiyac var. Təbii ki,
təhsil haqları hesabına bu pulları
formalaşdırmaq mümkün deyil.
“Reytinqə düşməyin yolu sadə və
aydındır”
-
Universitetlərimiz dünya reytinqlərinə necə
düşə bilər?
- Əslində, onu deyim ki, reytinqə
düşmək həm çətin, bir tərəfdən
baxdıqda yolu sadə
və aydındır.
Sadəlik nədir? Reytinqlərdə
5 kateqoriya dəyərləndirilir. Ən əhəmiyyətliləri
beynəlxalq
müəllim, əcnəbi tələbə
kontingenti, beynəlxalq tədqiqatlar, kampus sistemi, tələbə
sayı və s.
Azərbaycan
universitetlərinin
beynəlxalq reytinqlərə düşməsinə
gəlincə, deyə bilərəm ki, əgər ali məktəblərin
arxasında iri şirkətlər olarsa və sponsorluq edərsə, universitetlərimizin reytinqdə
olmasına kömək edə bilər. Əgər ali məktəbin
akademik heyətinin 15-20 faizi əcnəbi olarsa, bu reytinq üçün əhəmiyyətli
nüans ola bilər. Deyək
ki, bu bir
ölkədən deyil, 15-20 ölkədən, hərəsindən
2-3 alim ola bilər. İkinci bir nüans beynəlxalq tələbələrlə
bağlı ola bilər. Biz də müəyyən
fondlar hesabına, məsələn Qazaxıstan, Gürcüstan,
Baltikyanı kimi ölkələrdə olduğu kimi tələbələri cəlb edə
bilərik. Əgər xaricdən təqaüd
hesabına 100-ə yaxın tələbənin ölkəmizdə
təhsili mümkün olarsa, bu, hökmən reytinqlərdə
ölkəmizin durumuna təsir edə bilər.
Üçüncüsü isə tədqiqat məsələsidir. Bu məsələ
hətta ilk 2-dən (əcnəbi tələbə, müəllim
sayı) daha əhəmiyyətlidir.
Reytinq daha çox tədqiqatla bağlıdır, lakin
bu tədqiqat bəhs etdiyim beynəlxalq müəllimlərlə
paraleldir.
Keyfiyyətli müəllim kontingentinə görə, mən
ADA Universitetini alqışlayıram,
çünki onların xüsusən də ictimai elmlərdə
54 məqaləsi dərc olunub. Dəqiq elmlərdə isə
bu sahədə şübhəsiz BDU digər ali məktəbləri
qabaqlayır. Və yeri
gəlmişkən, tədqiqat universiteti statusuna
girən bizdə sadəcə BDU
var. Çünki bizdə ölkədə
yerinə yetirilən elmi tədqiqatların 10 faizi bu ada iddia edən ali məktəbdə
yerinə yetirilməlidir. Bu 10 faiz deyək ki, Thomson Reuters jurnallarında bizim 400-500 məqaləmiz
dərc olunur, bunun isə 10
faizi 40-50 təşkil edir.
BDU-nun dərc etdirdiyi məqalələrin sayı il ərzində 10 faizi
keçir. Bu faizi
keçən, yəni tədqiqat universiteti statusu qazanmaq istəyən
ikinci universitet yoxdur. Reytinqlərdə yer tutmağa ali məktəblərin
konfrans materialları da təsir edə bilər.
Onlar il ərzində 2 konfrans keçirir və
20 alim dəvət olunur. Onlar öz məqalələri
ilə çıxış edirlər, bu məqalələr
isə impakt faktorlu jurnallarda dərc
olunur. Nəticədə
bu alimlərin məqalələri qısa vaxtda böyük
istinad qazanır. Bizim universitetlərin də beynəlxalq
reytinqlərdə yer tutmasının bir yolu da bu ola bilər.
“Bizdə
Bil Qeytslər, Mark
Sukerberqlər kimi zəkalar var”
- Builki qəbul kampaniyasında 138
yüksəkballı gəncin BMU-nu seçməsini necə
qarşıladınız?
- Onların BMU-nu seçməsi
çox əhəmiyyətli məqamdır. Əvvəllər maliyyə
ixtisasının ingilis dili
bölümünə keçid balı 660-dan yüksək
olmuşdur. İlk məzunlardan əksəriyyətini bu vaxta qədər
tanıyıram. Giriş balı çox əhəmiyyətlidir.
Nəyə görə? Tələbənin
zəka, analitik düşünmə səviyyəsi, aldığı təhsil
yüksək olduqca onunla işləmək daha rahat olur. Müəllimlər də məcbur
olub onların arzu etdikləri səviyyələrdə bilik verə bilmək
üçün öz üzərlərində çox
işləməli olurlar. Sevindirici hal odur ki, xüsusən də
mühəndislik, texnologiyalarla bağlı olan ixtisaslarda
keçid balı 630-640-dan çoxdur. Bu, çox əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda
maliyyə və mühasibatlıqda da bu il 670-675 bal
toplamış kifayət qədər tələbəmiz var.
Düşünürəm ki, bu cür yüksək
hazırlıqlı tələbələrin yaxşı bir
mühitdə olmaları, onların qabiliyyətinin üstünə yüksək
qabiliyyətlər də əlavə edilməsi müsbət
nəticələr verə bilər. Mən
yüksəkballı tələbələrimizə bu
perspektivdən yanaşıram.
Bizə qəbul olunan tələbələr
xarici ölkələrə, Amerika, Avropaya gedə, orada keyfiyyətli
bir işlə təmin olunaraq həm də təcrübə
qazana bilərlər. Bizim kompüter mühəndisliyi,
IT sahəsində bir sıra tələbələrimiz var ki,
Amerikada, Silikon vadisində çalışırlar. Onların işlədiyi layihələr milyon dollarla
ölçülür. Mən ən
azı 10-a yaxın gəncimizi tanıyıram ki, ilk
rüşeymlərini bizim universitetlərdə alıblar.
Bizdə Bil Qeytslər, Mark Sukerberqlər kimi zəkalar var.
Bunu inkar etmək olmaz. Sadəcə müəyyən
şərait, müstəvi lazımdır. Universitet məhz
bu müstəvi ola bilər.
“Bizim şansımız var...”
- Ekspertlərə
görə dünya təhsil bazarı 5 trilyon dollarla
ölçülür, yaxın illərdə bu rəqəmin
7 trilyona çatacağı bilidirilir. Bu bazarda
bizim paya sahib olmamız üçün nə etməliyik?
- Bu,
çox aktual məsələdir və mən deyərdim ki, bizim
şansımız var. Nəyə görə? Son illərdə
Azərbaycanda demək olar ki, bir neçə aparıcı
universitetdə ingilisdilli ixtisaslar var. Yəni dünya tələbəsinə
xitab etmək üçün birinci şərt odur ki,
ingilisdilli ixtisaslar olsun. Çünki bu gün
elmin dili ingilis dilidir.
İkincisi, tələbələrin normal yaşamaları
üçün kampus sistemi, yataqxana olmalıdır. Söhbət
ondan gedir ki, əgər biz xaricdən tələbə cəlb
etmək istəyiriksə onlar üçün cəlbedici imkanlar (müəyyən
təqaüdlər, yataqxana və s.)
yaradılmalıdır. Bu sahədə dünya ölkələri
arasında çox ciddi rəqabət var. Qardaş Türkiyədə
bu məsələ dövlət siyasəti daşıyır. Azərbaycanda 4-5 min əcnəbi
tələbə təhsil alır. Əvvəlki illərlə
müqayisədə müəyyən qədər artımlar
da var. Amma düşünürəm ki, burada
coğrafiyanın genişləndirilməsi əhəmiyyətli ola bilər.
Burada mən ADA Universitetini müsbət mənada
alqışlayıram. Onlar əcnəbi
tələbələrin univesitetdə oxuması üçün
yaxşı şərait yaradıblar. Əcnəbi tələbələr
Xəzər Universitetində, Bakı Mühəndislik
Universitetində də var. BMU-da hazırda 200-ə yaxın əcnəbi
tələbə təhsil alır. Amma
ölkə coğrafiyasında əcnəbi tələbələr
çox deyil. Bizdə hardasa 12-13 ölkədən tələbə
var. Kolumbiya Universitetində 160 ölkədən tələbə
var, hədəf isə yaxın 5 ildə onların
sayını 180-ə çatdırmaqdır. Yəni
çalışırlar ki, bütün ölkələrdən
tələbə olsun.
Bizim hazırda 50 -yə yaxın ölkədən tələbəsi
olan bir-iki
universitetimiz var. Hədəf isə 100-lük
olmalıdır. Amerika və ya
Avropa tələbəsi bizə oxumağa gələ bilərmi?
Ya ali məktəb ona
çox cəlbedici imkanlar verməli, təqaüd
ayırmalı, yataqxana ilə təmin etməlidir, digər tərəfdən
elə ixtisaslar ola bilər ki, onu yalnız bizdə öyrənmək
mümkündür. Bunlar dil,
folklor, milli, Şərq mədəniyyətinin öyrənilməsini
nəzərdə tutan ixtisaslar ola bilər.
Bizim ingilisdilli universitetlər bu strategiyanı
inkişaf etdirsələr, müəyyən müddətdən
sonra cazibə mərkəzinə çevrilə bilərlər. Yəni əcnəbi tələbə
böyük təhsil
tortudur. Bu tortun böyük hissəsi
ABŞ və Böyük Britaniyanın əlindədir. Qalan hissəsi uğrunda isə digər ölkələr
arasında ciddi mübarizə gedir. Çünki əcnəbi ölkə
iqtisadiyyatına çox böyük gəlirlər gətirir.
“Əksəriyyət universitetə
velosipedlə gəlir”
-
Amerikalı tələbələri bizim tələbələrlə
müqayisə etmək imkanınız oldumu?
- Bu da çox maraqlı məqamdır. Mən bunu təkcə Amerikada deyil, Avropada da müşahidə etmişdim. Doğrudan da, amerikalı tələbəni bizim tələbə ilə fərqləndirən nədir? Birinci budur ki, Amerikadakı tələbə nə cib telefonu, nə minik maşını ilə fərqlənməyi təsəvvürünə belə gətirmir. Əksəriyyəti universitetə velosipedlə gəlir və s. Cəmiyyət tələbələrində də bunu formalaşdırır. Amerikada universitetlərdə 5-6 mərtəbəli 5-6 böyük kitabxana var. Bütün tələbələr, müəllimlər, şəhər əhalisi, hər hansı bir şəxs istənilən saatlarda kitabxanalardan istifadə edə bilər. Tələbələr üçün daha böyük imkanlar var. Onlara məqalələrin surətini çıxarmaq pulsuzdur. Müzakirə aparacaqları sakit otaqlar var. Mən gecə də saat 11-12-də getdiyim universitetlər oldu ki, kitabxanaları dolu idi. Bunun 2 səbəbi var. Biri odur ki, tələbələr yüksək təhsil haqları ödəyir, istəyirlər maksimum yararlansınlar. İkincisi çox ciddi iş rəqabəti var. “Diplom aldım, artıq işə düzələ biləcəm” kimi bir məsələ yoxdur. Maksimum çalışır ki, universiteti diplomla yanaşı, sertifikatla bitirsin. Bu istiqamətdə amerikalı tələbələr arasında çox ciddi rəqabət var. Bunun bizim tələbələr arasında da olmasını arzu edərdim.
Oruc MUSTAFAYEV
Azərbaycan müəllimi.- 2018.-
21 sentyabr.- S.8.