3-4 yaşlı uşaqların məktəbi
İcma əsaslı
Uşaq Təhsil mərkəzləri məktəbəqədər
təhsilin əhatəliliyini artırır
Tədqiqatlar göstərir ki, insanın daha aşağı yaş qrupunda, yəni 5-6, hətta 3-4 yaşından öyrənməyə başlaması, təhsilin keyfiyyətinin artırılmasında, insanın dünyagörüşünün və intellektinin inkişafında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ölkəmizdə 5 yaşlı uşaqların məktəbəhazırlıq qruplarına bir neçə ildir cəlb edilməsinin müsbət nəticələri artıq müşahidə edilir. Belə bir vaxtda Təhsil Nazirliyi Avropa İttifaqının dəstəyi ilə yeni layihəyə start verərək, bu dəfə 3-4 yaşlı uşaqları məktəblərdə toplayıb. Təhsil İnstitutunun Avropa İttifaqının maliyyə dəstəyi əsasında həyata keçirilən “İcma qrupları vasitəsilə məktəbəqədər və ibtidai təhsilin yaxşılaşdırılması” layihəsi çərçivəsində mərkəzlər fəaliyyətə başlayıb. Artıq 10 rayonda bölgələrdəki ucqar kəndlər və sərhəd zonası da daxil olmaqla ümumilikdə 50 icma təşkil edilib. Ağcabədi, Biləsuvar, Cəlilabad, Goranboy, Masallı, Sabirabad, Salyan, Şəmkir, Quba və Xaçmaz rayonlarında 1000 uşağı əhatə edən bu layihədə təkcə Quba rayonundan 3 məktəb iştirak edir. 2006-cı ildə istifadəyə verilən İbrahim Şahmərdanov adına Qəçrəş kənd tam orta məktəbi, 2012-ci ildə istifadəyə verilən 2-ci Nügədi kənd 3 nömrəli tam və 2017-ci ildə istifadəyə verilən 132 şagird yerlik Çartəpə kənd ümumi orta məktəblərinin hər birində 3-4 yaşlı uşaqlardan məktəbəhazırlıq qrupları təşkil olunub. Təhsil Nazirliyinin təşkil etdiyi səfər çərçivəsində jurnalistlər həmin məktəblərdən ikisində yaradılan, ölkəmiz üçün ilk təcrübə sayılan icma əsaslı Uşaq Təhsil mərkəzlərində olublar.
Qəçrəşdə
uşaqlar danışmağı sevmirlər
Qubada icma əsaslı məktəbəhazırlıq qruplarının yaradıldığı 3 məktəbdən biri - şəhid İbrahim Şahmərdanov adına Qəçrəş kənd tam orta məktəbində fəaliyyət göstərən İcma əsaslı Uşaq Təhsil Mərkəzində qrup 22 nəfərdən təşkil edilib. İçəriyə daxil olmaq üçün qapının qarşısına qoyulan daxıllar jurnalistləri təəccübləndirir. Sinfə daxil olduqdan sonra anlayırsan. Balaca məktəblilər ayaqqabılarını çıxarıb girirlər sinfə. Otağın istiliyi münasibətlərə də təsir göstərib.
Sinifdə həm 3, həm də 4 yaşlı uşaqlar var. Hələlik onları ayırmağa imkan yoxdur. Elə materiallar da 3-4 yaş üçün nəzərdə tutulduğundan, onların bir yerdə məşğələlərə cəlb olunmasında hər hansı problem görünmür.
Yağmur Bədirova, Dəniz Ələsgərova, Məqsəd Əlirzayev uşaqların ən fəallarıdır. Üçü də yaxşı şeirlər bilir. Soruşana bildikləri şeirləri həvəslə deyirlər. Qrupun müəllimi Fidan Əlüsmanova ixtisasca ibtidai sinif müəllimidir. Əvvəllər bağçada çalışdığı üçün indi kiçikyaşlı “məktəblilər”lə işləmək ona çətinlik yaratmır: “2 gün təlimdə iştirak etdim. Sonra gəlib işə başladım. Yanvar ayından məşğələlər keçirik.
Avqust ayının əvvəlinədək davam edəcəyik. İş prosesində ən böyük çətinliyim 3 yaşlı uşaqları idarə etməkdə yaranır. Növbətçilik əsasında valideynlər dərs prosesinə cəlb olunur və mənə dərsdə uşaqlara nəzarət etməkdə kömək edirlər. Hərəkətli olsalar da, uşaqları danışdırmaq, demək olar, mümkün olmur. Bu baxımdan hələlik çox passivdirlər. Ancaq gəldikləri vaxtdan bəri xeyli fərq də var. Danışmasalar da, işləməyə çox həvəslidirlər”.
Valideynlər də
prosesin fəal iştirakçısıdır
Qaydaya görə, icma əsaslı təlimlərdə valideynlər də dərs prosesində yaxından iştirak edir, müəllimlərin köməkçisinə çevrilirlər.
Məqsəd Əlirzayevin anası Gülşən deyir ki, bura gələndən uşağın nitqində xeyli inkişaf müşahidə edir: “Özünü indi daha yaxşı aparır, rəftarı normallaşıb. Burada öyrəndim ki, sən demə, usağı düzgün yönləndirə bilməmişəm. Diqqətini cəlb etməyi, mənə qulaq asmasını indi daha yaxşı təmin edə bilirəm. Səhvini başa salmağı burada öyrəndim”.
Valideynlərdən Təranə Ramazanova isə nəvəsinə görə buradadır: “4 nəvəm var. Bir nəvəm də birinci sinifdə oxuyur. Ancaq indi nəvəm Yunis Ramazanovu gətirmişəm. İkimiz də bu qrupda məşğələlərdə iştirak edirik. Nəvəm sakit, sözəbaxan olduğu üçün mənim dərsdə iştirak etməyimə ehtiyac qalmır. Elə dəhlizdə oturub Yunisin çıxmağını gözləyirəm. Müəllimi də, uşaqlar da çox həvəslidirlər. Hər gün maraqla gəlirlər. Bura gələndən onda o qədər çox fərq olub ki...”
Nügədidə
oyuncaq üstündə daha dava düşmür
Bu da Qubanın 2-ci Nügədi kənd 3 nömrəli tam orta məktəbində yaradılan İcma əsaslı Uşaq Təhsil Mərkəzi. Məşğələlərə 20 nəfər 3-4 yaşlı uşaq cəlb edilib.
Uşaqlarla Elmarə Süleymanova işləyir.
O, orta məktəbi 4
ildir bitirib. Təlimlərdən sonra azyaşlı
uşaqlarla işə başlayıb: “Uşaqlarla işləmək
həmişə xoşuma gəlirdi. Məktəbi
qurtarandan sonra nə təhsil ala, nə də hər hansı
bir yerdə işləyə bildim. Bu layihə
barədə eşidəndə dərhal müraciət etdim.
Müsahibədən keçdim və təlimlərə
başladım. Artıq işləyirəm.
İşimi çox sevirəm”.
Rəşad Süleymanlı 4 yaşındadır. Nicat Sultanovla
dostdur. Fürsət tapıb Ziyadan
şikayətlənirlər. Nicat deyir ki, Ziya ilə dost
imiş, ancaq daha onu istəmir. Hələlik ancaq
Rəşadla arası yaxşıdır. Deyir,
Rəşaddan başqa dostu yoxdur. Özü
də burda dostlaşıblar. “Müəlliminizi dəyişəkmi?”, - deyə 4 yaşlı balaca dostları
sınağa çəkirik, etiraz edirlər.
Əsmanur
Qədirovanın qohumu Günəş xanım qaynı
qızındakı dəyişiklikdən danışır:
“Əvvəllər çox ağlağan qız idi. Məktəbə gəlib-getməyə
başlayandan daha sakitdir”.
Öz
övladı artıq yuxarı sinifdə oxuyan Günəş
xanımın sözlərinə görə, uşaqlarla səbirli
olmaq lazımdır: “Onları maraqlandıran şeylərlə
bağlı danışmaqdan boyun qaçırmaq düz
deyil”.
Gülnur
Baharovanın nənəsi Dilzarə deyir ki, bu layihə
çox ürəyincə olub: “Uşaqlara burada hər
şey öyrədirlər. Müəllimlərindən
də, bu layihəni düşünüb həyata keçirənlərdən
də çox razıyıq. Burada
uşaqlar yaxşı şəkillər çəkirlər.
Gülnurda hamı dəyişiklik hiss edir. Oyuncaqlarını
evdəki başqa uşaqlarla paylaşır”.
3-4 yaşlı uşaq nə
bilməlidir?
Nənə
Dilzarə Baharova “burada hər şey öyrədirlər”
dedi. Maraqlıdır, nə öyrədirlər?
3-4 yaşlı uşaq nəyi bilməlidir?
Bu uşaqlar məşğələlərin
başladığı yanvar ayından bu yana
nə öyrəniblər, indi nəyi bacarırlar?
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, dərslərə yanvar
ayından start verilib. Məşğələlərdəki
mövzuları estoniyalı ekspertlər hazırlasa da, azərbaycanlı
mütəxəssislər onu ölkə təlim-təhsil
sisteminə uyğunlaşdırıb. Həftə
ərzində qoyulan mövzuya uyğun olaraq həftənin
sonuncu təlim günündə uşaqlar “İş dəftəri”
işləyir. “İş dəftəri”nin tələbinə
uyğun olaraq sinifdə müəllimlə başlayan iş
evdə davam etdirilir.
Avropa İttifaqının maliyyələşdirdiyi vətəndaş
qruplarının iştirakı ilə məktəbəqədər
və ibtidai təhsilin keyfiyyətinin
yaxşılaşdırılması layihəsinin meneceri
İlahə Rəsulovanın sözlərinə görə,
məşğələlərdə 3-4 yaşlı
uşaqların bilməli olduğu şeylər öyrədilir. Bunun
üçün əvvəlcədən meyarlar
hazırlanıb. Proqrama əsasən, məşğələlər
zamanı uşaqların 4 inkişaf dinamikası - sosial
emosional inkişaf, idrak və ümumi bilik, yaradıcı və
fiziki inkişafı izlənilir. Uşaqlara
sosial emosional vəziyyət və özünəxidmət vərdişləri
aşılanır. Məsələn,
artıq özlərini təqdim etməyi öyrəniblər.
Bunu heç də pis bacarmırlar. Hətta özünü valideynlərindən daha
yaxşı təqdim edənlər belə var. Özü,
dostları barədə çox rahatlıqla
danışırlar.
Onlar burada həftənin hansı günü,
günün hansı saatı olduğunu öyrənir,
qruplarındakı uşaqların və onlarla işləyən
şəxslərin adını bilir, doğru-yanlış
davranışları, rəngləri ayırd edir,
böyük-kiçiyi fərqləndirir, böyüklərin
istəyi və yönləndirməsi ilə əşya və
meyvələri göstərirlər. Ətraf mühitlə
tanışlığa da bu yaşda başlayırlar. Sağlamlıq, gigiyena, bədən üzvlərini
və onların funksiyasını adlandırır, deyilənləri
anlayır, oyun zamanı yaşıdları ilə ünsiyyət
yaradırlar. 3-5 rəqəmi
adlandırır, 10-a qədər sayırlar. Sadə kompozisiyalar qururlar.
Mən piyadayam
Təhsil mərkəzlərində məşğələlər
həftənin 4 günü keçirilir. Layihəyə uyğun
olaraq, mərkəzdə dərslər hər biri 2-2,5 saat olmaqla, yerli və eston mütəxəssislərdən
ibarət işçi qrup tərəfindən
hazırlanmış proqram əsasında aparılır.
Bugünkü
məşğələnin mövzusuna gəlincə... İcma əsaslı məktəbəqədər təlim
mərkəzində 3-4 yaşlı balaca məktəblilər
yoldakı “status”larını öyrənirlər. Bu gün onlar piyadadırlar. Yəni,
bir piyadanın bilməsi zəruri olan şeyləri, yolda
piyada hərəkətin sadə qaydalarını ən sadə
yolla öyrənirlər. Qara kağızda ağ qələmlə piyada keçidi rəngləyirlər.
Onlar belə qiymətləndirilir
Bəs, 3-4 yaşlı uşaqların burada
keçirdiyi 2-3 saatın nəticəsi necə qiymətləndirilir? Onların nəsə
öyrənib-öyrənmədiyi necə müəyyənləşdirilir?
İlahə Rəsulovanın əlində 3 rəngdən
ibarət xanalar var. Qırmızı xanada uşaqların
bacarmadıqları, sarı xanada valideyn və ya müəllimlərin
köməyi ilə bacardıqları qeyd edilir. Yaşıl isə
onların təkbaşına bacardıqlarıdır:
“Gələndə adını, özünü təqdim
etməyi bilmir və bu, qırmızı xanada qeyd edilir. İlin sonunda
uşaqlar hamısını bildiyi üçün nəticələri
yaşıl xanaya keçir”.
Sağlamlıq imkanı məhdud
uşaqlar da cəlb edilir
İlahə
Rəsulovanın sözlərinə görə, Quba rayonunda təşkil
edilən 3 qrupun heç birində sağlamlıq imkanı məhdud
uşaqlar yoxdur: “Ancaq bu qruplara sağlamlıq imkanı məhdud
uşaqlar da cəlb edilməlidir və edilir. Quba
rayonunda olmasa da, başqa rayonlarda təşkil edilən
qruplarda belə uşaqlar da təlimlərə qatılır.
Onlar üçün xüsusi proqram
hazırlayırıq”.
Layihə başa çatdıqdan
sonra
Dərslərə yenicə başlanılsa da, layihə
oktyabr ayından start götürüb. İcra müddəti 30 ay nəzərdə
tutulub. İndiyədək materiallar
hazırlanıb, müəllimlərə təlim
keçilib. Onlar iki ay ərzində
keçiləcək mövzular üzrə təlimatlandırılıblar.
Növbəti həftə yenidən müəllimlər
təlimlərə cəlb ediləcək. Bu dəfə 3 ayın proqramı əsasında təlimatlandırılacaqlar.
Ancaq bu prosesin sonunda bizi nə gözlədiyi ilə də
maraqlanmamaq mümkün deyil. 30 ayla məhdudlaşan
bu layihənin taleyi necə olacaq?
Hələlik icraçıları prosesin nə qədər
uğur qazanacağı maraqlandırır. Çünki
layihənin sonrakı taleyi məhz bundan asılı olacaq.
30 ay ərzində uğur qazanarsa və valideynlər
də bu prosesin davam etməsini arzulayarsa, layihə davam edəcək.
Ancaq bu dəfə layihəni Avropa İttifaqı deyil,
valideynlər özü maliyyələşdirməli olacaqlar:
“Davamlılıq üçün hər dəfə donor
tapmaq çətindir. Valideynlər kiçik məbləğ
də olsa, verməli olacaqlar. Çünki
dərs prosesində ləvazimatlardan istifadə edilir. Bu ləvazimatları hazırda Avropa İttifaqı təmin
edir. Gələcəkdə bunu
özümüz almalı olacağıq. Bundan başqa,
müəllimlər də maaş
almalıdırlar. Hazırda layihədə
iştirak edən 50 müəllim 170 AZN maaş alır”.
Bəs, prosesi Təhsil Nazirliyinin davam etdirməsi
mümkündürmü?
İlahə Rəsulovanın fikrincə, layihəyə böyük maraq var: “Nazirlər Kabinetinin 2018-ci ilin fevral ayında verdiyi ailə-icma əsaslı kiçikmüddətli təlim qruplarının yaradılması ilə bağlı 64 saylı qərarını da nəzərə alsaq, bu, mümkündür. Bağçaların tikilməsi və fəaliyyətinin təşkili böyük vəsait tələb edir. Bu iki-üç saatlıq icma əsaslı qrupların təşkili və sistemli proqram əsasında məşğələlərin keçilməsi daha effektivdir, nəinki bütün gün ərzində olan bağçalar. Odur ki, valideynlərin də istəyi olarsa, onların cüzi köməyi ilə prosesi sonradan Təhsil Nazirliyi davam etdirə bilər”.
Valideyn
assosiasiyası yaradılacaq
Hələlik layihə məqsədyönlü şəkildə davam etdirilir. Əsas məqsədi icma əsaslı vətəndaş qrupları vasitəsilə məktəbəqədər təhsilin əhatəliliyini artırmaq və valideynlərin məktəbəqədər təhsil xidmətlərinin monitorinqində fəal iştirakı ilə şəffaflıq və hesabatlılığın, eləcə də məktəb-cəmiyyət münasibətlərinin gücləndirilməsinə nail olmaqdır. Bu layihədə valideynlər, məktəb, bələdiyyənin iştirakı ilə məktəbəqədər təhsilin genişləndirilməsi nəzərdə tutulub: “Elə rayonlarımız, rayonlarda elə yerlər var ki, orada bağça yoxdur, məktəbəqədər hazırlıq isə məhdud səviyyədədir. Ona görə də hazırlıq qruplarının açılması həm məktəbəqədər təhsilin, həm valideynlərlə məktəb arasında əlaqənin genişlənməsinə xidmət edir”.
Valideynlərlə məktəb arasında əlaqənin genişləndirilməsinə nail olmaq üçün icma əsaslı valideyn assosiasiyasının yaradılması da nəzərdə tutulub. Hələlik bu proses başlamasa da, müəyyən hazırlıqlar gedir. İlahə Rəsulovanın sözlərinə görə, hazırda valideynlər arasında sorğu keçirilir. Valideyn assosiasiyası fəaliyyətə başlayandan sonra ibtidai siniflərdə uşağı təhsil alan valideynlərlə də iş nəzərdə tutulub. Fəal valideynlər bacarıqlarının inkişafı üçün təlimlərə cəlb olunacaqlar. Məktəblə birlikdə layihələr həyata keçirəcəklər. İbtidai təhsil səviyyəsində təhsilin keyfiyyətinin artırılması məqsədi ilə layihələr nəzərdə tutulub.
Lakin bu, növbəti mərhələrdə
reallaşdırılacaq. Hələlik valideynlər
arasında aparılan sorğularda onların uşaqları ilə
necə məşğul olduqları, hansı çətinliklərlə
qarşılaşdıqları araşdırılır. Nəticələr
təhlil edildikdən sonra valideynlər arasından
assosiasiyanın üzvləri seçiləcək.
Uşaqları ibtidai sinifdə oxuyan valideynlərin
assosiasiyası həmin valideynlərin məktəblə əlaqəsini
genişləndirəcək.
Ruhiyyə DAŞSALAHLI
Azərbaycan
müəllimi.- 2019.- 15 fevral.- S.1; 5.