Ömürboyu təhsil və liderlik
UNEC təhsilimizə
yeni innovasiyalar gətirir
Məlumdur ki, XXI əsrin doğurduğu ən mühüm trendlərdən biri ali təhsil sistemində yeni innovasiyaların tətbiqi ilə bağlıdır. Müasir universitet modeli öz fəaliyyətində ölkənin dünya arenasında rəqabət qabiliyyətliliyinin gücləndirilməsinə xidmət edən yüksək intellektli, peşəkar, müasir səriştə və bacarıqlara malik insan potensialı yetişdirən, həm də qlobal elmi tədqiqatları ilə seçilən ali məktəbi xarakterizə edir. Universiteti dünyada tanıdan, nüfuzunu göstərən innovativlikdir. İnnovativ ideyaları öz elmi-tədris fəaliyyətində uğurla tətbiq edən ali məktəb isə dünyanın ali təhsil sistemində inamlı mövqeyi ilə seçilir. Bu cür mövqe ali məktəbin təşəbbüskarı olduğu elmi tədbirlər, konfranslarda da özünü göstərir.
Artıq bir neçə ildir ki, ölkəmizin ali təhsil sistemində özünün yenilikçi yanaşmaları ilə seçilən Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC) uğurlu ali təhsil müəssisəsi modeli olaraq ömürboyu təhsilin strategiya və konsepsiyasının hazırlanması, həyata keçirilməsi sahəsində təşəbbüslərlə çıxış etməkdədir.
Ölkəmizdə müasir innovasiyaların ünvanı imicini qazanan UNEC növbəti dəfə dünyanın ən nüfuzlu universitetlərinin iştirakı ilə mötəbər konfransa ev sahibliyi edib. Söhbət iyulun əvvəllərində UNEC və Türkiyənin Sakarya Universitetinin birgə təşkilatçılığı ilə “V Ömürboyu təhsil və liderlik” mövzusunda keçirilən beynəlxalq elmi konfransından gedir. 2015-ci ildən keçirilən yüksək səviyyəli konfransın əhəmiyyəti, məqsədi, əsas gözləntiləri nədir? Ömürboyu təhsili zərurətə çevirən hansı faktorlar var? Bu sualları konfransın Elm komitəsinin üzvü, UNEC-in “İqtisadiyyat və və idarəetmə” kafedrasının müdiri, professor Yaşar Kəlbiyevlə müzakirə edirik.
İlk növbədə qeyd olunmalıdır ki, sayca 5-ci dəfə keçirilən və UNEC-in ev sahibliyi etdiyi konfransda ABŞ, İngiltərə, Yaponiya, Çexiya, İtaliya, Latviya, Portuqaliya, Polşa da daxil olmaqla dünyanın 40-a yaxın ölkəsindən 250-dək təhsil və elm mütəxəssisi iştirak edib. Bu cür yüksək iştirak səviyyəsi tədbirin mötəbərliyindən və aktuallığından xəbər verir. Fəxri sədrləri Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin rektoru, professor Ədalət Muradov və Türkiyənin Sakarya Universitetinin rektoru, professor Fatih Savaşan olan konfransda ABŞ-ın Corciya, Qərbi Miçiqan, Böyük Britaniyanın Kembric, Nottingem, Rocester, Braziliyanın San Paulu, Türkiyənin Ankara, Boğaziçi, Yıldız Texnik, İstanbul Texnik, Sakarya və dünyanın digər universitetlərindən olan professor-mütəxəssislər ömürboyu təhsil və liderlik mövzularında çıxışlar ediblər.
Ömürboyu təhsilin son zamanlar təhsil sahəsində ən çox diqqət mərkəzində olan paradiqmalardan biri olduğu qeyd edilən konfransda davamlılıq, təhsilin iqtisadi aspektləri, sahibkarlıq, innovasiya və təhsil, ömürboyu təhsil layihələrinin, insan resurslarının idarə edilməsi, ömürboyu öyrənmə, təhsildə liderlik, təhsildə qloballaşma, təhsil menecmenti, təhsildə bərabərlik, ömürboyu təhsildə öyrənmə texnologiyaları və digər istiqamətlərdə məruzələr dinlənilib. Konfransda UNEC-in tədris və təlim texnologiyaları üzrə prorektoru, dosent Anar Rzayev ömürboyu təhsilin qloballaşan dünyada xüsusi önəm daşıdığına diqqət çəkərək təmsil etdiyi ali məktəbdə ömürboyu təhsilin reallaşdırılması üçün bütün imkanların yaradıldığını qeyd edib. Böyük Britaniyanin Uorvik (Warwick) Universitetinin professoru Malkom Hoare, Portuqaliyanın Koimbra Universitetinin professoru Karlos Sousa de Reis və İtaliyanın Padova Universitetinin professoru Mişel Biasutti isə iqtisadiyyat və təhsil arasındakı əlaqələr, təhsil liderliyi mövzularına toxunublar.
Hədəf - Ömürboyu təhsil
Qeyd olunmalı mühüm gerçəklik odur ki, müasir reallıqlar dövründə ömürboyu təhsilin zəruriliyi artıq heç kimdə şübhə doğurmur. UNEC-in bu məsələyə xüsusi diqqətlə yanaşması bu istiqamətin getdikcə qlobal düzəndə xüsusi çəkisinin artması ilə izah olunr. Bu kontekstdə konfransın əsas məqsədi elm adamları, tədqiqatçılar, ali təhsil işçiləri, tələbələr və ali təhsillə əlaqədar olan müxtəlif sahələrin mütəxəssislərini bir araya gətirərək liderlik bacarıqları ilə bağlı tədqiqatların nəticələrinin başqa mütəxəssislərlə bölüşmək üçün mühit yaratmaqdır. Bu konfrans eyni zamanda təhsil, təlim, tədris, insan resursları və korporartiv mədəniyyət sahələrində meydana çıxan yenilikləri və innovasiyaları bölüşməyə imkan verir.
Qeyd edək ki, UNEC-in Sakarya Universiteti ilə ərsəyə gətirdiyi bu konfrans fasiləsiz təhsilin cəmiyyət həyatındakı rolunun araşdırılması sahəsində mütəxəssis və tədqiqatçılar üçün geniş əməkdaşlıq meydanı açır. Heç təsadüfi deyildir ki, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) Davos İqtisadi Forumu çərçivəsində elan etdiyi və 2019-cu ildə dünyada təhsil sahəsinin formalaşdırılmasının əsas trendlərinə həsr olunmuş hesabatında (Trends Shaping Education 2019) da ömürboyu təhsil gələcək illərin əsas meqatendensiyalarından hesab olunub. Son 45 ildə OECD ölkələrində orta insan ömrü 70-dən 80 yaşa qədər artıb. 65 və daha artıq yaşlıların isə ömrünün əhəmiyyətli dərəcədə artacağı gözlənilir. Yaşlı işçilər əmək bazarının artan qeyri-stabilliyi təhlükəsi ilə rastlaşacaq, yüksək texnologiyalara çıxış əldə etmək üçün keyfiyyətli yenidənhazırlanma və ixtisasartırma imkanlarından yararlanmalı olacaqlar. Bununla da ömürboyu təhsilin təmin olunması üzrə cari təkliflər ölkələrin əksəriyyətində güclənəcək. Bir çox ölkələrdə yaşlı insanlar mürəkkəb rəqəmsal informasiyanı idarə etmək üçün kifayət qədər bacarıqlara malik deyillər. Hökumətlər və işəgötürənlər buna görə də ömürboyu təhsilin təmin olunması üçün tələb edilən işlərlə ciddi məşğul olmalıdırlar.
OECD qeyd edir ki, insan ömrünün uzanmasına dair gözləntilər artır, əvvəlcədən proqnozlaşdırıla bilməyən əmək bazarı isə o deməkdir ki, insanların çoxu tez-tez yenidən hazırlanmaya ehtiyac duyurlar. Daha çox diqqət insanların ömürboyu təliminə ayrılmalıdır ki, onlar iş yerini dəyişə və daha gec yaşlarda təqaüdə çıxa bilsinlər.
Ömürboyu təhsil:
zərurət və reallıqlar
Məlumdur ki, sürətlə dəyişən texnologiyalar və iqtisadi dəyişikliklər şəraitində ölkənin gələcək inkişafını təmin edəcək insan kapitalının yetişdirilməsi mühüm vəzifədir. Məhz təhsil sistemi insan kapitalının formalaşdırılması və onun inkişafını təmin edir. Öz növbəsində, insan kapitalı ölkənin rəqabət qabiliyyətliliyinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bununla əlaqədar olaraq da müasir cəmiyyətdə insan kapitalının rolu durmadan artır. Tam əminliklə demək olar ki, yaxın illərdə dünya arenasında ölkənin rəqabət qabiliyyətliliyi, ilk növbədə, onun təhsil sisteminin rəqabətqabiliyyətliliyi ilə müəyyən olunacaq. Təhsil üçün potensial çağırışları müəyyən edən qlobal rəqabətin əsas dəyişiklikləri isə insan kapitalının kəmiyyət və keyfiyyəti, müxtəlif ictimai-iqtisadi çağırışlar qarşısında sosial davamlılığın dərəcəsi kimi faktorlarla xarakterizə olunur. Bu cür yanaşma isə ömürboyu təhsilin cəmiyyət həyatı üçün əhəmiyyətini bariz şəkildə ortaya qoyur. Ömürboyu təhsilə bu cür yanaşma Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları tərəfindən 2013-cü il oktyabrın 23-də imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda öz əksini tapmışdır: “Müasir dövrdə təhsilin iqtisadi həyatda rolu əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Hazırda təhsil iqtisadiyyatda tələb olunan bilik və bacarıqların aşılanması ilə bərabər, vətəndaşın gələcək həyata və cəmiyyətə inteqrasiyasına hərtərəfli hazırlığı kimi vəzifələri yerinə yetirməlidir. İnsanın ömürboyu təhsil almaq tələbatının ödənilməsi isə təhsilin iqtisadi həyatda rolunu yüksəldən amillərdən ən mühümüdür. Eyni zamanda, sürətli texnoloji tərəqqi bilik və bacarıqların müntəzəm yenilənməsini tələb edir. Bu isə yeni və daha münasib ixtisasa yiyələnməyə və səriştənin inkişafına tələbatı artırır”.
Müasir dünyada rəqabətə
davamlı olmaq çox mürəkkəb məsələdir. O, yüksək
ixtisaslı kadrların hazırlığına hələ
uşaq yaşlarından başlanmasını, onların karyera yolunun və peşəkar
bacarıqlarının müəyyən olunmasını tələb edir ki, onlar sürətlə dəyişən
şərtlərə
uyğunlaşa və müvafiq olaraq xarici amillərə
reaksiya verə bilsinlər. Məhz ömürboyu təhsilin təşkilinə
artan tələbat da bu zərurətlə izah olunur. Dünya
təhsil prosesi sürətlə dəyişməyə və
biliklərin ötürülməsini sürətləndirməyə
və onlara girişi sadələşdirməyə məhkumdr, buna görə də hazırda
distant təhsil, onlayn-təhsil geniş
yayılmışdır. Təhsil sistemlərində 3D-texnologiyaları tətbiq
olunur, virtual reallıq kök
salır. Bu səbəbdən
də hazırda “ömürboyu təhsil” trendi daha çox aktuallıq kəsb
etməyə başlayır.
Əksər hallarda artıq insanlar təkcə bir sahədə
deyil, müxtəlif sahələrdə öz səriştələrini inkişaf etdirir. Bu cür reallıq bizdən daim ömürboyu öyrənməni və yenidən ixtisaslaşmanı tələb
edir. Bu gün ömürboyu təhsil həyati əhəmiyyət
daşıyır,
əgər siz həyatda
uğurlu olmaq istəyirsinzsə, zamanın tələblərinə və real həyatın dəyişikliklərinə
uyğun olmalısınız.
Ömürboyu təhsilin
iqtisadi aspekti
“V Ömürboyu təhsil və
liderlik”
konfransının mühüm müzakirə trendlərindən
biri ömürboyu təhsilin iqtisadi aspekti ilə
bağlıdır. Müasir
çağırışlar dövründə rəqəmsal
iqtisadiyyat əmək bazarını kökündən dəyişir:
harada kompüter insanı əvəz edə bilər, onu əvəz
edəcək. Özünütəhsil və inkişaf insanlar üçün yeganə
çıxış yolu olacaq, digər tərəfdən, rəqəmsal
texnologiyalar müəssisələr və biznesin
inkişafı üçün yeni imkanlar açır. Bundan
başqa, yaxın gələcəkdə peşələrin
müntəzəm dəyişməsi norma olacaq və peşəkar bir
sferada iştirak daha çox təlim
hazırlığı tələb edəcək.
Ömürboyu təhsil konsepsiyası hesab edir ki, insan həyatı
təhsil (diplomun alınmasına qədər) və iş dövrünə
bölünmür, öyrənmə insanın bütün
ömrü boyu davam edən daimi bir prosesdir.
Ömürboyu təhsil
konsepsiyası yalnız inkişaf etmiş dövlətlər
üçün deyil, həm də keçid iqtisadiyyatlı
ölkələr üçün böyük aktuallıq kəsb
edir. Dəyişikliklərin
miqyası və dinamikası təhsilə və təlimə
tamamilə yeni yanaşmanı tələb edir. Bu mənada ömürboyu təhsilin investisiyası
da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ömürboyu təhsilin
investisiyasının əsasında dörd prinsip durur: bütün təhsilalanlar baza səriştələrinə
malik olmalıdır;
təhsilalanlar öz təhsillərinə görə
məsuliyyət daşımalıdır; dövlət bərabər
təhsil imkanlarını təmin etməlidir; ömürboyu
təhsil sistemi təhsil və əmək bazarı,
işçi qüvvəsi üçün səmərəli
olmalıdır.
Ömürboyu təhsil sisteminin əsas prinsipi onun
qabaqlayıcı xarakter daşımasıdır. Məhz bu təlim
hər bir fərdə gələcəkdə lazım olacaq
peşələrin zəruriliyini və
tələb olunan bilikləri əldə etməyi
proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Mühüm baza
Son 25-30 il ərzində dünya
iqtisadiyyatının inkişafında əhəmiyyətli dəyişikliklər
baş verib, nəticədə biliklər beynəlxalq rəqabətdə
müvəffəqiyyətin əldə olunmasında əsas amilə
çevrilib. İqtisadiyyatın intensiv surətdə koqnitivləşməsi
təhsil qarşısında daha çox tələblər
qoyur, hansılar
ki, ənənəvi təhsil sistemi tamamilə təmin edə
bilmir. Belə bir şəraitdə
ömürboyu təhsilə keçid zərurəti
yaranıb.
Ömürboyu təhsilin konsepsiyasına
əsasən ali məktəb məzunları bilik əldə etməyi, onu
tətbiq etməyi öyrənmək, həmçinin peşəkar fəaliyyətdə
onlara lazım olan bilikləri və
bacarıqları yeniləmək üçün dövri olaraq təhsil sisteminə
(əsasən ali təhsil sisteminə) qayıdacaq. Bilik və bacarıqları fasiləsiz
olaraq yeniləmək qabiliyyəti iqtisadiyyatın əsas inkişaf
istiqamətlərindən və xüsusiyyətlərindən
asılıdır. Buna görə də bir sıra ölkələr
bu sahədə inkişafın strateji istiqamətlərini işləyib hazırlayır
və tətbiq edirlər. Sakarya Universitetinin professoru Osman Titrek “V
Ömürboyu təhsil və liderlik” konfransının
mühüm əhəmiyyətini belə qiymətləndirir. “Daimi olmaq qabiliyyəti kimi müəyyən
edilən sabitliyə ekoloji, iqtisadi və sosial sahələrdə çox müxtəlif
mövzulardan yanaşmaq olar. Buna görə iddia etmək olar
ki, sabitlik
müasir dünyanın tələblərini əhatə
edən əhəmiyyətli
termindir. Bizim
dövrümüzdə həyat fəaliyyətinin təmin
olunmasında əsas vəzifə təhsil və liderlikdir.
Təhsil insanların öz həyatlarını
dəstəkləməsini təmin və insanın
bütün həyatını əhatə edir. Buna görə də “beşikdən məzara kimi
öyrənmə” kimi müəyyən olunan ömürboyu təhsil
və davamlılıq bir-biri ilə sıx
bağlıdır. Liderlik bir tərəfdən, insanları müəyyən
hədəf ətrafında birləşdirir. Bu kontekstdə liderlik insanları yönəldir və
onların həyatını dəstəkləyir. Buna görə
iddia etmək olar ki, bütün müxtəlif sahələrdə
liderlik sabitliklə bağlı ola bilər”.
Yeri gəlmişkən, professor Titrek
UNEC-in ev sahibliyi etdiyi konfransın əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirib:
“Bakı akademik konqresin keçirilməsi üçün
xüsusi yerdir və “ICLEL 2019”
bilik bazasının yenilənməsi, ömürboyu təhsil
və liderlik sahəsində innovasiyaların öyrənilməsi
üçün çox gözəl forum oldu”.
UNEC müasir təhsil
mühiti yaradır
“V Ömürboyu təhsil və
liderlik” mövzusunda
tədbirlərin sistemli xarakter alması onu göstərir
ki, UNEC hazırda müasir təhsil
mühitinin yaradılması işini davam etdirməklə və
peşəkar professor-müəllim heyətinin dəstəyi
ilə ixtisas biliklərinin daha da təkmilləşdirilməsi,
rəqabət potensialının hərtərəfli
inkişaf etdirilməsi üçün öz səylərini səfərbər
edib. Mühüm
istiqamətlərdən biri ömürboyu təhsilin elmi
aspektlərinin işlənib hazırlanması və bu sahədə
qlobal çağırışlara cavab verən mühüm
elmi tədqiqat işlərinin aparılması, dünyanın
nüfuzlu universitetlərindən iqtisadçı alimlərin
iştirakı ilə simpoziumların, beynəlxalq
konfransların keçirilməsidir.
Bu, həm də UNEC-in tədqiqat yönümlü
ali məktəb statusuna cavab verir. Bu məqsədlə UNEC-də Beynəlxalq Magistratura və
Doktorantura Mərkəzinin (BMDM) təşkilatçılığı
və “Ömürboyu təhsil və liderlik” beynəlxalq
konfransının (ICLEL) dəstəyi ilə iqtisadiyyat və
idarəetmə ixtisaslarında təhsil alan həm yerli, həm
də xarici ölkələrdə təhsil alan gəncləri
bir araya gətirərək multidisiplinar tədqiqatların
inkişafına töhfələr vermək, magistr tədqiqatlarının
nəticələrini bölüşmək və fikir
mübadiləsi aparmaq, eyni zamanda tədqiqatların keyfiyyətinin
artırılması məqsədi ilə elmi konfransların təşkil
edilməsi nəzərdə tutulur.
Yeni hədəflər
UNEC-in inkişaf strategiyasında da
qeyd olunduğu kimi, ali məktəb beynəlxalq sahədə
nüfuzunu genişləndirmək üçün ciddi
perspektiv planlar üzərində işləyir.
UNEC-in ev sahibliyi etdiyi “Ömürboyu təhsil və liderlik”
konfransı da
ölkəmizdə ilk ixtisaslaşmış beynəlxalq
elmi konfransdır və davamlı şəkildə təşkil
olunması planlaşdırılır. İlk
ilində dünyanın 21 müxtəlif ölkəsindən
31 tədqiqatçının iştirak etdiyi konfransda bu
sayın növbəti illərdə 50-dən çox
olması əsas hədəflərdəndir. Tam əminliklə demək olar ki, bu tədbir
ölkəmizdə beynəlxalq
standartlara cavab verən ixtisaslaşmış konfransların təşkili
ənənəsini formalaşdıracaq və bu da
özlüyündə Azərbaycan elminə və
iqtisadiyyatına töhfələr verəcək tədqiqat
platformalarının yaradılmasına istiqamət verəcək.
Məlumdur ki, hər hansı ali təhsil
müəssisəsinin akademik fəaliyyətində “Web of Science” və “Scopus” elmi
bazalarında dərc olunmuş
məqalələri həlledici rol oynayır. UNEC-də bu aspektə
diqqət güclüdür.
Ali məktəb “Web of Science” və “Scopus”da olan konfransların UNEC-də
keçirilməsini təmin etməkdə
israrlıdır. Bu
, “V Ömürboyu təhsil
və liderlik” konfransının materiallarına da aiddir. Konfransda çıxış edən yerli və
əcnəbi alimlərin təqdim etdiyi 350-dək məqalə
elm komitəsi tərəfindən
təsdiqlənib. Konfrans materialları “Thomson Reuters” və
“Web of Science” bazasında yer alan SSCI indeksli “Sustainability” jurnalında dərc
olunması üçün seçilib. Konfrans həm də ESCI və
“Scopus” indekslərində yer alan jurnallarla əməkdaşlıq
edir. Bu isə UNEC
alimlərinin dünyanın elmi bazalarında mövqeyini
gücləndirən faktorlardandır.
Qeyd edək ki, aparıcı tədqiqat
universitetinə çevrilmək istiqamətində UNEC-in hədəfləri
dünya təcrübəsinə uyğun magistratura və
doktorantura təhsili vermək, yüksək reytinq
qazanmış “beyin mərkəzi” yaratmaq, sifariş və
qrantlar hesabına tədqiqat layihələri
reallaşdırmaq, “Web of Science” və “Scopus” elmi
platformalarına daxil olan ən nüfuzlu nəşrlərdə
məqalələrin sayını artırmaq və həmin
bazalara daxil olan elmi jurnallara sahib olmaqdır.
Digər tərəfdən, UNEC-in
sosial xidmətlərdə aparıcı universitet statusu almaq
istiqamətində hədəflərindən biri milli səviyyəli sosial məsuliyyətlilik
layihələri reallaşdırmaq, bilik və təcrübənin
cəmiyyətə transfer mexanizmlərini, tələbələrin
sosial şəraitini, məzunlarla əlaqəni təkmilləşdirməklə
yanaşı, həm də ömürboyu təhsil
proqramları üzrə xidmət göstərməkdir.
Oruc MUSTAFAYEV
Azərbaycan
müəllimi. - 2019.-26 iyul.- S.1; 6.